786 G R A.
het jaar 1642 en 1643 werd gegraven, en ter wederzijde met zeer
deftige en sierlijke liuizen bebouwd is; niet minder praalt aan de Noord-
oostzijde de Pr in s e s s en g r a ch t , welke mede omtrent dien tijd is
aangelegd. De laatste vergrooting heeft plaats gehad in bet jaar 1706,
wanneer er veel grond van het Bosch en de Maliebaan tot erven en
nieuwen aanbouw werd afgenomen, en tegenwoordig is deze hoek geheel
herbouwd. Door dezen nieuwen uitleg aan de Noordoostzijde, heeft
’s G r a v e n h a g e de gedaante van eenen onregelmatigen vierhoek, en pronkt
met eenen ongemeenen luister, die, zoo ras men er uit het Bosch
inkomt, zieh vertoont in een streek van meer dan tachtig prächtige
gehouwen, welke met regt den naam van paleizen verdienen, en
den naam van Boschkant draagt. Het is tevens aanmerkelijk, dat,
terwijl in andere steden de uiterste einden gemeenlijk met de geringste
huizen betimmerd zijn , ’s G r a v e n h a g e integendeel aanstonds, by het
aannaderen, de aanschouwers verrukt en opgetogen houdt, zonder dat
evenwel, bij het dieper intreden der plaats, de schoonheid en pracht
van gebouwen vermindert. Mogelijk kunnen wpinige plaatsen, in zekere
evenredigheid, zoo van tijd als van grootte, op zulk eene vermeerde-
ring en aanbouw roemen als ’s G r a v e n i i a g e , want de Geschiedschrijver
P i e t e r C u b i s t i a a n z . B o r getuigt, dat in zijncn tijd, namelijk in het
begin der zeventiende eeuw, het getal der huizen bestond in omtrent
2400, en in het jaär 1732 , zijn er bij de verandering der verponding
te ’s G r a v e s h a g e , 6163 nommers van gebouwen in de lijsten aange-
schreven.
’s G r a v e n h a g e is voorzien van onderscheidene mime pleinen en markten,
onder welke vooral verdienen genoemd te worden: het Bui tenhof ,
omringd door fraaije gebouwen; het Binnenhof , uit drie plaatsen
bestaande, omgeven door de Loterijzaal, de zoogenaamde Hofkapel, de
vergaderplaatsen der eerste en tweede kamers der Staten-Generaal en
onderscheidene andere gebouwen tot bureaux ingerigt; de Groote-
ma rk t ; het To u rn o o iv e ld ; het Plein en de P l a a t s , in vroeger
tijden de voorplaats van het Hof. Hier stond weleer, en zelfs voor de
bouwing van het Paleis, of ’sGravenhof, eene herberg, de Zwäan ge-
naamd, welke eene pleisterplaats was, voor de reizigers, die'van ’s Gra-
venzande naar Leyden of Haarlem moesten. Sommigen willen, dat het
een.jagthuis der oude Graven gewecst zij. Ongetwijfeld heeft het hun
toebehoord, en is hierdoor een leen van Holland geworden. Deze
herberg, welke men ook wel St. Joris en den Draak genoemd vindt,
is al sedert eenen geruimen tijd tot twee aanzienlijke huizen verbouwd.
Op de Plaats , ten Zuidwesten van den Yijverberg, .stond weleer de
geregtsplaats van den voormaligen Hove van Holland, gemeenlijk het
Groene Zoodje genaamd, waar de lijken der door het Haagsche
graauw jammerlijk vermoorde gebroeders J o a n en C o r n e i i s d e W i t ,
zijn ten toon gesteld, doch dat, in het jaar 1719, op verzoek van de
eigenaars en bewoners der bijgelegene huizen, is afgebroken; hoewel,
zoo lang als het Hof van Holland bestaan heeft, aldaar het regt is
uitgeoefend. Voorts heeft men er regelmatig aangelegde en deels lijn-
regte straten en grachten, en, zelfs binnen de stad, fraaije wandelwe-
gen , als: de Yi jve rbe rg, h e t Voorhout en het Plein, om
nu niet te gewagen van het even buiten de stad gelegen Haagsche
boscb , waaräan wij een afzonderlijk artikel zullen wijden. De V ij-
v e rb e rg , wordt door de uitgebreide takken van onderscheidene rijen
boomen overschaduwd, en heeft längs eenen breeden rijwcg, twee zeer
geraakkelijke en mime wandelnden , van welke er een met schelpen
GH Ar 787
is bestrooid. Zeer aanzienlijk en bekoorlijk is ook het V o o r h o u t ,g e -
legen in het noordelijk gedeelte van ’s G r a v e n h a g e , achter den Vi jver-
berg. Het strekt zieh van den belommerden en deftigen Kneute r -
dijk, met eenen winkelhaak naar hetNieuwe Vo o rh o u t , dat aan
de Bo s ch b ru g , nu Ko n in g s b ru g , eindigt. Te midden door de
lindelanen , begonnen door Heizer K a s e l V , in het jaar 1336, heeft
men hier eenen rijweg, längs welken men uit het bosch, over eene
fraaije brug, ’s G r a v e n h a g e binnen rijdt. Het P l e i n , dat weleer
’s Graven kooltuin, en naderhand ’s Stadshouders tuin was, is eene
aangename, dubbel beboomde plaats, vroeger kruiswjjze met lindeboomen
beplant en rondom versierd met gebouwen, die te heerlijk en te
prächtig zijn, om ze enkel den naam van huizen te geven.
