weggenomeu, en de pijpen daarvan tot verbetering van bet groote
orgel gebruikt. In den jare 1858 is voor rekening van twee der ach-
tenswaardigste leden der Hervormde gemeente en inwoneressen der stad,
liet inwendige gcdeelte van bet groote orgel bijna geheel vernieuwd,
en de buitenzijde , benevens de daaraan gevonden wordende versierse-
len , op nieuw geschilderd geworden , zoo dat bet tbans esn zeer fraai
orgel mag genoemd worden. De predikstoel in deze kerk , in 1568
gemaakt, is zeer scboon bewerkt, en heeft meermalen de bewondering
van deskundigen weggedragen. In dat gcdeelte van de kap der Wes-
terkerk , hetwelk vöör het jaar 1443 gebouwd is , zijn twee balken,
waarop de volgende opschriften, met gouden letteren geteekend , te
lezen zijn:
In ’t jaar vijftien hondert seventig twee
Is door Jehovae krachtige band
’t Pausdom verstooten uit deese stee ,
De waere Religie daerin geplant.
Die Spaenscbe vloot ,
Seer vreeslyck groot,
Heeft Godt te niet gebracht,
In ’tjaer van tachtig acht.
Aan de zuidzijde dezer kerk is eene gescbikte kamer, waarin de ver-
gaderingen van den kerkeraad gehouden worden. Aan deze kerk is,
'waarschijnlijk in het begin der zeventiende eeuw, een gepast lokaal
gemaakt, tot plaatsing eener bibliotheek, welke nog aanwezig is en
vele belangrijkc werken bevat. Zij is hären oorsprong verschuldigd
aan wijlen G erahdds J acobi V e s t e r h a n , achtsten Predikant na de
Hervorming te E nkhdizen en Rector der Latijnsche scholen aldaar,
beroepen in het jaar 1585 en -j- in het jaar 1600, die bij zijn over-
lijden een groot gedeelte zijner bibliotheek aan de Hervormde gemeente
te E nkhdizen had vermaakt. Deze bibliotheek is in vervolg van tijd
door aankoop voor rekening der kerken, alsmede door geschenken van
particuliereu , aanmerkelijk vergroot en in waarde toegenomen.
De Z u id erk erk , eertijdsaan St. P aolos toegewijd , Staat even be-
zuiden de Oude-Westerstraat, aan het einde der tegenwoordige Kerk-
straat. Vöör den jare 1422, stond zij buitendijks, doeh op den 4
Augustus des gemelden jaars gaf Hertog J an van B e ije r en die van
E nkhdizen verlof, om hunne kerk af te breken en binnendijks wederom
op-te timmeren. Men begon haar hier in het jaar 1425 of 1424 te
houwen , midden in een rietbosch, hetwelk ten dien einde opgehoogd
werd. Vöör de Reformatie werd de pastorie dezer kerk door de
Graven begeven , en door het Domkapittel te Utrecht bevestigd. De
pastorij had aan vaste inkomsten niet meer dan vier nsche gnldens
(5 gülden 60 cents) en geen pastoriehuis. Alles bij elkander gerekend
kon zij 56 Rijnsche guldens (78 guld. 40 cents) opbrengen. De Pas-
toor was gehouden dagelijks eene lezende, maar op Zon ■ en Heilige
dagen eene zingende mis te doen , en somwijlen ook voor het volk
te prediken. Het kosterschap, dat schier geene inkomsten had, werd,
volgens vergunning van Hertog F i l i p s , door de Regering vergeven. De
muren dezer kerk staan , zegt men, zoo diep onder als boven den
grond ; hetwelk men in den jare 1623 , bij de bouwing van een nieuw
doodbeenderenhuis, zoude ontdekt hebben. Met het bouwen van den
hoogen, zwaren en sierlijken toren der Z u id e r k e r k , werd in den
jare 1450 aangevangen, en in het jaar 1533 was hij eerst voltrokken.
