Prins va» Oranje, deed kort na de bcvrediging van Gent, de rnu-
ven , waarmede de stad oniringd was, gedceltelijk wegbreken en met
aarden wallen aanleggon, die verder strekten dan de oude muren,
waarvan de grondvesten nog te vinden zijn. De vestingwerken be-
stonden daardoor in boiwerken ,, ten deele met wijde en diepe grach-
ten omsingeld. De zuidzijde aan de Donge was gedekt met een tegen-
boord (contrc escarpe), V66r de halve maan en het tegenboord, dat
de Koepoort dekte, lag een lioornwerk legen den dijk, welke naar
Steelhoven leidt, en zieh met eenen steenen beer aan dat werk sloot.
Zoo als de vestingwerken zieh insgelijks met eenen beer, waarvoor een
dijkpost, aan den dijk , die naar Drimmelen leidt, aansloot. In bet
jaar 1820, zijn deze werken alle gesloopt, doch in 1855 en vol-
gende jaren is de stad weder aanmerkelijk versterbt. Destijds is er voor
Geebtbdidenberg in de riv. de Donge eene gemetselde waterkeenng aan-
gelegd, ten cinde, in tijd van oorlog, de omstreken gemakkelijker te
kunnen onder water zetten, welk werk in ruim twee jaren tijds, met
ongeloofelijkc moeite, is tot stand gebragt. Tot dekking van deze
waterkeering zijn op den regter oever der Donge , buitenwerken aan-
gelegd. Buitcn de stad, aan de westzijde, waren weleer drie schan-
sen , de Noordenbosch, de Middelschans en de Koesehans, welke allen
geheel weg zijn , tcrwijl de grond, waar zij gelegen hebben, en die slechts
door eenige meerdere verhevenheid van de rondom liggende gründen
onderscheiden is , thans tot bouw- en weiland gebruikt wordt. De
laatste lag voor de sluis van den Emeliapolder, waardoor het land
onder water gezet kan worden.
Waarschijnlijk ontleent deze stad, welke vroeger Strandberg (Mons
L itto r is zoude geheeten zijn , hären tegenwoordigen naam van S t .
Ge eb tru id a, dochtcr van Pemjn van Landen en Abdis van Nijvel (Niveles),
die in 664 overlecd, hier omstreeks 640 haar verblijf gehouden heeft,
en er eene kapel bouwde, alsmede van bare cenigzins verheven ligging,
waardoor zij dan ook bij den St. Elizabethsvloed van 1421, voor eenen
geheelen ondergang beveiligd bleef. In den slichtingsbrief van het
voorm. adell. stift Thorn , bij Roermonde, van het jaar 992 , geeft
Hilsondis, Gravin van Strijen, de kerk vau St. Geertruid aan dat stift.
De door haar afgestane goederen worden in dien brief opgenoemd en
daaronder: » Imprimis ipsam ecclesiam de Strijen, qnae est. consecrata
» in honorem Maria Virginis, Montem Littoris, ubi Beatissiina Gebtbu-
» dis corporaliter conservala est et cellam habet a Beato Amando con-
» sccratum.” (d. i.: Inzondcrhcid hare kerk van Strijen, welke ter
eere van de Maagd Maria is ingewijd, te Slrandbcrg, waar de geze-
gendc Ge ertru id a , bij haar leven, verblijf gehouden heeft,/ en waar
zij eene kapel heeft door den Heiligen Amandus ingewijd.)
De stad Geertruidenberg heeft weleer Gemagtigdcn gezonden, ter
vergadering van de Staten van Holland en West-Eriesland. De
laatste reize, dat men. dit vermeld vindt, was op de groote vergadering
des jaars 1684, na het ombrengen van den Prins van Oranje,
gehouden. Waarom zij later op die vergadering niet weder beschrcven
is, valt met gecn zekerheid te bepalen: men gist echter, dat men dit
nagelaten heeft, omdat de stad de kosten dier dagvaarden toen reeds
moeijelijk bestrijdcn kondcj of misschien wel omdat G eertruid en berg in
bet jaar 1589 in Spaansche banden gevallen, en sedert weder met de
wapenen gewonnen zijnde, als eene veroverde stad werd aangemerkt.
