spiegelt). Hier vödr was vroeger de geregtsplaats voor misdadigers , die
tot hals- of lijfstraffen gevonnisd waren. Y66r de Ternieuwing van
het Stadhuis, slond er aan de zijmuur ten westen, eene groote ijzeren
kooi, waarin vrouwlieden, van een openbaar onkuisch en schaamte-
loos gedrag, plagten gezet en omgedraaid te worden , wanneer het
werpen van sleentjes en vuiligheden , door de omstaande gemeente er
dikwijls bijkwam. Na deze straf werden zij door ’s G r a v e s h a g e omgeleid
en uitgebannen, of voor eenige jaren in bet Tuchthuis opgesloten.
Het Stadhuis is van binnen versicrd met fraaije vertrekken , prijkende
inet heerlijke schilderijen, welke nog met die uit de Nieuwe Doelen
vermeerderd zijn. Zoo prijkt onder anderen de Burgemeesterskamer,
met eene heerlijke schildcrij van den Ridder K arel d e M o o r , ver-
toonende de afbeeldingen der burgervaderen in 1717. Ook is deze
kamer versierd met de porlretten van de Prinsen van O r a n j e , en de
zoldering bescbilderd door den , in dat vak vermaarden, T h e o d o h u s v a n
d e n S c h e d e , overigens maakt het geheel, zoo wel als vele der bijzon-
dere, met kunststukken en gezigten versierde deelen , eene grootsche
vertooning. He vloer en de posten der deuren zijn van wit mariner.
Het middelvak der gaanderij, waarin twee groote dubbele en vier
enkele deuren uilkomen, die met bunne fraaije sieraden , naar den
eisch der bouwkunde, over elkander geplaatst zijn, is uitmuntend.
Het schept zijn meeste licht door eenen zeer boogen en sierlijk ge-
pleisterden koepel en lantaren., waarin twee rijen Engelsche ramen ,
boven elkander. Men zegt dat op dit raadhuis nog vele merkwaardigo
gedenkschriften, Privilegien en keuren, ’s G r a v e n h a g e betreffende, bewaard
worden, en daaronder zeke.r privilegie van Vrouwe J a c o b a , en een
yan den Hertog F i l i p s v a n B o d r g o n d i e , betrekkelijk de grafelijkheids
jagt en visscherij , welke opmerkelijk moeten zijn.
’sRi jks Metalen Geschutg ie te r i j , aan de oostzijde van de
Nieuwe Uitlegging, veelal genoemd den Nieuwen-TJitleg, hebben de Sta-
ten-Goneraal van Holland en West-Friesland , in bet jaar 1665, doen
bouwen ; te dier tijd stond zij , vooraan in het bosch , buiten ’s G r a -
v e n h a g e ; doch door de aangelegde bouwing dezer nieuwe uillegging ,
is zij binnen de gracht gebragt. Het is een der grootste en uitrnun-
tendste gebouwen , die de Staten ooit tot ’s lands dienst hebben doen
stichten, en werd in het jaar 1770, door J o h a n M a r i t z , op den te-
genwoordigen voet ingerigt, wiens nakomelingen , door vele belang-
rijke uitvindingen en verbeteringen , zieh eenen wereldberoemden naam
hebben verworven. Yan buiten vertoont de Geschutgieterij zieh aan
alle kanten zeer aanzienlijk , en heeft eenen fraaijen voorgevel, waarin
men , boven den ingang, het wapen van Holland ziet, met het
gewone omschrift, en daaronder, boven de deur , in eenen zwarten
steen met vergulde letteren , het oogmerk der slichting van dit gebouw,
namelijk om den vrede te verwerven en te behouden. Achter dit eer-
ste gebouw Staat een ander , van gelijke breedte , lengte en boogte.
