dezen bijbel is nog op de bibliotheek aan de Westerkerk aanwezig.
Yoomoemde kamer is in vervolg van tijd meermalcn gebruikt tot bet
houden der gemtlde synode. Doch in den jace 1672, heeft men tot
bet bonden dier vergadering eene kamer gebruikt in het voormalige
Ziekenhuis , welke laatstgenoemde plaats men tot deze bijeenkomst ge-
schikter oordcelde. In voorschreven Kruiskamer, is tnsschen de jaren
ISIS en 1600, eene vrouw begraven, wier lijk, bij de opgraving ,
door de afzigtelijkheid — naar het oordeel dier bijgeloovige tijden —
een zigtbaar bewijs opleverde eener straffende voorzienigheid. De ge-
schiedenis dezer vrouw, wordt nog in handschrift te E nkhuizen bewaard
en het hoofdzakelijke .van hetgeen met haar is voorgevallen , is op last
der toenmalige Regering op haar grafzerk uilgehouwen , welke zerk nog
heden in de Kruiskamer kan gezien worden. Aan de westzijde der
Zuiderkerk, op dezelfde plaats, op welke in de dertiende of in het
begin der veertiende eeuw , toen de kerk nog buitendijks stond , de
kleine kapel van St. Pancras gebouwd was, is in later tijd eene kamer
gemaakt en ingerigt tot eene vergaderplaats van de Diakenen der
Hervormde Gemeente. Dit lokaal is in 1686 , bijna geheel vernieuwd
en wordt nog heden tot dat oogmerk gebruikt. Boven het noorder
portaal is de vergaderplaats van Kerkmeesteren der Hervormde Gemeente.
Vroeger haddcn de Herv. hier nog eene kerk de Kleine Kerk of
Mo n n ik en Kerk geheeten, welke aan de zuidzijde der St. Pancras-
of Zuiderkerk stond en hären hoofdingang had in de straat genaamd de
Drie groene Ekelen en eertijds de kerk van het Augustijnerklooster
geweest is. Deze werd, in het jaar 1646, ten dienste van de Herv.
geopend, en diende toen om er des zondags namiddags in te predikeu,
en in de week , er onderscheidene cathechisatien te houden. Sedert
bet jaar 1819 kestaat die kerk niet meer. Zij is met het Nieuwe
Armenweeshuis en vele beiende huizen gesloopt, en in een groot plein ,
met opgaande boomen beplant, nu het B o sch genaamd, yeranderd.
Blijkens een nog aanwezig doop- en huwelijks register van het jaar
1691—1711 is er ook een F ran sch e g em een te te E nkhuizen geweest;
die hoogst waarschijnlijk hare godsdienst zal hebben uitgeoefend in de
kerk van het voormalige B a r r e v o e te r s -k lo o s te r , welk gebouw
thans A rtib u s Sacrum genaamd wordt. Men meent ook dat in het
laatste gedeelte der vorige eeuw eene kleine Fransche gemeente te E nk-
jiuizen zou gebruik gemaakt hebben van de Kleine of Monnikken kerk,
doch dit is niet waarschijnlijk.
De Remon s tra n t en hebben ook, na hunne verbanning, in het begin
des jaars 1619, te E nkhuizen godsdienstige bijeenkomsten gehouden,
doch in stüte en in klein getal. Zij hebben er echter nimmer eene
vaste vergaderplaats gehad.
De Ghristenen, toegedaan de onveranderde Augsburgsche eonfessie
of L u th e r s c h e n , van welke men er ruim 106 te lt, maken eene
gem. uit. De eerste, welke hier, onder vele vervolgingen , het leer-
aaramht heeft waargenomen, is geweest F redeeicus F redebici T ating-
hoff , geb. te E nkhuizen in 1899 of 1600, die in het jaar 1627 naar
Middelburg beroepen werd en derwaarts vertrok. Tot in 1641 werd
het den Lutherschen door de Vroedschap en Burgemeesteren strengelyk
verboden, geheime of openbare godsdienstige bijeenkomsten te houden.
