hielden de Nederlandsche Israeliten liunnc godsdiennstige vergadtrringei»
in een particulier huis , doch sedert het begin der zeventiende eeuw bouw-
den zij eene Synagoge, op de Gevoldegracht of eigenlijk aan de Brou-
wersloot, hebbende door eene poort, op de geiiielde gracht, baren, ingang
, en zijnde aldaar zoodanig met hnizcn omringd, dat zij bijna
niet gezien kon -worden. Dit gebouw was ook tamelijk fraai , ruim
en zindelijk, doch in pracht en sierlijke bouwing als anderzins geen-
zins bij de Synagoge der Portugesche Israeliten te vergclijken. Het
■was meer langwerpig dan Vierkant, waardoor de kast, waarin de boe-
len Mozes bewaard worden, meer naar bet Zuiden dan naar het Dosten
stond. Dit gebouw, te bckrompen en bouwvallig geworden zijnde,
is in dit jaar (1842) geslooptterwijl de gemeente thans eene nieuwe
Synagoge, in de Tweede Wagenstraat, bouwt. Deze Synagoge, welke
in het folgende jaar voltooid zal zijn, wordt op: eene groote schaal
aangelegd, zoo dat zij 800 mannen- en vrouwenzitplaatsen zal be-
vatten. Het gebouw, met doeltnatighcid en goeden smaak ingerigt,
wordt naar de teekening en onder opzigt van den Archilect R oden-
bdrg opgetrokken, en zal den Nederlandschen Israeliten tot eenen ge-
sebikten tempel en de residentie tot sieraad verstrekken.
Tusscben ’s G rayeshage en Scheveningen liggen twee fraai atfngelegde
kerkhoven. Op bet eene , de burgerlijke begraafplaats, is een sierlijk
gedenkteeken , ter eere van den, ten gevolge zijner op de citadel van
Antwerpen , bekomene wonden, den 29 •December 1832, overleden
Zwitserschen Kolonei N. F. E. de G umoens, opgerigt, benevens een
monument voor den Heer I I agav. Op bet andere , voor Roomsch Ka-
tholijken , is , den 11 September 1838, eene nieuwe kapel plegtigingc-
wijd, en in 1842 een monnment voor den Schilder W ijn and J ohanne
s J osephus van N u ijen geplaatst. Hebalve deze beide kerkhoven heeft
men, even buiten het Scheveningsche tolbek, nog twee begraafplaatsen
voor de Nederlandsche en de Portugesche Israeliten. Yöor dat de burgerlijke
begraafplaats tusschen *s G raveshage en Scbeveningen bestond,
diende als zoodanig het N o o rd e rk e rk h o f, dat zijnen ingang bad op
het Ledig-Erf. Het was door de Heeren van de societeit; ’sGraveiL-
hage, in het jaar 1713 , aangelegd, toen het kerkhof der Nieuwe kerk
buiten gebruik werd gesleld. Het is. een vierkant plein, rondom met
eenen hoogen muur omgeven, en met twee poorten voorzien; doch er
wordt thans niet meer begraven.
Het Hervormde B u rg e rw e e sh u is heeft zijn bestaan te danken
aan de erfmaking van C r is p u n J aks* van B oshuiz en , in leven Al-
gemeen-Renlmeester van Zuid-Holland, en zijne huisvrouw A gnietjb
P ie t e r s z . Deze hadden bij hunnen uitersten wil tot liunnc erfgena-
men verklaard de Regte Armen. Ingevolge van deze beschikking
hadden de uitvoerders van dit testament reeds vele goederen uit
beider nalatenschap weggedeeld; doch , bemerkende , dat deze lief-
degiften onnut werden verteerd, vond men geraden een weeshuis te
bouwen , hetwelk geschiedde met toestemming van den Hove van
Holland en bevestiging van den Hove van Utrecht. Hiertoe werd, in
liet jaar 1363 , een huis in de Nobelstraat aangckocht en ingerigt.
