et Ecclesiae sacrum (aan God en de Kerk gewtjd), opgerigt in 1811, met
25 leden; liet nu onlangs opgerigte Zanggezelsckap Cecilia , voor
mannenkooren, met ongev’eer 25 leden; het Muzij k g e ze lschap s
Uit Lief de tot de Toonhunst, opgerigt 8 October 1813, dat inede hare
oefeningen in liet locaal Diligentia houdt.
De H o llan d sch e en Fransche S ch o uw b u rg , in bet Körte
Voorliout, is een fraai gebouw, d a t, boezeer niet tot de grootste behoo-
rende , een vrij bevallig aanzien hceft. Het tooneel, hoewel niet bui-
tengemeen groot, is echter ruim en breed genoeg. De vöorgevel is van
bardsteen opgetrokken , en heeft twee vleugels, met een inwaarts mid-
denrond. De Prins van N assab-W eilberg , gemaal van Princes C arolina
van O ranje , de zuster van Prins W illem V , was begonnen, op het laatsl
der vorige eeuw, zieh te dier plaatse een gebeel nieuw, paleis te doen
bouwen , toenhij doof de tijdsomstandigheden in de voltooijing daarvan
verhinderd werd. Bij de komstder Franschen in ons\aderland, werd
dit gebouw tot eene kazejme gemaakt, waartoe het tot in 1804 gediend
heeft, toen het tot eenen F ra n sc h e n Schouwburg werd ingerigt;
nadat de oude Schouwburg in de Casuariestraat was afgebrand. Scdert
het jaar 1807 hebben ook de Nederduitsche tooneellisten aldaar hunne
voorstellingen gegeven ; daarde voormalige N e d e rd u its c h e Schouwburg
, in de Lorre- of Assendelftstraat, eensdeels te klein geworden
was, en anderdeels door Koning L o d ew ijk tot eene kazerne voor zijne
garde bestemd werd.
Vroeger waren te ’s G r a v e n h a g e tweeDoelens, de St. Jo risd o e le n en
de St. S e b a s tia a n s -o f K lo v enie rsdoe len. De St. Jorisdoelen,
op het Toumooiveld, tusschen den Vijverherg en de Houtstraat, is
eene der oudste gebouwen van ’s G r a v e n h a g e , hetgeen riien genoeg be-
speuren kan uit de oude bouworde en het achtkant torentje, dat hier
uit het dak naar boven rijst, en niet zonder grond m ag m^n denken,
dat het al vroeg in de veertiende eeuw gesticht is.. Dit gebouw stond
op grafelijkheids grond, en behoorde aan de Broederschap van S t.
J o r i s , waarvan zieh de leden Ridders noemden. Zij plagten van ouds
in groote achting te staan, hunne voorregten waren zeer aanzienlijk,
en zij hadden het regt van den schuttap, eene belasting op den wijn
der herbergiers. Voorheen was ieder Ridder gehouden, als eene dood-
schuld aan de Broederschap, le betalen twee Filippusguldens (2guld.
50 cents) of Je beste boog, waarmede hij maandschut plagt te houden.
Hunne oefeningen bestanden in het schieten haar het wit, met de
band- of voetboog, en somtijds naar den papegaai. Dit schieten is
thans buiten gebruik. Men vond onder deze Ridders van S t . J o r i s
vele lieden van aanzien. Van de instelling dezer Broederschap weef
men geen zeker bescheid. Boven den ingang van dezen Doelen wordt
S t . J o r i s , op de gewone wijze, als tegen den Draak vechtende, afgebeeld.
Van binnen heeft dit huis onderscheidene groote kamers en eene groote
zaal,*op welke de nieuw verkoren ridders plegtig ingehuldigd werden.
Hier hield de broederschap hären plegtigen maaltijd. Achter het huis is
eene ruime opene plaats , daar de oefening van het schieten plagt te
geschieden. Thans: is . deze Doelen een aanzienlijk Logement, waar
ook jaarlijks, op den tweeden Pinksterdag, de groote of algemeene
vergadering van de: Afgevaardigden uit de Nederlandsche Vrijmetselaars-
loges, van welke Prins F b e d e r i k d e r N e d e r l a n d e n Grootmeester is, met
veel. plegtigheden plaats heeft.
