waarvan de dienst eenigen tyd stil stond; de dogp- en Irouwplegtigheden
werden verrigt ten huize van den P re d ik a n te n , het. H. Avondmaal
werdt bediend in de kerk van het naburige Ter-Heide, De Herv.
gem. klaagde baren nood aan de Hooge Overbeid (waartoe t.e meer
aanleiding was , omdat de toren, welke door zijnen val aan de kerk
zoo groote schade had toegebragt, in hoedanigheid van baken door het
rijk moest worden onderkouden); doch met geen ander gevolg, dan
dat haar werd toegestaan , om het koor, dat het minst geleden had,
tot de godsdienstoefening brnikbaar te makcn. Dit geschiedde dan
ook, en het werd op den 26 November 1809 daartoe ingewijd. Zes
en een half jaar later werd het echter, wegens toegenomene bouwval-
ligheid, verlaten. Toen eindelijk, na de verdrijving der Franschen in
1813, de Prins van Oranje, Sonverein der Nederlanden was geworden,
bood men bem, den 4 Maart 1814, een verzoekschrift aan, hetwelk
ten gevolge had, dat den 7 Augustus daaraanvolgende, 7000 gülden
ter beschikking der gem. werden gesteld. De tegenwoordige kerk werd
vervolgens gesticht , waartoe, met uitzondering der bovenvermelde
7000 gülden, de kosten door de kerkelijke gemeente zijn gedragen.
De eerste steen aan deze kerk werd gelegd den 1 Junij 1813 , door
den Heer Baron v an L e id e is v an W e s t - B a r e n d r e c b t , als Gouverneur van
Zuid-Holland en onder diens toezigt, van wege den Koning , voltooid
zijnde, werd zij, den 1 DecemLcr 1816, ingewijd. Het is een klein,
doch fraai gebouw , met eenen kleinen toren midden op de koepelkerk,
voorzien van uurwerk en klok. In het jaar 1818, is uit de milde giften
van velen in deze gemeente en de .edelmoedige bijdragen van eenige
aanzienlijken , die op deze gem. betrekking haddcn, een kostbaar orgel
in deze kerk geplaatst.
Voorheen heeft t e ’s G r a v e za n d e een B e g g ijn h o f gestaan , hetwelk
belast was met eene jaarlijksche rente van 10 groot (3 stuivers), ten
behoeve van het St. Agnesklooster te Delft. Ook is er een Klo o ste r
v an R e g u lie re K a n u n n ik e n geweest, betwelk Maria-Magda-
l e n a ’s -k lo o s te r genoemd werd. Zie dat woord.
Nog heeft men op het Hof te ’s G r a v e za n d e eene kapel gebad, blijkens
de stichting van eene kapellanij aldaar, van den jare 1266, door M a g t e ld
weduwe van Graaf F l o r is IV.
Later bestond hier een O u d em a n n e n -e n -V ro uw e n h u is , dat
ook wel het P ro v e n ie r s h u is genoemd word , om rede, dat er met
alleen de bewoners van ’s G r a v e za n d e maar ook die van andere plaatsen ,
voor een matig geld, hunnen kost konden koopen , en aldaar behalve een
goed onthaal, ieder eene vrije woning hadden. Het was een goed gebouw
, en had, behalve de afzonderlijke woningen , voor de bewoners
nog onderscheidene , zoo algemeene als andere, vertrekken, doch sedert
jarfen is het vervallen en weggebroken.
De dorpschool wordt gemiddeld door een getal van 260 leerlingen
bezocht.
De kermis te ’s G r a v e z a s d e valt in op den tweeden Pinksterdag.
In de Hoeksche en Kabeljaauwsche verdeeldheden heeft deze plaats
rijkelijk haar deel gehad. Den 4 Julij 1331 viel, in de nabijheid, op de
Maas, eene scheepstrijd voor, tusschen W il l em V, Graaf van Holland, en
zijne moeder M a r g a r e t iia v an H en e g o uw e n , waarin de laatste de neder-
laag kreeg, waarop zij genoodzaakt werd naar Engeland te vlugten.
In de zeventiende eeuw lict de Heer F r a n s D ir k z . M e e r b a n , in leven
Burgemeester der stad Delft, die te dezer plaatse veel eigendommen
. en grondcn bezat, ten zijne kosten eenen berg opwerpen, om de
werklieden van ’s Q r a v e za n d e , die deslijds geen werk, hadden en
daardoor zeer verarmd waren , gedurende eenen langdurigen en strengen
winter, kost en nooddrufl te laten verdienen, zoo als hij dan ook bestendig
meer dan vijftig man in bet werk hield.
