EEMPEL, d. in de Meijerij van ’s Hertogenbosch, kw. Maasland,
p ro v . Noord-Braband. Zie Empel.
EEMPT of Eempte , b uurs. op den Velwwezoom; prov. Gelderland. Zie
Empb.
EEMS , riv,, prov. Utrecht. Zie Eem.
EEMS of Eas, oudtijds Ebbs of Ebbse , in het Lat. Abasis , riv,,
die op de Sennerheide (Sennerhaide) , in het vorst. Lippe-Detmold, aan
den voet van den Stapelagerberg, 2 u. N. W. van Lippspring , f u .
N. W. van het nieuwe Lippesche dorpje Haustenbeck, 15 min. van
den Hövelhof, onlspringt. Zij drijtt reeds 40 min. na hären oorsprong
den Bamselmühle en 10 min. verderden Breihofsmiihle ; tot aan Telgte
1 mijl ten 0 . van Munster, vliet de Eems westwaarts , dan tot Lingen
noordwestelijk en van daar noordelijk , veeläl door broekige of gra-
zige landstreeken; stroomt daarop door den Dollart, en ontlast zieh,
daaruit körnende, in de Noordzee. Zij maakt een gedeelte van de
grensscheiding tusschen de prov. Groningen en het koningrijk Hannover
uit.
Op hären loop door Pruissen , Hannover en längs de noordoostelijke
grenzen van de Nederlanden, bespoelt de Eems de st. Wiederbriick,
Warendorf, Telgte, Rheine, Lingen, Meppen, Weener, Leer, Emden
en Delfzijl. Hare voornaamste takken zijn de F u rl of F u rt-
b a c h , de L u t t e r , de Hessel, de B ev e r, :de W e rs e , de Ahe
of S ch ö n eb ek e , de Haase öf Hase (de aanzienlijkste van allen),
de N o rd ra tte en de Leda of de S a te .r-Em s, die uit het bekende
Saterland komt. De Eems is van zijnen oorsprong af, tot aan het
Fruissische Greven onbevaarbaar, biedt van daar tot aan het Hannoversche
kanaal bij Lingen naar Meppen eenen zeldzaam bruikbaren
waterweg aan, is goed zoo ver het kanaal reikt., doch ■wordt ver-
volgens van daar tot aan Halte , waar zij schepen van 40 tot 50 last
kan dragen, door hare diepte en veelvuldige krommingen weinig ge-
bruikt.
De Eems is niet alleen voor Nederland, als grensrivier, merkwaardig,
maar zij belooft den Nederlandschen handel, in vervolg van tijd , vele
voordeelen te zullen opleveren, als een geschikt middel van transport
uit Overijssel naar Hannover en Pruissen , wanneer het ¡nieuwe kanaal
van Zwolle naar Almelo en Denekamp tot stand gebragt en tot aan
Meppen of Lingen verlengd zal zijn. Van de zijde van Pruissen is een
kanaal ontworpen van Halteren, aan de Lippe, over Munster naar
Rheine, waardoor de Eems meer onmiddellijk met den Rijn zou ver-
bonden worden.
Voör den vreeselijken Dollart-vloed, in het jaar 1277 voorgevallen ,
liep deze Eemstroom voorbij , en wel längs de muren van de stad Emden ,
met'eene bogt ten O. om Nesse, en zoo vervolgens tusschen Bierumen
Larrelt, tusschen Jansum en Loegen , voorbij Ooster-Reide, alwaar de
Ee, met zeven sluizen geschut, in de Eems ontvangen werd , die zoo voort
naar zee liep. Doch na dien Dollartsvloed heeft de E e b s hären loop
bij Emden veel veranderd, en loopt nu , dwars door den Dollart, ten
W. Nesse om, en zoo vervolgens voorbij Loegen, de Knokke en Delfzijl
, met twee uitloopen , in de Noordzee , waardoor zij den dubbelen
naam van O o ste r-E em s en W e s te r-E em s krijgt. De O o ster-
Eems, ook wel de Nieu we-Eems genoemd , loopt tusschen de eil.
Borkum en Juist in zee, en behoort alzoo volstrekt niet tot ons va-
derland. De W e ste r-E em s loopt om den Noordoosthoek der prov.
Groningen en valt tusschen Borkum en Rottum in zee.
