vergaderingen in particnliere huizen had gehouden , zoo in de Pooten en
de Raamstr'aat, als in de Spuistraat en in een huis, genaamd de Lombard,
körnende met eenen gang uit in het Achterom; als oök in het
Noordeinde, in het Vergulde HoefijzCr, op eene zaal, hebbende het
huis zijnen uitgang met eene poort in de Molenstraat. In het ge-
melde jaar 1620 de kerk voltrökken zijnde, is mèn daarin beginnen
te prcdiken. Maar aangezien de kerk te klein werd, zoo door den
Sterken aanwas der gemeente als ook, en wel inzonderheid, doordien
de Âfgezanten van gekroonde Hoofden en andere Mogendheden Van
deze godsd ienst, met hun gevolg, dââr mede te kerk kwamen , is
zij, omtrcnt het midden der zeventiende eeuw, aan de züidzijde voor
de helft vergroot; zoodanig, dat de kerk van binnen toen vrij ruim,
bijna vierkant, doch niet hoog van verdieping Was, wordende de da-
ken , daar zij legen elkander gevoegd Waren, in het midden van de
kerk door vier pilaren of kolommen onderschraagd ; doch na het midden
der vorige eeuw is dit gebouw voornamelijk tot die gröotte gebragt
, waarin men het tbans ziet, na Welke laatste vèrhieiiwing de
kerk, den 13 December 1761, weder is ingewijd. Ter wederzijde
van den predikstoel, welke tegen den zuidmuur stond!, ziet men
een marmeren gedenkteeken, beheizende het eénè , ter regterband', hèt
grafschrift van den Heer Baron Karel Wiliem Spähe, in leven Generaal
in dienst der Vereenigde Nederlanden, die ook aldaar begraven ligt,
Het andere, ter lihkerzijde van den predikstoel, vèrvat het grafschrift
van den Eerwaarden Heer Johannes Schelhameb ,’ •f in 1699, in levei)1 Bedienaar
des goddelijken woords , die, sedert hetjaär 1643 tot het jaar
1693, en dus den tijd van 48 jaren in deze gèiheente het leeraarämbt
beeilt waargenomen, en ook de kerk1 vcle diensten hewezen,; hetgeen
zijnen neef bewoog dit gedenkteeken ter zijner eére te doen oprigten.
Het orgel, waarmede deze kerk, in het jaar 1648; isversierd, Werd in
1668 vergroot, en in het jaar 1723, uit den noord- naar den westhoek
verplaatst, bij die gelegenheid is het vernieuwd , ’ en met beeid- en
snijwerk, als anderzins zeer fraai vërrijkt. Dit welluidend orgel h'éeft
ook in het jaar 1761 aanzienlijke verbeteringen ondergaan, en is nog
laatstelijk, in het jaar 1837, aanmerkelijk hersteld en Verbeterd, door
de kundige Orgelmakers Butz en Gomp. te Dtrecht. Deze kerk heeft
twee ingangen, de eenen op den Izoogenaamden Lutherschen burgwal
en de andere aan deoostzijde van de Boékhorststrâat, nie.t ver van dé
Prinsegracht.'
