terwijl de gebouwen , zoo als wij reeds boven gezegd bebben, tot andere
einden bestemd zijn.
Behalve de opgenoemde godshuizen heeft men hier nog de volgeride
weldadige inrigtingen : het Genootschap: Oeconomia Enchusana (Enk-
liuizensche hnishoudkunde) thans onder bescherming yan Z. M. den Ko-
ning, opgerigt den 2 April 1779, tot het nitloven van premien tcr aan-
moediging en bevordering van vlijt en arbeid onder den gemcencn man
en vooral tot dat gene, betwelk tot de baringvisscherij en aankleve van
die behoort, welk genootschap thans ruim 80 Ledert, 28 ßnitenleden en
16 Begünstigers te lt; en het Üeconomisch W e rk h u is , opgerigtdeu
6 Mci 1780, om in dit werkhuis, en voor rekening van die instelling,
daar buiten , garen tot buizennetten te laten spinnen , en het haring-
want , te laten breidcn , hetwelk nog aan meer dan 180 personen,
mannen, jongelingen en vrouwen arbeid en brood verschalt. Op den
bovengenoemden Drommedaris is , in het jaar 1851 , eene soortgelijke
inrigting gevestigd, door het Diakonie bestuur tot wering der bcde-
larij ; een vijfligtal jongelingen en mannen zijn däär bezig met lin-
nenweven en het vervaa'rdigen van koflijzakken , of elders werkzaam,
om wol te spinnen , waarvan vrouwen en meisjes in hare woningen , tegen
een bepaald loon, sokken en slaapmutsen breiden. Deze inrigting Staat
geheel op zieh zelve, en heeft niets gemeen met het Occonomisch
werkhuis. De D ire c tie d e r Armen i n r i g t i n g , heijvert zieh,
om door het doen spinnen van wol, en breiden van slaapmutsen , hand-
schoerren en sokken voor Militairen , aan den behoeftigen stand werk en
onderhoud te verleenen. De S lad s A rm en sch o o l, is in de laatste
helft der vorige eeuw opgerigt. Het gebouw waarin deze school gehou-
den wordt, is in het jaar 1829 en 1831 aanmerkelijk vernieuwd en ver-
beterd. Daarin wordt thans door een Hoofdonderwijzer en twee Onder-
wijzers ff aan 207 leerlingen van alle Godsdienstige gezindheden , een
zeer doelmatig onderwijs kosteloos medegedeeld. Voorts wordt ’sjaar-
hjtes p^tidurende de drie wintermaanden , door eene commissie, hestaande
uit vijl der notabelste irgezetenen , in het zeekantoor, aan ruim 300
huisgezinnen 17 a 18.000 portien warme voedzaine spijze uitgedceld.
Deze commissie, tot dit w'eldadig doel door vrijwillige inteekening der
burgerij in staat gesteld, bestaat reeds sedert de maand December des
jaars 1800.
Onder de wetensehappelijke inrigtingen verdient vooral melding de
L atijnsche School, gemeenlijkvoorheen deGroot School genaamd,
vroeger geplaatst in een deftig gebouw in de Westerstraal, in het jaar
1549 gestieht, en in het jaar 1823 afgebroken. Thans wordt de
Latijnsche school gehouden in een der vertrekken van het Zeekantoor.
In het jaar 1550 werd er reeds een Rector op eene wedde van zes en
twintig gulden en een Conrector met een jaarlijksch tractement van
twinlig gulden aangesteld. De Cerste , die hier het rectoraat heeft
waargenomen , is geweest Mr. C r is p in o s A renbonk en zijn medehelper
Mr. R ein Ier R e in ie r s z . , die van Slaveren in 1850 bcroepen werd. De
school is nog verdeeld in drie hoöfdklassen , en wordt thans door een
gemiddeld getal van 10 tot 12 leerlingen bezocht. Yoorts heeft inen
er een D e p a rtem en t der Maatschappij : Tot Nut van't Algemeen,
dat den"22 October 1789 is opgerigt, 40 Leden en 13 Begünstigers telt,
en eene goede, in 1802 begonnen , volksbibliotheek van meer dan
600 „boekwerken , eene in Januarij 1823 geopende Zondagschool. en
eene den 18 Augustus 1818 opgerigte spaarbank heeft. Het Toon-
k u n stig genootschap : Musica et Amicitia (Toonkunst en Vriondschap),
m 1806, na eenige jaren rust, weder opgerigt, vergaderd«
twintig jaren lang in een lokaal van het voormalige gasthuis, tot
dat het, in het jaar 1826, een vervallen gebouw, de T u rfk e rk
genaamd, zijnde een gedeelte van het voorm. St. Claraklooster, aan-
kocht, en tot eene goede concertzaal inrigtte. Dit gebouw werd , op den
10 October 1827, met een luisterrijk concert ingewijd , onder den naain
van Arlibus Sacrum (aan de kunsten gewijd), inet welk opschrift de
voorgevel prijkt. Dit genootschap telt nog 24 leden. Ook bestaan te
Enkruizen nog eene Afdeeliug der Maatschappij van Toon —
kunst , tot stand gekomen in het jaar 1836 en 30 leden teilende;
het L e tte rk u n d ig Genootschap: Kennis kweekt Vriendschap, opgerigt
den 15 November 1832, dat thans uit 30 leden bestaat, en het
L e tte rk u n d ig Genootschap: Tracht nuttig te zijn voor elkander,
den 23 September 1832 opgerigt en 13 leden teilende.
