De plättelandst. Genemuiden , doorgaans bij de schippers cn lieden
van den minderen stand Geelmuiden of Gbelmuijen en in onde oorkon-
den ook onder de naam van Genemuden , Gellemuden , Gelmuden en
Geelmuden , voorkomende, ligt 3j u. N. ten W. van Zwolle, 3 n.
N. W. van Kämpen, aan het Zwarte Water, zeer nabij de plaats,
waar dit zieh in het Zwolsche diep ontlast; terwijl e r , voor de ge-
meenschap met Z w a r ts lu is en Vo Ilen h o v e , over dit water een
pontenveer is.
Er zijn er, die aan Genemuiden eene hooge oudheid toeschrijven, cn
het zelfs tot den zetel maken van de ßruktersche Maagd of Waarzeg-
ster Velleda , die op eenen hoogen toren woonde , en van daar bare
Orakels mededeelde. De plaats zoude in dien tijd Navalia geheeten
hebben, zoo als het dan ook onder dien naam op oude kaarteu
voorkomt. Zeker is h e t, dat Genemuiden, eerst behoord hebbende
onder het drostambt van IJsselmuiden, stadsregt heeft verkregen
van J ohan van Nassad, den negen en dertigste Bisschop van Utrecht,
bij brief, gegeven te Zwolle op Pontiaansdag in het jaar 1273. De
oorspronkelijke brief is bij den Gelderschen Oorlog in het begin der zes-
tiende eeuw verloren gegaan ; doch een vidimusbrief is nog voorhan-
den. De Bisschop maakt daarbij van het dorp (villa) , geheeten Gene-
huiden , eene vrije stad, en geeft haar alle vrijheid, die Deventer,
Zwolle en andere Zallandsche' steden van hem en zijne voorgangeren
hadden verkregen, en nog bezalen. Dit werd in het jaar 1346, nader
door J ohan van Arkee , den zeven en veertigsten Bisschop van Utrecht,
bevestigd , waarbij hij een jaar later verklaarde, dat zij als van ouds
geregtigd was tot de visscherij , in al het water, dat gelegen was binnen
zijn land •, » van Waterstyne nederwaert tot aan die Yoerst, en
» dwers over in allen den water van den enen lande tot den anderen.”
Ook gaf hij zijnen veerstal met alle toebehoor, onder voorwaarde, dat
de stad hem daarvoor jaarlijks zestig ponden was, op zijn huis te Vol-
lenhove zouden leveren. F lorens van W eveeikhoven , vijftigste Bisschop
van Utrecht, bedong, bij de bevestiging van de voorregten der stad,
in het jaar 1579, voor zieh en zijne ambtenaren en gezin , ten alle
tijde, vrije overvaart over het veer, en gemelde kerkvoogd verleende,
haar in 1382 drie vrije jaarmarkten aan haar; znlk beding maak-
ten ook de volgende Bisschoppen , wanneer zij, bij hunnen komst tot
den stoel, de voorregten bevestigden.
Genemuiden schijnt zoo niet vroeger, ten minste reeds in de veertiende
eeuw versterkt te zijn geweest: de stad had twee poorten, de Middelpoort
aan den zeedijk, en de Steenpoort op den weg naar Hasselt. Ook
wil de overlevering, dat het wel met torens voorzien, doch niet be-
muurd was. Vroeger was er ook een blokhuis, waarin men in 1572,
op last van den Graaf van den Berge , twee Leden van den Baad , uit
Kämpen , zijnde Arend ten Böecop en Coenraad van de Vecet , gevan-
gen gebouden heeft. Van dit blokhuis is niets meer aanwezig. De
plaats , waar het gestaan heeft, is in het jaar 1828 tot eene begraafplaals
ingerigt. Op het stadhuis wordt nog op eene scbilderij de afteekemng
van gezegd blokhuis aldaar ter gedachtenis bewaard. Thans beslaat Genemuiden
eene oppervlakte van ongeveer 16 bund., telt 245 h., bewoond
door 358 huisgez., uitmakende eene bevolking van ruim 1500 inw o n e rs .