De St. Sebastiaans»’ of Klovcniers-Doelen ; anders ook de
Nieuwe-Doelen geheeten, öp den noorderhoek van den Korten-
Vijverberg, ter plaatse waar welcer een oude Doelen , van gemelde nnam
gevonden werd. Tot het stichten van dit oude gebouw, gaf gelegen-
heid dat K a r e e V, in het begin der zestiende eeuw gewild had , dat er
een gild of broederübap van Kloveniers of Handbuschschutters in ’s G r a -
v e n h a g e opgerigt zoude worden en, om deze te befenen, beval hij in
den jare 1538 , door zijnen Stadhoudei', den Graaf v a n H o o g s t r a t e n ,
aan den Hove van Holland, dat men aan de Regering van ’s G r a v e n h a g e
den grond tot eenen Doelen zoude aanwijzen, waartoe de gemelde plaats
werd uitgekozen. Hier werd dan de oude St. Sebastiaans-Doelen ge-
bouwd, doch met den voorgevel slrckkende tegen het Voorhout. De
vernieuwing van dit geboiiw geschiedde in het jaar 1636 , en werd
krachtig bevorderd door de milde giiten van F r e d e r i k H e n d r i k , Prins
van Oranje, wiens zoon W i l l e m I I , daarvan den eersten steen gelegd
hèeft, waarvan de gedachtenis door een opschrift in de lijst van den
voorgevel bewaard wordt. Men treedt tot dit gebouw längs steenen trappen,
ter wederzijde opgaande. Boven den ingang is het blazoen van
de Broederschap, vertöonende het Jeruzalemskruis. Hooger in den
kap, boven de lijst Staat het wapen ,van Holland in het midden,
het wapen' van N a s s a c ter regter- en dat van ’s G r a v e n h a g e ter linker-
zijde, met bijgevoegde sieraden van allerlei wapentuig en krijgstro-
fèen. De bovenste verdieping van dit huis , onder de lijst, is nog
niet lang gelcden, met Engelschè ramén op'gesierd. Van binnen is
het zeer voortreffelijk , door de ruime vertrekkon, waaronder drib bo-
verial uitmunten, als: de Burgemeesterskamer, de Eetzaal en voorna-
melijk de Sckütterszaal, alle vroèger.versierd met schiîderijen, waarop de
voornaamste bevelhebbers en schuttérs op het levendigst voorgesteld worden
, welke schiîderijen naar het stadhuis ziju overgeVoerd. In deze
laatste zaal, ■ ontving Prins W i l l e m . III, het burgerregt van s G r a v e n -
HAGb eri wèrd hem, het gulden’vlies , dat Keizér K a r e l aan de burgers van
’s ( t r a v e n h a c e had geschonken, om den hals gehangen. Achter dezen
Doelen werd voorheen, op zékere tijden, met een roer naar het wit ge-
schotcn en de beste schutters door de Regering met eeneii zilveren 16-
pe! vereerd. Thans diênt dit gebouw tot wapenplaats der s G raven-
haagsche Schiitterij ,' tèfwijl Ook ’ de' Räad dièr schutterij aldaar. yer-
gädert. Tevens houden de Notarissen er hunne verkoopingen van
vaste goederen , ,e,n er worden ook dikwijls door verschillende Collégien
groote maaltijdeh gehouden.
Men heeft te ’s G ravenhage : 4 S ta d s - a rm e n s c h o le n , met ruim
3000 leerlingen ; 1 S ta d s - tu s s c h e n s c h o o l, met 120 leerlingen ;
Scholen in de god sh u izen d e r v e rs c h ille n d e gezindten en
andere B.ijzondere s c h o le n d e r E e r s te k la s s e van soortge-
lijken a a r d , waaronder èfene I s ra ë l i tis c h e g o d s d i en s t ig e
A rm én sc lio o l, met ruim 900 leerlingen; 16 Rijzondere scholen
d e r Tweede k la s s e voor jongens en m e is je s , met ruim
1600 leérlingen ; 7 Dag- ën K o s tsc h o le n voor m e is je s , zijnde
insgèlijks Bijzondere sch o len der Tweede k la s s e , met 180
kinderen ; éërie S ta d s -b ew a a rs c h o o l, met 350 kinderen , eh eene
Bijzondere Rewaarschool, met 225 kinderen, behalye eèn grobt
aantal zoögeriaamde MatreSsenscholen. .
Onder de meiiigte beroemde mannen, die in ’s G ravenhage het eerste
licht zagen , noemen wij.W il lem II , Prins van Oranje, geb. 27 Mei
1626, 6 November 1650 ; W illem I I I , Prins van Oranje en Koning
van Engéland, 14 November 1630 ; -j-19 Maart 1702 en W i l l em V,
Brins van Oranje, geb. 8 Maart 1748, ^ 9 April 1806.