gebouwd. le n 0. wordt zij van de heerl. Raamsdonk afgescheiden
door de nv. de Donge. Ten Z. of Z. 0. grenst de heerl. Geertrui-
denberg aan de bar. van Breda en ten W. aan de heerl. Hooge-en-
Lage-Zwaluwe. Deze heerl. bestaat in de stad van dien naam en een
grondgebicd daar huitcn , waaronder ook het voorinalig ambacht van
de Made begrepen is, bevat alzoo de gem. G ee rtru id en b erg en
een gedeelte van de gem. Made-en-Drimmelen.
n ^rf ^ erv‘ n3a*ten de gem. van Geertruidenberg en Made u it._
De R. K., van welken men er 2600 telt, onder welke 1800 Communi-
canten, vormen de par. G e e r tru id e n b e rg en Made, behoorende
tot het dek. Geertruidenberg, in het apost. vic. van ’s Hertoqenbosch__
Men heeft in deze heerl. 5 scholen.
De heerl. G eertbuid en b erg , was eertijds een gedeelte van het oude
graats. Strijen. Heer W il lem van D uivenvoorde , bastaardzoon van A rent
van D uiv en voo rde , uit den huize van W assenaar, kocht haar, of, gelijk
andere melden, verkreeg van W illem III, Graafmn Holland, hetburg-
graafschap van G eertruid en b erg , met de wedde en heerl. der stede in
net jaar 1519. Hij, hoewel gehuwd met de dochter des Heeren van
lauen , had hij zijn afsterven geene wettige kinderen , maar eenen bastaardzoon
rnede W illem van D uivenvoorde geheeten. Deze. die tot het
jaai 1400 leefde, bood zijnen neefARENDVAN D uivenvoorde aan, hem
erigenaam te maken van zijne goederen, indien hij hem vergönnen
wilde , de volle wapenen van D uivenvoorde te voeren, zonder teekcn
van bastaardij, hetwelk Heer A rend hem weigerde. Hierom maäkte
hij het meerendeel zijner nalatenschap aan zijnen neef J an van P olanen,
en het overige aan eenige godshuizen. Door het huwelijk van J ohanna
van P oeanen , met E n g e l b e r t , Graaf »an Nassau, in het jaär 1404, kwam
de heerl. van G eertruid en berg in het huis van Nassau, , waarin zij
verbleef tot in het jaar 1544 , toen R e in ie r van C halons , Prins van
Oranje, Graaf van Nassau, bij zijn kinderloos overlijden , : deze , als-
mede zijne andere heerl., vermaakte aan W illem I , Prins van Oranje ,
Graaf van Nassau, wiens mannelijke nakomclingen haar bezeten hebben
tot in het jaar 1702 toen zij, na het kinderloos overlijden van
W illem I I I , Prins van Oranje, gekomen is aan zijnen Neef J an W illem
F r i s o , van wien onze tegenwoordige Koning in regten lijn afstamt,
zoo dat de heerl. G eertruidenbebg thans tot de domeinen van het huis
van N assau behoort.
GEERTRUIDENBERG, gem. in de heerl. Geertruidenberg, prov.Noord*
hrabund, arr. Breda, kant. Oosterhout (14 m. k., 9 s. d.) ; palende
N. aan deu Biesbosch , O. aan de gem. Raamsdonk , Z,. aan Oosterhout,
en W.' aan Made-en-Drimmelen.
Deze gem. bevat de stad G e e rtru id e n b e rg , benevens het geh.
S ta te n d am en eenige verspreid liggende woningen. Zij beslaat eene
oppervlakte van 1536 bund., telt 526 h,, bewoond door 374 huisgez.,
uitmakende eene bevolking van 1650 inw., onder welk getal echter het
garnizoen, 150 man sterk , niet begrepen is. Het meerendeel der inw.
vmdt zijn beslaan in den kleinhandel, en binnen de stad vooral in
de vertering van het garnizoen.