In Januarij van het jaar 1761, viel op de Noordzee, in het gezigt
van dit dorp een gevecht voor, tusschen het Fransche fregat la Fele-
cite, gevoerd door Kapitein D e k e l , en het Engelsch fregat the Rich-
mont, K-ipitein E l p h i s t o n e , bijgestaan door nog een Engelsch schip en
eene bombardeergaljoot. D e n e l , tegen de overmagt niet bestand, zockt,
al strijdende afdeinzendc, eene haven te bereiken, en naderde, nabij
’s G r a v e za n d e , onze kust. Het schip geraakte aan den grond, een
kanonskogel trof den Kapitein, velen der manschap sneuvelden of
werden gekwetst door het onophoudelijk vuren der drie vijandelijke
schepen. Het scheepsvolk , bij het vallen des waters, ziende, dat er
geen redden aan het schip was, bragt de gekwetsten aan den wal.
De Engelsche Kapitein eischte deovergave, onder bedreiging , dat hij,
indien zij niet oogenblikkelijk daartoe besloten , ben allen over den kling
zou laten springen , cn het schipin brand doen steken. Deze bedreiging
baarde onder de verdedinglooze manschap zoodanig eenen schrik, dat
zij besloot de wijk naar den wal te nemen, en het schip ten prooi
van den vijand te laten , niets mede nemende dan eenige kleederen.
Zoo berooid , zette dit ongelukkig scheepsvolk , bij ’s G r a v e z a n d e , voet
aan wal, latende de Fransche vlag van hetvastzittende fregat waaijen.
De Engelschen , bij het wassen van het water naderende, stclden eene
Engelsche vlag daarvoor in de plaats, haalden zoo vele levensmiddelen
uit het schip, als hun mogelijk was. Eene rijke lading, door de
Engelschen zelve op 30,000 ponden sterling begroot, werd vervolgens
door hen met het schip verbrand.
Het wapen van ’s G r a v e za n d e bestaat uit een veld van azunr (blaauw),
beladen met eenen klimmenden leeuw van goud,
GRAVEZANDE-BINNEN (’S), pold. in het zoogenaamde Westland
van Delfland, prov. Zuid-Holland. Zie ’s G r a v e n z a n d e - e n - Z a nd- A b -
bacht- B in n e n .
GRAVEZANDE-BUITEN (’S ), pold. in het zoogenaamde Westland
van Delfland t prov. Zuid-Holland. Zie Z a nd - A b b a c r t .
GRAVEZANDE-EN-ZAND-AMBACHT (’S), gem. in Delfland, prov.
Zuid-Holland, arr. ’s Gravenhage, kant. Naaldwijk (3 k. d., 23 m. k.,
9 s. d.) j palende N. aan de gem. Monster-Ter-Heyden-Poeldijk-en-
Quintsheul, O. aan Naaldwijk-Hondsholredijk-en-Oranjepolder, Z. aan
de Maas , W. aan de Noordzee.
Deze gem. bevbt.de-heerl. ’s Grav e z an d e en Z a n d -A m b a c h t,
benevens het noordoostelijke gedeelte- van den P o e lp o ld e r en nog
eenige stukken land, niet tot die heerl. behoorende. Zij beslaat eene
oppervlakte van 3890 bund. 34 v. r. 33 v. eil., telt 374 h., bewoond
door 386 huisgcz., uitmakende eene bevolking van ongeveer 2100 inw.,
die meest hun bcstaan vinden in den land- en tuinbouw. De grond is
hier zandig, doch de landstreek bekoorlijk door hare zaai-, wei- en
teellanden. Men heeft er van rondom fraai beplante wandel- en rijwe-
gen, aan welke onderscheidene zindelijke en bevallige hofsteden en
landkoeven gelegen zijn, waaronder de buitenplaatsen D ijke rwa a l,
H u d e n d ijk , gewoonlijk genoemd O uw en d ijk en V r e e b u rg .
Vroeger lagen hier nog vele andere buitenplaatsen, welke echter thans
gesloopt of, zoo als wij boven gezien hebben, in boerenhofsteden ver-
äaderd zijn. Ten W. heeft het den N ie uw la n d sc h e -p o ld e r , die