De Remons t ranten, van welke men er hier 200 aantreft, makcn
eene gem. u it, welke bediend wordt door eenen Predikant ; die door
den kerkeraad beroepen wordt. Sedert het jaar 1803 neemt de Pre-
dikant der Reinonstrantsche gemeente te ’s G b a v e n h a g e , ook, om de
veertien dagen, de dienst in de gemeentè te Delft wàar. De Pre-
dikers dezer gezindheid, te voren met Vronwen en hinderen, het
land uitgedreven , moesten eenen geruimen tijd op zolders en in particulière
huizen .,, tuinen , schüren en elders hunne godsdiènst met zefer
veel bezwaar, waarnemen. Bovendien liadden zij ! veel te lijden , ter
oorzaak van de zamenzwering tegen Prins M a u r i t s , waarvan men de
Remonstranten hetigtte, hoe onschuldig zij daaraan ook waren ; ge"
lijk in lateren tijd gebleken is. Onder het zachtere bestuur van Prins
F r e d e r i k H e n d r i k , begonnen zij echter, in het jaar 1631, allengskenS
weder alhier bij een te kernen en kochten derhalve zekere plaats , bin
daarin hunne godsdienstige vcrgadering te houden ; doch terwijl zij
bezig Waren met mëtselfen en tirnmeren ; begon het gemeen, hetgeen
hier, mecr dan elders , op de Remonstranten gebeten was, daar merkelijk
tegen aan te gaan. Ook werden zij van wege de Heeren Gecom-
initteerde Raden en het Hof van Holland bedreigd, dat alles pp hoog
gezag weder om verre zoude gehaald worden. Maar de stedelijke Regering
terzelfder tijd van eenen bedaarder aard, niet wetende , hoe zieh
hier in best te gedragen , Vervoegde zieh aan gemeld hof en bekwaiü
tot antwoord, daarin niets te doen voor dat de Stadhouder te ’s G b a v e n h a g e
zoude zijn. Nadat nu het werk bezigtigd was geworden , lielen gemelde
Heeren het slilzwijgend voortgaan. Deze alzoo vervaardigde vergaderplaats
was klein en siecht, maar werd niettemin zoodanig behouden , tot dat de
Remonstranten, ziende dat het hun geoorloofd werd , hunne godsdienst
onbekommerd en openlijk te mögen uitoefenen, en dat hunne gemeente
bestond uit een groot aantal personell, onder welken vele aanzienlijke gesuchten
, vermaarde Advokaten en andere deftige burgers geteld werden ,
hesloten, in het laalst van het jaar 1633 , aldaar eene geheel nieuwe kerk
zijnde de tegenwoordige , te bouwen , waarmede zoo spoedig werd voortge-
gaan.dat de vermaarde J o h a n n e s U i t t e n b o g a e b t , die te dicr tijd weder openlijk
te ’s G b a v e n h a g e en in zijn eigen terugbekomen huis leefde, daar
in , op den laatsten November des jaars 1636 , predikte. De kerk Staat
op de Laan , binnenwaarts , tussclien de huizen in , zoo dat zij van
buiten weinig kan gezien worden. Het is een net, zindelijk en bijna
vierkant gebouw , doch zoo groot en ruim niet als de Luthersche,
maar hooger van verdieping en zeer luchtig. De predikstoel, die ruim
en met gesneden lofwerk versierd is , Staat niet op den grond , maar
hangt aan den Zuidmuur. In het midden wordt de kerk ondersteund
door twee zware steenen pilaren ; terwijl vier vergulde kerkkroonen, mede
tot sieraad van dat verwelfswijze beschoten gebouw dienen. Daar de
gemeente thans zoo talrijk niet is , als zij voorbeen plagt te wezen,
heeft zij niet meer, zoo als vroeger, twee Predikanten , doch slechts
¿enen, die zijne woning heeft nevens eene der poorten van de kerk,
welke op de Laan tot ingang dienen.
Vroeger hadden de Doopsgezinden hier mede eene vergaderplaats,
m de Herderstraat, daar de rozenkrans in steen is uitgehouwen en
nog boven de deur Staat, waaruit af te leiden is , dat zij destijds talrijk
genoeg waren, om het noodig onderhoud van die plaats te kunnen
beköstigen, doch doordien hun getal allengs verminderde, is die gemeente
te niet gegaan.
De Ro oms ch -Ka th o l i jk en , welke hier 19,000 in getal zijn,
hebben vier statien, en vijf kerken. De S t a t i e van den Hei l ige
J a c o b u s , in de Oude-Molstraat, de oudste dezer stad, telt ruim 1900
Communikanten. Zij werd voormaals alleen bij het bestuur erkend,
waaröm zij ook nog de Pastoor skerk genoemd wordt. Onder
de Pastoors , die haar na de Hervorming bediend hebben, verdient
bijzonder vermelding J o a n n e s v a n B i j l e v e l t , te Utrecht, omstreeks
1670 geboren, die, den 2 October 1717 , tot Apostolischen Vicaris van
de Hollandsche zending werdbenoemd, maar, uit hoofde van vermeen-
de overtreding van het Plakkaat der Staten van Holland , van 17 Augustus
1702, bij vonnis van het Ilof van Holland van 3 Mei 1718,
voor 2000 gulden beboet en uit het Land gebannen zijnde, na veel
zwervens en moeijelijkheden, den 21 Januarij 1727, te Brussel overle-
denis. DeZe kerk bezit fraaije schilderijen. In de Kerk op h e t Bin-
nenhof, loebehoorende aan de gemeente in de Oude-Molstraat, zijn,
11* u ^a3r ’ twee d°°r den beeldhouwer R o v e r vervaardigde sland-
»eelden geplaatst, den van den H. J a c o b u s den Meerdere, cn een van