De Herv., die hier ruirn /00 in getal zijn, maken eene gem. uit,
welke tot de klass. van Breda, ring van Geertruidenberg, behoort. De
eerste, die hier het leeraarambt heeft waargenomen, is geweest H u ib e r t u s
C o r n e l i a W a l s b u r g , die hier van Cillaarshoek geleend was , en in het
jaar 1574 alhier overleed ; waarna inen C h b i s t i a n u s S in a p iu s Y e n l o o van
ordrecht leende. Nadat deze, in het zelfde jaar, naar Dordrecht was
tefug gekeerd , werd L evinus van den B orre , in 1575 , de eerste vaste
Predikant in de gem. van G eertuid en berg , waar hij verbleef tot zijn
vertrek näar Schoonhoven in 1589. In het jaar 1658 toen S amuel
E verhartius in deze gem. het leeraarambt waarnam, werd P etrus Os-
borpius , hem als tweeden Predikant toegevoegd , en sints dien tijd is
de gem. van G eertruidenbegg steeds door twee Predikanten bediend
geweest, tot op het vertrek van M arinus J ohannes van N imwegen naar
Vlissingen, in het jaar 1806, toen er geen tweede Predikant meer be-
roepen werd , daar, bij dekreet van den Koning van Holland , van
25 September dienszelfden jaars , de tweede Predikantsplaals bij deze
gem. werd afgeschaft en de geheele dienst, met afschaffing van alle
weekbearten, aan den toenmaligen Predikant opgedragen. Onder de
Predikanten welke hier het Evangelie verkondigd hebben, vindt men
vermeld den Nederdnitschcn dichter I zaak van N uy ssenbu rg, die mede
een beschrijving van G eer truid en b erg heeft uitgegeven.
De R . K., van welke men er ruim 1300 telt, onder welken 900
Gommunicanten, maken eene par. u it, welke tot het vic. apost. van
's Hertogenbosch, dek. van G e e r t r u id en b e r g , behoort, en door eenen
Pastoor bediend wordt. — De Isr., die hier 30 in getal zijn, beboo-
ren tot de bijkerk van Oosterhout. — Er zijn in deze gem. 4 scholen.
De stad G e e r t r u i d e n b e r g of G e r t r u i d e n b e r g , eertijds S t . G e e r t r u i d e n b
e r g , in het Lat. Mons s a n c ta e G e r t r u d i s , en in de wandeling, kort-
heidskalve, d e n B e r g genoerad, ligt 5 u. N. O. van Breda, 1 u. N.
ten W. Oosterhout, 51° 42' 3" N. Br., 22° 31' 40" 0. L., aan de
landzijde, in een vlak en laag land, aan den anderen kant, ten O.
loopt de riv. de Donge, ten N. heeft zij op eenen kleinen afstand
den Biesbosch , met een klein gedeelte van Standhazen tusschen beiden.
Deze waleren hebben ebbe en vloed, waardoor de stad tweemaal ’s daags
met versch water bespoeld wordt. Dit, en de zoelheid der rondom
gelegene gronden , maken het tot eene gezonde plaats, die in zichzelve
luchtig betimmerd is , met ruime tuinen achter de huizen. Zij heeft
i u. in den omtrek , en telt 250 h. en 1500 inw. Men heeft er eene
groote haven , waarin wel 10 0 schepen zouden kunnen liggen , indien zij
door aanslibbing niet vernaauwd wäre geworden Deze ruimtc is niet
oorspronkelijk voor eene haven gegraven, maar, aangezien bij het uitzet-
ten der vestingwerken dit water binnen viel, heeft men het van de zuid-
en westzijde met eenen kaaimuur omgeven en alzoo tot eene haven ingerigt.
In de laatste jaren is zij echter slechts ter breedte van 20 eilen, uit den
kaaimuur noordwaarts gerekend, opgediept tot 1 el 6 palm, onder A. P.
De stad heeft twAe poorten, waarvan de eene de Koepoort geheeten,
vroeger in het zuidwesten der stad lag, doch, bij het weder aanleggcn
der vestinwerken , in het jaar 1833, aan de zuidzijde verplaatst is,
terwijl de andere poort, aan de oostzijde gelegen en de W a te rp o o rt
geheeten, op de Donge uitloopt, waarover hier een veerts. Deze laatste
poort is in het jaar 1834 aangelegd , ter vervanging van de vroeger
aan de zuidzijde bestaan hebbende B r a n d e p o o r t, welke medecigen-
hjk eene op de Donge uitloopende Waterpoort was.
G eertruid en berg is van eene zeer hooge oudheid en behoorde vroeger
onder de provincie Holland. Ten tijde van F lo r is V , Graaf van Holland,
leverde zij zelve gewapende koggeschepen. Bij de grafelijke heer-
togten in de Hoeksche en Kabeljaauwsche twisten, hield zij het mecstal
met de eerste, daartoe geleid door de Heeren van de M e r w e d e , welke
. asteleinen ° f Burggraven van G eertru id en berg waren. Zij werd reeds
in 1489, door de Hoekschen eenigzins versterkt, doch W illem l ,