overlijden , in het jaar 1858, bestuurd. Er verliepen echter, na
dien tijd , nog vijf jaren, eer Keizer Kabel V , zieh in het geraste
bezit daarvan gesteld zag. Want 's Lands Staten, altijd met wecrzin
tegen het dagelijks meer en meer aanwassende Huis van Oostenrijk
vervuld, hadden, weinig tijds voor Hertog Kabels dood , diens neef
W illem , Hertog van Cleve, enz., tot zijnen erfgenaam verklaard , en
reeds werkelijk gehuldigd, waardoor , bijaldien dit het gewenschte ge-
volg had gehad, de gezegde landen aan het Huis van Cleve zouden geko-
men zijn. Hertog W illem , bijgestaan door F bans I , Koning van Frank-
r ijk , deed wel alle pogingen , om zieh bij dit bezit te handhaven ; doch
de oorlog was van zulk eenen ongelukkigen uitslag, dat hij eindelijk, in
het jaar 1845, met den Keizer een verdrag aanging-, waarbij hij bet
hertogdom Geldes en het graafschap Z u tp h e n , aan den Keizer afstond,
waardoor alzoo die beide landen aan het Oostenkijksche Hois kwamen.
Het schijnt dat men eerst onder het bestuur van het Oostenbijksche
H ois is begonnen, die beide landschappen, onder den algemeenen naarn
van Geldebland te begrijpen, want in oude brieven en handvesten leest
men altijd Gelbe en Z u tp h e n . Het hert. Geldeb was toen verdeeld
in vier kwartieren, namelijk : Nij me gen , Roermonde , Zutphen
en de Veluwe of A rn h em , en was een van de landschappen, die,
in het jaar 1379, tot de Uuie van Utrecht toetraden , welke Unie
door Graaf J an van Nassao , destijds Stadhouder van dit gewest,
alsmede door de Edelen en de Afgevaardigden der steden van Gelder
en Zutphen onderteekend werd. Gedurende den tachtigjarigen oorlog
geraakte het kwartier van R o e rm o n d e , gemeenlijk Opper-Gelder,
genoemd, in de magt van Spanje , zoo als het ook , bij den Munstersche
vrede , Van het jaar 1648, daaraan toegekend is , terwijl de overige
kwartieren of N e d e r -G e ld e r , benevens het graafs. Z u tp h e n , onder
den naam van Geldebland , eene provincie van de republiek der Ver-
eenigde Nederlanden uitmaakte.
GELDER of den Geldeb, havez. in Zalland, prov. Overijssel. Zie
G e l d e b (Op-).
GELDER (NEDER-) , het Noordelijkste en grootste gedeelte van
het voormalig hertogdom Gelder, het paalde N. W. aan de Zuiderzee,
N. aan het landschap Overijssel, O. aan den IJssel, die het van het
landschap Overijssel en het graafschap Zutphen afscheidde , en aan den
iRijn ,’ waardoor het van het hert. Cleve gescheiden was, Z. aan de
Maas , die het van het Land van Cuvk, het graafs. Ravestein ,
Let hert. Braband, en het graafs. Holland scheidde, W. aan de
graafs. Holland , Buren en Culenborg en het bisd, Utrecht. Het
werd in twee kwartieren, het K w a r tie r van Nijmegen en bet
K w a r tie r van Arnhem, verdeeld, en maakte tijdens het bestaan
van de republiek der Yereenigde Nederlanden, met het graafs. Zutphen,
de prov. Gelderland u it, zoo als het thans, daarmede en met de
graafs. Buren en Culenborg enz., ook nog de tegenwoordige prov.
Geldebland vormt, waarvan het grootendcels de arrondissementen Arnh
em , Nijmegen en T ie l beslaat.
GELDER (ÜP-) , den Geldeb, ook Geldeb genaamd, havez. w
Zalland, prov. Overijssel, arr. en 3J u. N. van Deventer, kant. en
2 u, W. van Raalte, gem. en O. van JPijhe.
Deze havez. beslaat, met de daartoe behoorende gronden, eene opper-
vlakte van 234 bund. 34 v. r., en wordt thans in eigendom bezeten
en bewoond door Yrouwe J. P. H. Baronesse v a n K n o b e l s d o b f f , geh-
Baronesse v a n Dedem.