Het S ta d h u is , aan de Hoofd- of Langestraat, is een zeer doelma-
tig ingerigt gebouw. — De Kerk , aan den hoek van die zelfdc straat,
stond voor de Reformatie onder het kapittel van Deventer, die er het regt
van patroonschap over had en telde in het jaar 1573 vijf honderd per”
sonen, voor wie de Pastoor gehouden was alle Woensdagcn de mis te
Iezen. De vikarij van onze Lieve Vrouwe, de eenige die hier was en
ter verkiezing van de stads overheid stond, verpligtte den bedienaar,
om alle Dingsdagen, Vrijdagen , Zondagen en Heilige dagen, de dienst
na het eindigen van de Metten, onder het speien van het orgel, te
doen. — Wijders waren er drie kerkdiensten, als: eene van St.
Catharina ; eene van den H. J acobds , welke, zoo wel als de voor-
gaaude door de Regering vergeven werd, en eene van St. Antonius ,
welke ter benoeming van het broederschap van St. Antonius stond. —
In de kapel van het voorm. Gasthuis , aan de Hoofd- of Langestraat,
dat aan den H. Geest toegeheiligd was , bestond niet meer dan eene vikarij.
Er is te Genemuiden een Werkhuis voor de behoeftigen gebouwd,
helwelk in 1842 is onder dak gebragt, zijnde eene inrigting ter op-
neming en verzorging van 40 of 50 bedeelden , die er zieh met het
mattenmaken zullen bezig houden.
Ook is er een klooster geweest, waaraan den Schildknaap Otto Mommen
zijne milddadigheid , in het jaar 1431 , bij uitersten wille bewezen heeft.
Het werd door eenige maagden bewoond, die een geestelijk leven leidden ,
zonder zieh echter aan eenige gelofte te binden.
De stadsschool, in twee afzonderlijke gebouwen verdeeld, telt doorgaans
250 leerlingen. Ook bestaat er te Genemuiden een kleinkinder-
bewaarschool, met 40 kinderen , en eene, door het D e p a r tem e n t
Genemuiden van de M a a tsc h a p p ij: Tot Nut van ’t Algemeen
opgerigte , herhalingsschool, waarin aan 50 of 60 jongelieden , van
tusschen de 1 2 en 16 jaren , onderwijs wordt gegeven.
In de nabijheid van het plattelandstadje loopt de gemeene weide,
waarop ieder burger of hij die met eene burgerdochter gehuwd is een
zeker getal runderen mag weiden. •
Genemuiden is vermoedelijk de geboorteplaats geweest van J an van
Geeimfiden , den vier en dertigsten Abt en tevens den laatsten Kloos-
tervoogd van het beroemde klooster Lidlum in F riesland, die ten jare
1572 door de Geuzen uit dat klooster verdreven werd, en van wien
men getuigt, dat hij een groot liefhebber van geleerdheid en boek-
oefening was en de hand hield aan wetenschap en geleerde lieden.
In het jaar 1522 werd Genemuiden belegerd door George Schenk van
Toutenberg , in dienst van Karel V, die de provincie tegen den Her-
tog van Gelder tehnlp kwam , doch door den Hertog ontzet. Veel van
Schenks volk, onder anderen T jalling Botnia , werd hier gevangen
genomen , en Schenk zelf, gekwetst zijnde, redde zieh te naauwernood
met de vlugt naar Hasselt. De Gelderschen behielden de stad, bij
een verdrag, twee jaren daarna gesloten, tot dat zij in 1525 , met Enschede
voor 25,000 guld. door den Bisschop werd ingelost.
In het jaar 1526, toen Hertog Karel het landschap op nieuwbegon
te bestoken , besloten de Staten wel , dat Genemuiden zoude ontmanteld
'vorden ; doch hij maakte er zieh het volgende jaar weder meester van
versterkte het. Des niettegenstaande ging het in 1528 aan Schenk over.
en tijde van de beroerten der Wederdoopers, werden in de raaand
tnnft1 T3n j aar 1534 bij Genemuiden verscheidene schepen met
, . mensehen van deze secte, met oorlogsgereedsehappen beladen,
m beslag genomen. Zij kwamen uit Holland, en hadden voor, Mun-
er te ontzetten. Vrouwen en kinderen werden losgelaten, doch de
»ornaamste aanvoerders te Kämpen onthoofd.
yy n Augnstus van het jaar 1572 gaf zieh Genemuiden aan Graaf
iheji Van den Bergh . zwager van WillemI , Prins van Oranje, over,