De wetenschappen vinden in deze stad nog kundige beoefenaars, en
niet onbelangrijk zijn hier eenige kunstverzamelingen van bijzondere
personen, vooral van munten en geschiedkundige platen en prenten.
VermaardeEnkhuizerszijn geweest: deGodgeleerden R u a r d T a p p e r ,
geb. den 15 Februarij 1488 of volgens anderen in 1487, f 2 Maart
1559 , na Hoogleeraar in de Godgeleerdheid , Deken van de St. Pieters-
kerk , Kanselier van de Hoogeschool te Leuven , en Opper-Inquisi-
teur over de Ncderlanden te zijn geweest; H ermancs W it s id s (H erman
W it s ) , geboren 12 Februarij 1636, f 22 October 1708, als Hoogleeraar
in de Godgeleerdheid aan de Hoogeschool te Leyden , na van 1675
tot 1680 te Franeker en van 1680 tot 1698 te Utrecht Hoogleeraar
te zijn geweeet; V olkhard V is s c h e r , geb. 20 Januarij 1639, "f in
1678, als Predikant bij de Luthersche gemeenle te Amsterdam, die
reeds vöör B althasar B ekker , in 1677 , optrad tot verstooringhe des
Satans ryck, zoo als hij zelve zijne poging tot bestrijding van de
volksdwaling noemde; en D aniel H endriksz , een man van groote ge-
leerdheid , geb. in 1766, ■f 7 Maart 1841 , als Predikant hij de Her-
vormde gemeente te Groningen, na de vaderlandsche kerk in onder-
scheidene betrekkingen gewigtige dienslen te bebben bewezen.
De Genees en Heelkundigen : A htonids A ntonides van der L in d e r ,
geb. in 1570, •{• in 1663, als GeneesheerteAmsterdam, onderscheidene
Schriften nalatende; zijn zoon J oannes'A ntonides van der L inden , geb. 13
Januarij 1609, f 5 Maart 1664 als Hoogleeraar in de Geneeskundete Leyden;
J ohannes de G o r t e r , geb. 19 Februarij 1689, j - 11 September 1762,
na eerst Hoogleeraar in de Geneeskunde te Harderwijk en later Lijfarts van
de Keizerin van Rusland te zijn geweest; M einard S imon dd Pui , geb.
21 Maart 1754, 14 Junij 1833, na Hoogleeraar in de Genees-, Verlosen
Practische Heelkunde aan de hoogeschool te Leyden , te zijn geweest ,
en G erhrand B akker , geb. 1 November 1771 , f 16 Junij 1838, als
Hoogleeraar in de Ontleedkunde aan de hoogeschool te Groningen.
De W isk u n d ige n , P ie t e r E odde , geleefd hebbende in de zeven-
tiende eeuw en F okke E l t je s R eson , mede uit de zeventiende eeuw,
van wien nog een handschrift over de JT is-, Zeeraart- en Sterrekunde ,
op de bibliolheek in de Westerkerk aanwezig is.
De Aard rijks- en Z e e v a a rtk u ndige L dcas J ansz. W a g h en a e r , die
m de zestiende eeuw leefde , en wiens werk : Spieghel der Seevaert geti-
teld , dat in 1584 en 1585, in twee dcelen is uitgegeven , in zoo groote
aehting is geweest, dat de Engelschen alle werken over die stof een
JTagenaar plagten te noemen; terwijl hij in 1592 , nog de Tresoor der
Seevaart uitgaf, welke werken hij , in 1591, ten dienste der minver