Deze beiden zijii aan elkander gehecht door een derde gebouw,
hetwelk wat binnenwaarts Staat en een weinig lager is. Hierin worden
ter wederzijde van eene groote poort, vijf kruiskozijnen gevon-
den. Boven dit laatste gebouw rijst de groote schoorsteen, als een
koepeltorentje , uit het midden van het dak, op; achter het evenge-
melde tweede gebouw , volgt aan de straat nog een gebouw , doch veel
lager en daaraan een muur, strekkende tot aan de ter zijde gelegen
watergracht, die met het smidswater en de Nieuwe Prinsessengragt
gemeenschap heeft, waar längs men het gesehut geraakkelijk met
vaartuigen, van hier kan vervoeren. De regterzijde van den voorgevel
en hetgene daar regt achter en verder gebouwd i s , dient tot
het vormen , gieten, boren en afdraaijen van het gesehut, en wat
er toe behoort. Tot het gieten heeft men eenen grooten en eenen
kleinen gietoven ; de eerste vergiet ongeveer 14,000 Nederl. ponden
metaal. De linker zijde met het bovenste gedeelte van het voorhuis
wordt bewoond door den geschulgieter en zijn huisgezin. Tusschen
de twee gemehle gebouwen , zijn twee plaatsen tot tuinen aangelegd.
Sedert 1589, tot op het jaar 1668, toen men de geschutgieterij gebouwd
had, vergenoegde men zieh met het koor van de kloosterkerk
tot geschutgieterij, terwijl achter deze kerk het B u s k r u i dm a g a-
zijn gevonden werd, dat op den 3 November 1690, door de onacht-
zaamheid van den Commies in de lucht vloog, doch waarbij gelukkig
niemand , dan die onvoorzigtige is omgekomen.
Het Ar s ena a l , Ammu n i t i e -Hu i s , Tuighuis of Magazijn
heeft weinig merkwaardigs, om zijn gering aanzien , echter heeft het
zijnen naam medegedeeld, aan het water, waaraan het slaat, dat de Am-
munitie-Haven of Ammunitie-Gracht geheeten wordt en ten Ooslen van
het Spui gelegen is. Dit Tuighuis is in het jaar 1598 aidaar gebouwd ,
door zekeren L e o n a r d W o o t e r s , eenen Wielmaker, volgens overeenkomst
met de Gecommitteerde Raden , die het eerst van hem in huur bezeten,
en naderhand gekocht hebben , om het te gebruiken tot berging van
oorlogswerktuigen, waartoe het naderhand nog vergroot en aange-
bouwd is. Het is laag van verdieping maar beslaat eene groote opper-
vlakte.
De Gev an g e n p o o r t , voorheen de Yoorpoor t van den Hove
genoemd, strekkende tot eenen doorgang van de Plants naar het Bui-
tenhof, heeft hären tegenwoordigen naam ootvangen, om dat men
aidaar de misdadigers, die voor het Hof van Holland te regt gesteld
werden, bewaarde; terwijl die poort vooral vermaard is, om de voor-
name staatsgevangenen , die er op gezeten hebben , als daar zijn : Reimer
van Oldenbarneveld , Heer van Groeneveld; IIenrv deFlecrt de Coolen ,
Heer vanBuat; J a c o b v a n d e r G r a a f ;.de Ruwaard van Putten, Mr. C o r -
nelis d e W i t ; de Raadpensionaris van Holland, Mr. L a d r e n s P i e t e r
v a n d e r S p i e g e l enz. Men toont er eenen verwulfden kelder , de P ij n-
kelder genaamd , waarin nog eene pijnbank en onderscheidene andere
foltertuigen bewaard worden.
Voorts verdienen nog melding de gebouwen, waarin de Departe-
menten van algemeen bestuur gevestigd zijn, als: het Departement
van Bui tenlandsche Zaken , op het Builenhof; het Depa
r tement van J u s t i t i e , in de Lange Pooten, vroeger gediend
hebbende tot woning van den Opperpriester of Pausselijke Nuntius ; het ..
Departement voor de Kolonien, op het Plein, weleer het Lo-
gement van Dordrecht ; het Departement voor de Her-
vormde en andere Eered ie n sten, behalve die der R. K., op
de Eluweele Burgwal, voorheen een partikulier huis ; h e t Departement
voor de R. K. Eerediens t , in de Nobelstraat, vroeger
het Hotel van Rei sach of Hote l van den Oo s t en rijksch en
Gezant , waarin eene kapel voor de R. K. gevonden wordt;- het
Departement van Marin e, in het Lange Voorhout, voorheen
het Huis van Prins Maurits genaamd, omdat deze dit bewoonde
voor dat het stadhouderlijke kwartier op het Binnenhof vollooid was;
het Depar tement van Fin a n c ie n , op den Kneuterdijk, te voren
hewoond door O l d e n b a r n e v e l d ; bet De p a r t eme n t van Oorlog , op