Op het plein voor het huis staao twee metalen stukken geschut,
zesponders, afkomstig van een geschenk door haar Hoogmogenden aan
den Luitenant Gencraal C. W. van D edem tot den Geldeb gedaan , ter er-
kenning van door dezen, gedurende den Spaanschen successieoolog , aan.
den lande bewezene dienstcn.
GELDER (OPPER-) of Overkwartier der P rovincie Geldebland , ook
wel het Kwabtier Roebmosde genaamd. ,
Het zuidelijke en kleinste gedeelte van het voorm. hert. Gelder, dat
uit vier van het overige Gelder afgescheidene districten bestond. Het
grootste dezer districten, waarin de steden R o e rm o n d , V e n lo , Gelder,
W a c h te n d o n k , S tr a le n en Mo n tfo o rt waren begrepen,
grensde N. 0. aan het hert. Cleve en het graafs. Meurs, 0. aan het
stift Keulen , Z. 0. en Z. aan het hert. Gulik, W. aan het prins-
dom Luik en het hert. Braband, N. W. aan het land van Cuvk. Het
deel, waarin de stad Neu stad lag, en dat,,hetgene de stad Erke-
lens omgaf, lagen geheel door het Guliksche omringd. Het district,,
waarin het vl. Vee rsen of V e irs e n was gebouwd, werd N. 0 . en
0. door Keulen , en naar het Z. W. en N. W. door Gulik begrensd.
Het is volgens den Munsterschen vrede in het bezit van den Koning
van Spanje gebleven , en zijne opvolgers zijn er eigenaars van geweest,
tot in het jaar 1702. Toen hebben de Staten een groot gedeelte
van Opper-Geldeb door de wapenen bemagtigd. De Koning van Pruissen,
heeft zieh ook meester gemaakt van de stad Gelder en onderscheidene
andereplaatsen; die hem, bij den Utreehtschen en Brabandschen vrede,
van 1713 en 1714, in vollen eigendom zijn afgestaan. De Staten
hebben bij het Barriere-traclaat van 1715 de Oppermagt over een goed
gedeelte van Opper-Geldeb bekomen , zoo dat dit deel van het oude hert.
Gelder toen drie Mogendheden toebehoorde, en gewoonlijk in Oosten-
rijksch^Gelder, Pruissisch-Gelder en S ta a ts -G e ld e r ondcrschei-
den werd; behalve dat de stad Erkelens aan den Keurvorst van den
Pfaltz was afgestaan. Het hoofdbestanddeel van het O v e r k w a r t i e r van
Gelder werd op 13 uren gaans in de lengte, en van 2 tot 8 uren in de
breedte begroot. Thans behoort daarvan tot ons Koningrijk het voorm.
S ta a ts -G e ld e r, waaraan bij geheel het voorm. O o s te n rijk s c h -
Gelder en eenige kleine gedeelten van het voorm. Pruissisch-Gelder
toegevoegd zijn. Het beslaat alzoo , een groot deel van het tegenwoordige
arr. Roermonde en eene gemeente van het kant. Sittard, arr.
Maastricht, in de prov. Limburg.
GELDER (STAATS-OPPER-), gedeelte van het kwart. Opper-Gelder,
in het hert. Gelder, hetwelk in 1715 aan de republiek der Yereenigde Nederlanden
afgestaan werd. Het bestond uit vier van elkander afgescheidene
stukken , waarvan een de stad Venlo en het fort St. Michiel,
de drie anderen de vesting Stevensweerd en het ambt van Montfoort om-
vatteden.
GELDERLAND, prov., bestaande grootendeels uit het voorm, Neder-
Gelder en het graafs. Zutphen, welke landschappen , tijdens het bestaan
van de republiek der Yereenigde Nederlanden, onder den algemeenen
naam van Gelderland, eene provincie uitmaakten, grenzende N. 0. aan
de Zuiderzee en de prov. Overijssel, 0. aan het bisd. Munster en het
hert. Cleve, Z. aan Staats-Braband, W. aan de prov. Holland en
Utrecht.
Deze prov. werd destijds verdeeld in drie kwartieren, zijndc het
Kwartier van Arnhem of de Veluwe, het K w a rtie r van Nij—
nie5 en en het K w a rtie r v an Zutphen,