Dit huis, door den tijd te klein wordende, werd den Buitenva-
deren, reeds in het jaar 1376, het Agnietcnklooster toegestaan; doch,
doordien de penningen niet toereikend waren, om dit werk spoedig te
vollrekken, liep het aan tot in het jaar 1397, eer de kinderen hierin
werden overgebragt. Later echter zijn de fondsen, door verschillende
legalen enz,, verbeterd. Maar in het jaar 1734 ontving het gestiebt
eene nieuwa gift uit de nalatenschap van M aria D u t s t van V ooriiogt ,
douairière van F red e r ik A driaan Baron van R e e d e , Vrijhcor ran Rens-
woude en Jimmikhoven, die den 26 April van dat jaar was overleden.
Die gift was bestemd, om daarvoor een gelal van 12 jongelingen
in dit gestiebt op te nemen , ten einde in wis-, teeken-, Schilder- en
beeldhouwkunst te worden onderwezen ; waarbij men nnderband nog
het molenmaken, scheépstimmeren, de heelkunde en de stuunnans-
kunst voegde. Deze jongelingen worden R en sw o u d e rs genoemd ,
en zijn ook door hunne kleeding onderscheiden van de andere we-
zen in dit gesticht. Het kapitaal van de S tic h t in g van Rens-
woude , door het-verminderen der renten tot een derde en door
eenige andere omstandigheden, ten achteren geraakt zijnde, zoo worden
daaruit thans nog slechts vijf jonge lieden verzorgd, en in eene of andere
der gezegde kunsten of wetenschappen onderwezen. Dit huis Staat aan
de Noordzijde van het Westeinde. ßoven de poort of ingang leest men :
B urger W eeshuis en F undatie van V rouwe v4 n R enswoude. , en behalve
het jaartal van 1364, waarmede eigenlijk de eerste oprigting van het
huis in de Nobelstraat wordt aangeduid, ziet men er de letlers C V B en
AP, als het begin der namen van de eerste stichters,’ ter gedachtenis
van welke alle de kinderen, behalve de Renswouders, ook de letters C A op
den lmkermouw van hun opperkleed dragen. Lager boven de poort Staat
het jaartal 1397, waarin het tegenwoordige huis volbouwd werd. Yan binnen
is het gebouw voorzien van eene zeer ruime plaals , rondom welke
de zalen, vertrekken en woningen voor de kinderen , binnenvaders en
binnenmoeders gevonden worden. In dit Weeshuis worden zoodanige hinderen
opgenomen, wier ouders ten minste 4 jaren voor hun overlijden
buurlieden, of nu liever burgers of suppoosten van den Hove geweest
waren, en moelen de kinderen niet jonger dan drie, noch ouder dan
tien jaren wezen, om in het huis opgenomen te kunnen worden. Om
den soberen Staat en de geringe inkomsten van dit huis , zoo als die
in het jaar 1379 waren, te gemoet te komen , begiftigden de Stalen
van Holland het te dier tijd met den eigendom van eenige landerijen,
die aan het klooster der Dominikanen hadden toebehoord. Eenigen tijd
daarna verkregen de Regenten van dit huis de goederen van het
Agnietenklooster, en in het jaar 1399 vergunden de Staten, tot on-
derhoud der weezen, eene loterij. Dit Weeshuis genoot ook vroeger
zijn aandeel in de rantsoenpenningen van de verpachtingen der gemeene
middelen , die er over ’s G ravenhage en Haag-Ambacht geschiedden ;
behalve dat het zelf van die middelen vrij was.
Het H e rv o rm d e -D ia k o n ie -O u d e -V ro uw e n -e n -K in d e re n -
huis, aan het einde der oostzijde van het Spui, bij het Zieken, dat
Weleer de Zweedsche Afgezant, J acob van D i jk , tot zijn bijzonder ver-
blijf had doen bouwen, is in het jaar 1639 tot het bovengemelde
gebruik aangekoeht en bekwaam gemaakt, doch sedert, tot twee malen
toe, en bijzonder in het jaar 1687, aanmerkelijk vergroot. Het is
een vierkant gebouw, van buiten vrij aanzienlijk, met een torentje
aan de westzijde, hebbende een slagklok en uurwijzers. Boven den
gewonen ingang is in hardsteen uitgehouwen een wapenschild, vastge-
houden door twee Leeuwen, waarop de letters D AH, dat is D iak onie
A rmen Huis, door elkander gevlochten. Wat hooger op leest men ,
op eenen steen , het volgende :
T w e e K r o o n e n z y n v a n God e e r y d t ,
D en A rmen der L ydzaamhydt ,
D en R icken der M iedaedighydt.