Behalve deze pleinen, heeft ’s G r a v e n h a g e tot gerief der ingezetenen ,
twee Groenmarkte n, de eene niet ver van het Stadhuis bij de Vleesch-
hal, waar dagelijks en de andere op de Prinsegraclit, waar wekelijks
markt gehouden wordt, met zulk eenen overvloed van allerlei groen-
ten, als men mogelijk nergens vinden zal. Twee V i s c hm a r k -
t'en zijn er, eene aan den hoek van de Schoolstraat, voor den zee-
visch,\die hier versch en levendig van Scheveningen wordt gebragt,
en de andere voor de riviervisch op bet Plein ofKerkhof van de Grootc
Kerk, digt bij de Zeevischmarkt. Nog heeft men erde Varken-
markt , de Ka lv e rma rk t , de Tur f-e n Ho u tma rk t e n inzonder-
heid de Groote We e kma rk t , op zijde van de Waag, en de beide
Boterliuizen, ecr men op de Prinsegracht komt, en de Pa a rden-
markt, welke door onderscheidene rijen boomen en prächtige gebouwen
omgeven is.
Hetnabij gelegen Bosch, een groot overblijfsel derbosschen , weleer
hier te lande menigvuldig, strekt niet weinig tot verfraaijing der stad
en tot veraangenaming der inwoners. De straatweg van ’s G r a v e n h a g e
naar Scheveningen., door den beroemden Staatsman en Nederduitschen
en Latijnschen Dichter C o n s t a n t i j n H u y g e n s aangelegd , is , vooral des
zomers, de gelicfkoosde wandelplaats van inwoners en vreemdelingen,
die in dat dorp de frissche zeelucht willen inademen, of zieh in de
Noordzee baden. De weg längs het nieuw begonnen kanaal door de
duinen naar het badhuis in de nabijheid van Scheveningen,. en de
wandelpaden ten Z. van deze vaarl, alsmede de nabij gelegene dor-
pen Rijswijk en Voorburg, worden insgelijks door de wandelaars veel
bezocht.
Het Paleis van Koning W i l l e m , Graaf van Nassau , in het Noord-
einde, vroeger het Huis van Brandwi jk, later het Oude Hof
geheeten , werd in het jaar 1393 , door de Stalen van Holland gekocht ,
nadat de gemelde staten dit huis, alvorens , eenige jaren , ten behoeve
en tot inwoning van de Prinses L o u i s e d e C o l i g n y , weduwe van Prins
W i l l e m I , en baren jongen zoon , Prins F r e d e r i k H e n d r i k , in huur
hadderi gehouden. Eindelijk is het in handen geraakt van Prins W i l -
lf.51 III , die het heeft herbouwd en in dien stand gebragt, vvaari n het
zieh tot in of na het jaar 1813 vertoonde, als wanneer het achter met
eenen gehcelen vleugel vergroot werd. Dit huis is een der schoonste
van alle de huizen , die in ’s G r a v e n h a g e gezien worden , en werd reeds
vroeger met regt het Hof genoemd, niet .alleen om de wijde uitge-
strektheid, trotschheid en sierlijkheid van het gebouw maar ook wel
inzonderheid omdat het bij vele gelegenbeden heeft verstrekt tot
verblijf van Köningen en. vorstelijke personen. Het springt met
twee zijvleugels naar de slraat ui t, is door Koning W i l l e m I , met