Hel gebied van E lburg was vroeger , en web sedert 1392 , met 2 stee-
nen en 8 houten kruisen afgebakend. Thans bevat deze gem. de st'.
E lb u r g , benevens de buurs.: de W ijk , eerlijds de E k e te rw ijk -
b ij-d e -L e pr oz en genaamd , de G ro o te V rljh e id , de K le in e
V r ijh e id en de Nieuws'tad. Zij beslaat eene oppervlakte van 887
bund. 71 v. r. 51: v. eil., telt 366 h.( bewoond door 399 huisgez.,
uitmakende eene bevolking van ongeveer 2300 inw., die meest hun be-
staan vinden in landbouw, veeteelt, lijndraaijcrij , vischvangst, het
bokkingrooken en de vaart op de Zuiderzee. Ook heeft men er eenen
run- en eenen oliemolen , vroeger werden ook in de nabuurschap der
stad, door de landlieden van de dorpen Doornspijk en Oosterwolde,
vele wilde eenden, in de zoogenaamdc eendenkooijen , die men hier-
omstrecks in menigte aantrof, gevangen, en van E lburg naar Holland
en elders verzonden , doch aangezien de eendenkooijen niet meer be-
staan , zoo heeft deze tak van handel opgebouden.
De Herv., die hier ongeveer 2200 in getal zijn, maken de gem.
van Eiburg u it, welke tot de klass. van Harderwijk, ring van Rattern
, behoort. De eerste , welke in deze gem. het leeraarambt heeft
waargenomen, is geweest Ds. B oeymer uit Harderwijk, die in bet jaar
1867 bewerkte, dat de predikatien ongehinderd mogten geschieden, en
zieh met die van E lburg verdroeg, om bunne belangen verder waar te
nemen voor eene jaarlijksche belooning van een vat Meiboter. In het
jaar 1869 verzochten die van E lburg om in genade te worden aange-
nomen, en dat de ondernomene nieuwigheden in de religie en het
helpen houden van eenen Predikant haar mogten worden gepardon-
neerd. De eerste vaste Predikant, die hier vervolgens het leeraarambt
heeft waargenomen, is geweest J acobus W edius , die in het jaar 1878
uit Duitschland herwaarts kwam. Wog in hetzelfde ja a r, werd er tot
tweeden Leeraar zekere S ynapius (Mosterd) bij beroepen , zoo als er thans
ook nog twee Predikanten deze gem. bedienen. Het beroep geschiedt
door den kerkeraad.
De R. K., van welke men er slechts 6 telt , worden tot de stat.
van Kämpen gerekend.
.D e I s r a e l i e t e n , v a n welke m e n e r 8 0 a a n t r e f t, m a k e n m e t d ie
v a n H a r d e r w i j k , H a t t e m en D o e s b u r g , e en en r in g u i t ,:
we lk e t e E lbürg eene ring-synagoge en op ie d e r d e r d rie overige p la a t-
sen een e b ijk e rk h e b b en .
Men heeft in deze gem. 2 scholen , welke te zamen gemiddeld door
een- getal van 320 leerlingen bezocht worden.
De stad E lburg , oudtijds E lborcr , E lbobgh , E lburch , E lburgh of
E ylborch , in het Lat. E lburgensis en ook E lbuergensis geschreven,
ligt 11J u. N. ten W. van Arnhem, 3 | u. N. O. van Harderwijk,
4 u. W. van Haltern, 829 26' 86" N. B., 23° 30' 4" O. L.
De eerste stichting dezer plaats klimt tot het vroegste tijdperk onzer
geschiedenis op. Het is waarschijnlijk, dat zij hären oorsprong aan
de Romeinen te danken heeft, welke hier eene sterkte of bürgt schij-
nen bezeten te hebben J A liso Castellum genoemd. De verhevenheid
van den grond, de E l genaamd, op welke het oudste gedeelle der
stad gebouwd is, kon bij de Romeinen y die zoo gelukkig de plaatsen
wisten te kiezen voor hunne krijgskundige Stellingen, niet onopgemerkt
blijven. De benaming van E lburg schijnt de stad ontleend te hebben
van de gemelde streek grond de El genaamd, ofschoon anderen willen
, dathetzou kunnen genoemd zijni , naar bet door de stad loopende
beekje, eene eile of slingerendc aal vormende. Moeijelijk valt het te bewiizen
dat deze plaats den naam van Ailiburgii , naar jE lis G b a c il -
die’ onder N e r o Stadhouder van Nederland was, zou hebben gevoerd.
