een ander jaar , eerst bet geheele dorp afgebrand en daarna ook bet
slot vernield.
EELDERDIEP, riviertje in het dingspil Noordenveld, prov. Dren the,
dat uit beken ontstaat, welke nabij Donderen en Bunne ontspringen ,
en ter hoogte van E eide zieh vereenigen ; voorts, in eene noordwes-
telijke rigting, längs Eelderwolde loopt, waar het eene meer noord-
waartsche strekking aanneemt, en met eene vlak westelijke rigting,
met twee armenj de Oostersche, het H o llem a a r, het water uit
het Meedhuister-meer, en de W e s te rs c h e , het water uit het Kleine-
Wold-meer ontlast.
EELWERD , geli. in Fivelgo, prov. Groningen. Zie E e l s w e r t .
EELWERDERMAAR, watertje in Fivelgo, prov. Groningen. Zie
E e l sw e r t e r m a a r .
EELWERT , geh. in Fivelgo, p ro v . Groningen. Zie E e i s w e r t .
EELWERTERMAAR, watertje in Fivelgo, prov. Groningen. Zie
E e l sw e r t e r m a a r .
EELDERWOLDE, geh. in het dingspil Noordenveld, prov. Drenthe,
arr., kant. en \ \ u. N. van Assen, gem. en J n. N. ten W. van
Felde aan het Elderdiep; met ongeveer 190 h. en ruim 500 inw.
EELEN of Eel, geh. in Zalland, prov. Overijssel, arr. en 5 u.
N. 0. van Deventer, kant. en 2 u. 0. van Raalte, gem. en 20min.
N. van Hellendoom; met 31 h. en 180 inw.
Men heeft in deze buurs. eene school, die tevens voor de buurs.
Rliaan dient en gemiddeld door een getal van 65 leerlingen bezocht wordt.
EELSEMA , voorm. state , prov. Friesland. Zie E e lsm a .
EELSGAT, k o lk in Hunsingo, p ro v . Groningen, o n d e r Vithuizer-
Meden, welke in 1717 gespoeld i s , en , n a a r m e n w il, h ä re n na am
zoude on tle en d h eb b en v an z ek e ren bo e r E e l t , die m e t p a a rd e n en
wagen d a a rin zoude v e rzo n k en zijn .
EELSMA o f E e ls em a , v o o rm . s t a t e , p ro v . Friesland, kw . Wester-
goo, g r i e t . Barradeei, J u. N. v a n Sexbierum, w a a r to e h e t b e h o o r t.
Deze state is het stamhuis geweest van het Friesche geslacht E e lsm a ,
van hetwelk twee leden , J e l t e en W iE g e r , als teekenaars van het
* verbond der Edelen voorkomen (1).
De laatste eigenaar van dien naam is geweest, W i e g e r E e lsm a , ge-
huwd met D o e b v a n Douma , van welke twee dochters in het laatst
der zestiende eeuw deze state nog bezaten, en onder de voogdij ston-
den van hunnen oom van vaderszijde. Eene dezer dochters , met
■ name T r i j n , is gehuwd geweest met J o h a n v a n H o t t in g a , die in 1600
Grietman van Barradeel was, en met zijne vrouw op E e lsm a woonde,
terwijl hij, op daartoe bekomen last in 1603 de Roomsche beeiden uit
j de kerk van Sexbierum moest doen wegnemen.
Na vele veranderingcn in den bouw ondergaan te hebben , is E e lsm a
thans eene prächtige boerderij , behoorende aan , en als buitenverblijf
gebruikt wordende door den Heer J. F. H o e k s t r a van Harlingen.
E E L SW E R T , E elwerd, E elwert o f E lswert, g eh . in Fivelgo, p ro v .
Groningen, a r r . , k a n t ., gem . en J u . 0 . te n Z. v an Appingedam,
£ n . 0 . v an Opwierda, wa a rto e h e t b e h o o r t; m e t 6 h . en 30 inw.
EELSWERTERMAAR, E e lw e r b e rm a a r , E f.lw e h t e rm a a r of E l s w e r -
t e rm a a r , watertje in Fivelgo, prov. Groningen, dat met eene noorde-
lijke strekking, 10 min. 0 . van Appingedam, in de Deify a lt, en ,
(1) Zie over hen J» W- Tk W a te r , Historie van het verbond der Edelen , st. I I , bl. 364-367.
naar het P e iz e r d ie p loopt, waarmede het zieh vereenigt oin het
Koningsdiep te vormen, en de grenzen der prov. Groningen te nadercn.