In de vijftiende eeuw heeft de stad Emden, op grond dat da Eems
aan Oost-Friesland behoorde, beweert het regt van Voorbijvaart of
Stapel te hebben , daarin bestaande, dat alle schepen, welke de Eems
opvoeren of afkwamen , hare haven moesten aandoen, en aldaar , gedu-
rende drie of meerdere dagen, hunne waren ten verkoop moesten aan-
bieden, of, wegens schip en lading, eene zekere belasting belalen.
De Groningers hebben , te allen tijde, zieh hiertegen aangekant, en
dit nimmer willen doen. Hierover zijn , ook nadat Keizer M a x ib il ia a n I ,
Emden in dat regt , hij een diploma van 1494, had bevestigd , vele
twisten en feilelijkheden, tusschen de beide steden, Groningen en
Emden, de geheele vijftiende en zestiende, en zelfs een groot gedeelte
der zeventiende eeuw door, voorgevallen (1 ).
EEMS (DEPARTEMENT-VAN-DE-), volgens de steatsregeling van
25 April 1798, het eerste dep, der Bataafsche Republiek.
Dit dep. paalde W. en N. aan de Noordzee, 0. aan Oost-Friesland,
Z. aan het dep. van den Ouden-IJssel. Het was verdeeld in zeven
ringen, welke tot hoofdplaatsen hadden : de eerste ringDockum; de
tweede L e e uw a rd e n ; de derde Bo isw a rd ; de vierde D r a g te n ;
de vijfde Gr on in ge n ; de zesde Mid d e ls tum , en de zevende W in s
c h o te n ; leide 247,000 inw., en besloeg detegenwoordige prov. Gron
in g e n , en het grootste gedeelte van de prov. F rie slan d .
EEMS (DEPARTEMENT-VAN-DE-WESTER-), voorm. dep. van het
Fransche leeizerrijk; palende N. aan de Noordzee, 0. aan het dep. van
de Ooster-Eems, Z. aan het dep. van de Monden van den IJssel, W. aan
het dep. Friesland.
Het was verdeeld in vier arrondissementen , als: dat van Groningen ,
dat van A p p in g ed am , dat van W in sc h o te n en dat van Assen
en bevatte de tegenwoordige prov. G ro n in g en en D re n th e .
EEMSDIJK (NIEUWE-), dijk in het noordoosten van de prov. Groningen,
längs den mond van de Eems.
Deze dijk wordt door de in'gedijkte landen van het Zand, Godlinze,
Losdorp, Spijk en Bierum onderhouden.
EEMSDIJK (0UDE-), dijk in het noordoosten van de prov. Groningen.
Deze dijk loopt voorbij Bierum, Spijk , Losdorp , Godlinze, waar hij
zieh wendt, het Zand , Kolhol en Zijldijk en is tot zoover nog eene nood-
zakelijke waterkeering voor het zijlvest der Drie Delfzijlen; verder loopt
hij längs het Ooster-Nieland , over Uithuizer-Meeden , door Uithuizen ,
Uskwert, Warfum , den Andel, altijd op eenen afstand van den oever,
tot dat hij bij de Panser, onder Vierhuizen , zieh met den ouden Zui-
derdijk (zuurdijk) vereenigt. Deze bedijking was vermoedelijk de eerste
algemeene en had ongetwijfeld voor eeuwen plaats: de eerste aanleg
van dezen dijk bedroeg slechts eenige voeten. Op enkele plaatsen,
zooals onder Bierum , Losdorp, Godlinze en ’t Zand , dient hij tot eenen
rijweg , welke echter sedert 1795 zeer verwaarloosd wordt. In 1810
ts er een nieuwe zeedijk gelegd achter Uskwert, den Andel, War-
tum en een gedeelte van Westernieland, dragende den naam van
Noordpolder. ln 1827 is er een nieuwe zeedijk gelegd achter Uitzen
y en een gedeelte van Uithuizer-Meeden , dragende den naam
van U ith u iz e r -p o ld e r , en in 1840 achter de Uithuizer-Meeden,
1) Men zie daarover een werkje in 4 to , gedrukt te Emden in 1 7 4 8 , onder den titei : Rechten
u>id gcsthicht-mässigo Ausfurung d e s , der Stadt Em b d en , aus dem privilegio Keysers Mix im i l i -
I , ds anno 1 494, zuständigen Rechts der Vorbeyfarth oder Niederlage, cum documentis.