Deze toren heeft eene hoogle van 232 voeten. De appel van den spits
is in het laatstgenoemde jaar met koper bekleed geworden , uit zekere
gelden, welke S imon B laewhülck , destijds Pastoor te E nkhdizen , van
het bisdom van Utrecht te vorderen had, en welke gelden hij, op
zijne terugreize van Jerusalem, te Venetie overlijdende , bij uitersten
wille ten dien einde had gelegaleerd. In den toren hangen vier klok-
ken , van welken de grootste bijna 2500 Nederlandsche ponden weegt.
Bij het speelwerk behoort een trommel van zes voeten diameter ,
uit een stuk metaal gegoten. In het jaar 1595, van boven wel
zes of zeven voeten over zijde gezakt zijnde, werd de toren der
Zuiderkerk, met groote behendigheid en kunst wederom regt gezet.
In 1484 werd .het verwulf der kerk, hetwelk toen geheel beschoten
was, I met verscbillende tafereelen uit het Oude en Nieuwe Testament
beschilderd, en aan den Schilder , die dit werk had ten uitvoer gebragt,
van stadswege, zekere inkomsten toegelegd , uit welke hij met zijn huis-
gezin , gedurende zijn leven, behoorlijk zou kunnen bestaan. In de
maand December 16Ö8, heeft men alle deze schilderstukken met geele
verw overdekt en uitgewischt. Men ziet in de Zuiderkerk monumenten
opgerigt ter gedachtenis aan den vermaarden Onderzoeker der Natuur
Bernardüs P alddands , den 3 April des jaars 1655 , te E n k h d iz e n , over-
leden ; gelijk mede aan J acob D ir k s z . B rodwer en J an S imonsz. B laewhdlck ,
die met de S emeynen, de grondleggers van de vrijheid der stad zijn geweest.
De opschriften op deze monumenten, döor ouderdom onleesbaar en de
monumenten zelven eenigermate beschadigd geworden zijnde, zijn, thans
(in 1842) , op nieuw in orde gebragt en opgeschilderd. In den jare
1515, was in de St. Pancras kerk een honten kruis aanwezig, hetwelk,
volgens de overlevering, aan eenen hollen boom in Noorwegen ge-
groeid was, nadat eene maagd , op zekeren Paaschdag, na het gebruiken
des H. Sacraments, onpasselijk wordende , aan voorgeschreven boom had
overgegeven. Door dit kruis werden, naar men wilde, vele wonderen ver-
rigt, en eene menigte menschen van ongeneeslijke kwalen hersteld. Het
gerucht aangaande dit wonderkruis werd overal verbreid, en had ten ge-
volge , dat vele aanzicnlijken, uit verschillende plaalsen, zieh in de maand
Augustus, naar E nkhdizen begaven, om het te zien en door groote geschenken
te vereeren. Dit een en ander had ten gevolge, dat men,
aan de noordzijde der kerk , een kruiswerk met twee kappen bouwde ,
in welke men dit kruis overbragt en bewaarde. Of het, bij de Hervorming
, door de R. K. geborgen en nog te E nkhuizbn aanwezig is ,
kan met geene zekerheid bepaald worden. Dit aangebouwde gedeelte
der kerk , werd sedert dien tijd de Heilige kruislcamer genaamd. In
later tijd zijn daarin zitplaatsen gemaakt en eene koperen kroon gehangen,
van welke bij de godsdienstoefeningen is gebruik gemaakt,
doch in het laatste gedeelte der vorige eeuw is deze kamer van de
Zuiderkerk afgescheiden, en wordt thans tot werk- en bergplaats gebruikt.
In deze kruiskamer is, den 9den October 1618, de Noord-
Hollandsche synode gehouden, welke was bijeengekomen tot voorberei-
ding der werkzaamheden voor, en benoeming van Gecommitteerden tot
de Nationale Synode, die te Dordrecht gehouden zoude worden en
werd aldaar, als Gedeputeerde van wege E nkhdizen , benoemd Ds.
A braham ä D ooreslaer , Predikant aldaar, een geleerd man en tevens
een ijverig Contra-Remonstrant.. In den jare 1614 , was door voor-
schreven Predikant in ciruk uitgegeven : eene vertaling v?n den Bijbel
en der Apocryphe boeken , voorzien met aanteekeningen en verbeterin-
ifen van T reme ll ids , J dnids B eza en P isca to r. Een exemplaar van