Zeker is h e t, dat zij in 1233 reeds den naam van E l b o r c h had , en
den 3 Julii van dat jaar door O t t o , Graaf van Gelre, tot eene stad
verheven en met alle voorregten begunstigd is y welke aan Arnhem
destiids waren verleend. • O t t o hield zieh tot het schenken van dus-
danige stedelijke vrijheden gemagtigd; maar het keizerlijk en koninklyk
oorlof waarop hij zieh beriep , werd naderhand met erkend. — Auiks
belette’ nogtans in geenen deele, dat de plaatsen , welke hij bevoor-
regttc van stonden aan de verkregene vrijheden genoten en ongestoord
hieven genieten , totdat zij , bijna tachtig jarfen later, wettiglijk in het
bezit daarvan bevestigd werden.
Tn 1291 werd aan die van H a r d e rw ijk en van der E lburch vry-
geleide en veilig verkeer in Holland vergund en in den aanvang van
1300 werd dit voorregt, ter hunner gunste , door Graaf J an bevestigd
en uitgebreid. — In 1323 gaf R einald I I , Graaf van Gelder i aan de
hoorige lieden bij E lburgh en op den Eket 600 morgen lands tot een
erfelijk tijnsgoed, en verzekerde hun de regten der ingezetenen van
Hollanderbroek, thans het Oldebroek genaamd. — In 1336 schonk die
zelfde Graaf aan die van D en E lborch, tot eenen vrijen erftijns, het
Goor, zijnde een stuk henchemundeland (heerenveld) omtrent 60 morgen
groot en daarenboven twee windmolensteden aan zee en den anworp
van den Zande. — In 1340 vernieuwde de gezegde R einald, die in-
tusschen Hertog was geworden, de privilegien der stad voor eene som
van 100 heerenponden (87 gnld. 80 cents)j —- In 1359 schonk R einald
aan E lburg en Oosterwolde eenen dijkbrief, I omtrent het daarstellen
van den Oostwolderdijk. — Den 8 April 1362 vernieuwde en beves«
tigde E duard, Hertog van Gelder, het dijkregt van de E rkenvne de
en dat van E lburg, D o o r n s p ijk en Oosterwolde, beide vroeger
door zijnen broeder gegeven, maar beide welligt ten gevolge van de
onrust der tijden onuitgevoerd gelaten. — In 1365 werd E lburg met
Harderwijk in het hanze-verbond opgenomen als tweede hanze-stad
van Gelderland, waarvoor zij jaarlijks 24 daalders moest bijdragen.—
In 1368 schonk Al b e r t , Koning van Zweden, aan die van der E lburgh
eene vitte of factorij op Schonen. — In 1369 schonk Hertog E duard aan
die van E lborch den Yeliken Meede, groot en klein, binnen* cn
buitendijks, voor eene gemeene weide. — In '1377 werd het vredes-
traktaat tusschen de gemagtigden van het koningrijk Denemarken, in
1370, met de hanze-steden gesloten, vernieuwd, en daarbij, gelijk aan
de overige hanze-steden, zoo mede aan E lburg toegestaan, dat zij , gelijk
voorheen, in alle de Deensche havens vrij zoude mögen handel
drijven; dat elke stad eene vitte op het schiereiland Scanor of Schonen
en elders in Denemarken zoude mögen aanleggen , en daarop eenen
Voogd aanstellen, om den handel te beschermen, en aan schippers en
kooplieden , naar hnnne eigene landswetten, regt te doen. — In 1392
werd door W illem I , Hertog van Gelder, het gebied van E lburg verder
uitgebreid, en daarbij bepaald, » dat zij niet betymmert of besloet
» zullen worden binnen eene myle weghes van de stad,” en hun vergund
, indien zij de stad op eene andere plaats wilden verzetten, zulks
te mögen doen , waartoe door hem het gebied verder uitgebreid is geworden.
— In 1393 werd door den Regler derVeluwe, A rent tho Boe-
cop genaamd, de stad opgemeten en het plan gemaakt, om haar met
eenen hoogen mnur, Voorzien van ronddeelen en poorten, te omringen,
uit welk stuk blijkt, dat er destijds 52 hofsteden met 148 huisgezin