Van de zoogenaamde Schelfhorst af is dit riviertje onder den naam
van H e e ren d ie p , met opene pramen , bevaarbaar , doch er wordt weinig
gebruik van gemaakt.
EEM of Eems , riv., prov. Utrecht, zij komt voort, ten deele uit de
boven de Rhenensche Veenen, en ten deele uit de Veluwe , vloeijende
dqor verscheidene beken en riviertjes bij de stad Amersfoort te zameu ,
van waar zij noordwaarts naar de Zuiderzee loopt, om zieh, omtrent drie
uren ver van de gezegde stad, daarin te ontlasten. Deze rivier wordt
gcrekend ouder te zijn dan de Zuiderzee zelve. Aangezien van de Eem
en E em stro om reeds gewag gemaakt wordt op het jaar 777, toen K a r e l
de Groote aan de kerk van St. Martijn te Utrecht schonk, en in eeu-
wigen eigendom overgaf Lusiduna of Leusden, in het land of vrijdom
van Flehite op de Eem , met alle aanklevende landen , huizen , wateren,
bosschen enz.; zoo als het W ig g e r of W ig g e r o s , door der Keizeren mil-
dadigheid, tot wederroepens toe, bezeten had.
Deze riv. heeft aanleiding gegeven ,tot het bouwen van Amersfoort en
van het dorp Eembrugge.
A1 vroeg hebben die van Amersfoort de Eem bevaren, en daarvan
gebruik gemaakt, tot het vervoeren hunnerbieren naar Holland en elders:
ook hebben ze längs die riv, sterk ter koop gevaren , en de Zuiderzee
schoon gemaakt, vele schade toebrengende aan de Hollandsche en Friesche
schepen ; hetwelk Filips van BourgonBie, in het jaar 1428, zocht te be-
letten, door een schip te Amsterdam gemaakt, zoo groot als een
schans , de Kat genaamd, dat hij voor den mond van de Eem plaatste
en daarmede deze rivier wel eenigen tijd gesloten hield; maar die van
Amersfoort hebben met behulp der , Utrechtenaars,; op den oever der
gemelde rivier ook eene schans of groot blokhuis opgerigt, en beschoten
van daar de Kat zoo sterk, dat de Hollanders, die zieh daarin bevonden,
het zeer kwaad kregen, doordien .de Kat onbruikbaar werd, en
ook naderhand, in den winter , door een zwaren ijsgang geheel en al
weggeraakte.
^ In den beginne is de E em z o o bevaarbaar niet geweest als naderhand ,
zijnde er sedert driehonderd jaren aanmerkelijke.veranderingen en ver-'
beteringen aan die rivier geschied.
De Eem heeft van de eerste Mclm af naar Zee toe diepte genoeg ;
maar van de stad Amersfoort af, strekkende naar de Melm, moet
aan deze rivier gestadig de hand gehouden worden, door de verzan-
g ) die van de beken afkomt; zoodat, bijaldien, niet jaarlijks het
zand met groote kosten uitgebaggerd werd, in korten tijd onderschei-
denc zandplaten en banken voor de stad zouden loopen, die de geheele
. scheepvaart zouden beletten.
Voormaals was de vaart uit Amersfoort foopende in de Oude E e m ,
oor de Drie sluizen in de groote Eem, zijnde toen de gemeene vaart;
maar de schepen , die over zee voeren, konden in die tijden evenwel
de rivier niet vcrder opkomen dan tot de eerste Melm bij Kragtwijk,
aiwaar zij in eene daartoe geschikte plaats of dok blevcn liggen , terwijl
e goederen met kleinere vaartuigen van de stad af en aan moesten
gevoerd worden. Doch tot ineerder gemak is in bet jaar 1 5 5 5 de N ieu we.
^ g r a v e n , van de Koppelpoort te Amersfoort af', tot voorbij Isselt
ean de Drie sluizen toe; zijnde van de stad af tot voorbij eene plaats,
ge eten de Melm, omtrent Soest, aiwaar de schepen dagelijks aan-
vtamen , diep gemaakt, bij het laagste water, vijf voeten ; in den grond