De stad plagt voorhecn door de nering der brouwerijen en door de
visscherij van steur, zalm en elft meerdere welvaart te genieten. In het
!aar 1690 waren er 17 brouwerijen aan den gang , die goeden aftrek van
hier naar ondcrscheidene plaatsen hadden. Tegenwoord.g telt men er
nog slechts 5 brouwerijen. De visscherij was hier vroeger zoo groot,
dat men vindt aangeteekend , dat er op eenen dag 18,000 stenren .
zalmen en elften gevangen zijn. Op het emde der zeventiende eeuw
waren, in een jaar, 40,000 zalmen en 8999 steuren gevangen en men
voegt daarbij , da t, ten einde de volle 9000 te mögen hebben, door
de/Kommandant, op den laatsten dag van het ja a r, eene groote
premie beloofd was aan diengene, die nog eenen steur zou hebben
kunnen vangen, doch te vergeefs. Destijds was men gehouden al
den visch , welke in den Biesbosch gevangen werd, te G e ertruid en b erg
op den afslag te brengen. Hoewel dit gebod thans met meer bestaat,
wordt er echter nog veel zalm aangebragt, doch dan dadelyk naar
clders vervoerd. Ook heeft men te G e er truid en berg altyd overvloeci
van riviervisch. De lakenbereiderij is , in het begm der vorige eeuw,
door het verbod, van die ten platte lande te mögen uitoefenen , een
tak van handel voor G e er truid en berg geworden. Toen hebben zieh
hier onderscheidene lakenbereiders neder gezet waardoor eenige ver-
vallen huizen hersteld en andere ledige bewoond werden ; dit middel
van bestaan heeft echter thans ook geheel opgehouden. Sedert de
stad weder tot vesting is aangelegd, zijn de woonhuizea , wat het
niterliik aanzien betreft, zeer verbeterd.
Het S ta d h u i s , op de Markt, dat niet groot en lusscheu, andere
huizen geböuwd is, is in het jaar 1768 vermeuwd , terwyl de voor-
irevel met een fraai balkon en eene pui voorzien is. Uit het dak ryst
een spits torentje. In den voorgevel Staat het beeid der geregtighe.d.
De S ta d s k a z e rn e , aan de Markt, is gebouwd in het jaar 1828. —-
Ook zijn er te G eertrüid en bebg een P o stk an to o r en eene V ischm a rk t,
Onder de Rijksgebouwen verdient vooral melding het H o s p ita a l,
op.de Markt, aan den ingang van de Dorlschestrmt, Aal vroeger
groötendeels tot brouwerij diende, en in het jaar 1855 door het Rijlt
aangekoeht, en op eene bijzonder doelmatige wijze tot het tegenwoor-
dig gebruik ingerigt is. Daar achter aan de Haven, Staat de in 18tÜ
nieuw gebouwde ter blindering ingerigte M ilita ir e -b a k k e ry .
Het Arsen a a l , mede aan de Markt staandie, en van achteren aan
de haven uitkomende, is een zeer ruim en doelmatig ingerigt gehouw.
Voorts heeft men er nog eene fraaije H o o fdw a ch t op de Markt;
een bomvrij K ru idm a g a z ijn enz.
Voorheen telde men onder de voornaamste gebouwen van Geertruidenberg
: het G ro o t P r in s e n h o f , in de Koestraat, een groot en
deftig gebouw , waarin, behalve eene menigte van kamers, eene zeer
schoone bovenzaal en eene fraaije benedenzaal waren. In de beneden-
zaal geschiedden de verpachtingen van ’s-Prinsen domeinen en vissehe-
rijen. Ten N. en ten W . had het zeer ruime turnen. Prins MauriTs
had dit Hof, tegen het einde der zestiende eeuw , doenbouwen, met
toeleg, om hier den Raad van Braband te vestigen. Naar den aanleg
scheen hij voornemens geweest te zijn, om het nog eens zoo groot te
niaken. De afbraak van het Karthuizerklooster te Raamsdonk was lat
den aanbouw gebruikt. Het werd gemeenlijk door den Kommandant
van Geertruidenberg bewoond. Dit gebouw is aan partikulieren verkocht
en vervolgens gesloopt, terwijl de grond thans tot moestuinen
dient.
Het Kleine P r in s e n h o f stond aan de noordzijdc van het Groote,
diende ter bewoning van den Kastelein, die ook Rentmeester der