Volgens ordpnnantie van den 30 Maart 1624, werd het leenen of verhuren
van een huis, erve, schnür of «tal te dien einde verboden op eene boete
van 80 ptmden vlaamsch (300 guldon) tcrwijl de Prediker, Voorlezer of
Voorzanger, in eene boete van 4 ponden vlaamscb (24 guld.) e n elk
een die de vergadering had bijgewoond, in eene boete van 2 ponden
vlaamsch (12 guld.) werd beslagen. Doch in weerwil van alle hinder-
nissen werd, op den 18 April 1632, in stilte, de verwenj de blaauwe
hand, op de Noorder-Boerenvaart, tot eene godsdienstige vergader-
plaats ingewijd , ofschoon de gemeente niet voor het jaar vryheid
verkreeg, om openbare godsdienst te mögen houden. In het jaar
1647 is de kerk vergroot , en met vijf koperen kroonen (nog aanwe-
iia) door milde gevers versierd , in 1733 is het kerkgebouw andermaal
verproot, met eenen keurig gebeeldhouwden predikstoel, meuwe banken
en eene gaanderij voorzien , waarop, in het jaar 1760 , een welluidend
orgel geplaalst is. _ .
Er waren vroeger twce vergaderplaatsen voor de ü o o p sg e z in d en .
Reeds in het jaar 1632 liadden de O u d e -Y lam in g e rs die tot de
societeit van Groningen beboorden, en de W a te r la n d s c h e JJoops-
gezinden hunne bijzondere bedehuizen. Die der eerstgenoemden
stond op de Zuider-Boerenvaart, waarin de dienst door twee Leeraars
werd waargenomen, terwijl die der laatsten op het Zand staande ,
maar éénen Leeraar had. In de kerk der Wat erlan d sche verga-
derden ook de G o lle g ia n te n voor den körten tijd, dat zij hier
eene kleine gemeente uitmaakten. In het jaar 1738 heeft de Wa-
terlandsche gemeente te Venhuizen zieh vereenigd met die op het Zand.
Tot Leeraar bij deze gecombineerde gemeenten is in datzeltde jaar
van Heerenveen beroepen S joebd P ietersz. van D okkenbueg. De laatste
Leeraar bij deze Waterlandschen , beroepen in het jaar 1761, was R einhart
R ahusen , t in 1763. De üude Vlamingers hebben zieh in het jaar
1763 na den dood van R ahusen , met de Waterlandschen vereenigd,
en tot Leeraar voor de vereenigde Doopsgezinden werd toen verkozen
H endrik van G elder , Predikant te Goederede, die den 23 Augustus
1771 van hier naar Enschedé is verlrokken. Den 22 Januanj 1789,
koclit deze vereenigde gemeente de verlatene Jansenisten kerk op bet
Venedijv, die op den 16 Augustus van hetzelfde jaar door Dst P. Moll ,
herwaarts gekomen in 1787, werd ingewijd tot een bedehuis voor e
Doopsgezinden. De kerk op de Zuider-Boerenvaart is , zoo wel als die
op het Zand, tot kleine burgerwoningen verlimmerd.
De R. K., die hier 660 in getal zijn , onder welke 340 commu-
nicanten , maken eene stat. u it, welke tot het aartspriest. van -“ 0*"
land-en-Zeeland, dek. van West-Friesland, behoort en door eenen Pas-
toor bediend wordt. De kerk aan den H. F ranciscus X aVerius toegewijd,
in den Hoek, aan het einde der Harpitraat staande , is iil het jaar 1774
tot het tegenwoordig gebruik ingerigt.«Wr In de jaren 1642 en 1643 zijn
er te E nkhuizen nog keuren gemaakt, bij welke alle geordende Pneste-
ren de stad ontzegd, en den R. K. verboden werd, eenig meuw altaar
op te rigten of in bijzondere huizen zamenkomsten te houden. Ook in
1730 en nog later, tot in 1727 hebben de R.K. Pastoors bij hunne
komst in de stad moeten beloven , geene gelden bij de burgers en in-
gezetenen in te zamelen , tot oprigting of instandhouding van buiten-
landsche kloosters. Dè tegenwoordige kerk zal eerlang , naar een reeds
gemaakt plan, uitwendig verbouwd en veel verfraaid worden.
De R. K. der Oude Clerezij , van welke men er 90 aantreft, maken
te E nkhuizen eene stat. uit, welke door eenen Pastoor bediend wordt. In
1744 waren hier driestatien , welke ieder eene kerk en eenen Pastoor had-
den , als : eene in het Westeindef aan den H. J ohannes toegewijd, eene
°P bet Venedij, aan den H. P ancratius toegewijd, en eene op de