vergaderen, is een oud aanzienlijk gebouw, van hetwelk de tijd der
stichting niet blijkt; men verhaalt, dat het, lang voor dat Gorinchem
aan Holland kwam , een pakhuis was van zekeren Dikk van Leuven.
Men gaat er in door een open verwulfsel, dat op zes pilaren rust,
voorts längs eenige trappen naar een groot voorportaal of de oud.:
vierschaar; ter regterzijde zijn thans de Arrondissements-regtbank en
het Parket, vroeger de Vroedschaps- en Weeskamers en de tegenWpGr-
dige Stads-secretarie; links heeft men de voormalige Schepenskamer,
thans voor den Kantonregter bestemd; door eenen gang aan de aehter-
zijde komt men op een ander portaal, alwaar ter regterhand vroeger
de Bnrgemeesterskamer, thans de Griffie der regtbank is en ter linker
die der vroegere ßurgerkapiteinen , thans Burgemeesterskamer. De
voormalige Vroedschapskamer , nn gebruikt wordende tot Audientiezaal
der regtbank en Vergaderkamer voor den stedelijken raad , is een fraai
Vierkant vertrek. In de voormalige Schepenskamer, een ruim ver-
trek , dienende thans voor den Kantonregter, heeft men eenige schil-
derijen, onder welke de geregtsoefening van Graaf Willem den Goeden
over. den Baljuw van Zuid-Holland uitmunt; voorts een gewapend
schütter, door eenen misdadige, die ter dood veroordeeld was, kunstig
gebeeldhouwd. In de Weeskamer werden vroeger de stadsarchieven be-
waard. De Secretarie is boven het open verwulfsel en bevat thans,
even als het vertrek daarboven en de Burgemeesterskamer, de ar-
chiven en de boekerif, Rondom het lijstwerk van het op zes pilaren
vooruitspringende verwulfsel, leest men ter wederzijden : Eendragt
m a a k t ma gt 1696, en van voren in het eerste vak: C o n c o r d ia res
p a r v a c r e sc ü n t in het tweede : R egnum in s e d iv isum d e so l a b it u r ,
en in het derde D is c o r d ia m a xim * d il a b ü n t b r , (d. i . : Eendragt maakt
magt. Een rijk, inwendig verdeeld , gaat te grond, Tweedragt breekt
kracht). De toren op het stadhuis heeft een slaand uurwerk en een
klokkenspel. Onder het zuidelijke gedeelte van het stadhuis is de
Stadswa ag, in het begin der zestiende eeuw gesticht, alsmede de wo-
ning van den kamerbewaarder. In het frontispice, boven de stads-secretarie
, Staat het wapen van G o r in c h e b , met de spreuk : P o r t e s creantcb
p o r t ib u s (van dapperen komen dapperen voort).
De Vleeschhal , die vroeger onder het noordelijke gedeelte van
het stadhuis was , is , in het jaar 1837 , overgebragt in een gebouw in
de Arkelstraat, dat in het gezegde jaar gesticht is , ter plaatse , waar
vroeger de H. Gees t -Kapel , gestaan heeft, en waarvan de fraaije
spitse toren, voorzien van slag- en uurwerk, thans nog de vleeschhal
versiert. Deze kapel, welke .reeds voor het jaar 1300., door eenen der
Heeren van Arkel , zeer waarschijnlijk door Jan den Sterlce moet gesticht
zijn, schijnt met eenige bijstaande woningen , tot gebruik der H. Geest-
meesteren te zijn geschikt geweest, terwijl de aalmoezen aan de armen
daarin uitgedeeld en de rekening jaarlijks gedaan werd. Deburgers,
die bij vrijwillige gift of uitersten wil van een hunner vrienden , iets
aan den armen uit te deelen hadden , kwamen dit persoonlijk in deze
kapel doen , en deze liefdepligten geschiedden zoo menigvuldig, dat er
naauwelijks plaats was , om de uitdeeling daarvan te bewerkstelligen.
Omtrent het jaar 1480 werd deze kapel , of liever een gedeelte der
daartoe behoorende woningen , tot eene Latijnscbe school ingerigt, later
is de kapel bij de Herv. tot tweede kerk gebczigd , tot dat zij, in
het jaar 1797, aan de Walsche gemeCnte tevens is ten gebruike ge-
geven Nahet te niet gaan van deze gem., ip ,1824, is zij , in verva
zijnde, in het jaar 1836, door de stad aangekocht', die haar deed a
breken en het tegenwoordige gebouw in de plaats zetten.
De Gevangenpoor t , in de Boerenstraat, thans tot Huis van
Arrest dienende, is een zeer oud gebouw, dat voor ruim vier eeu-
wen, met onderscheidene verwulfde kelders, de woning was van een
Bourgondisch Edelman , K annevan genaamd , waarin , ten jare 1403 ,
een verraad tegen Heer J an van A r k e l , ontdekt werd.
De Bank van Leenin g, van ouds in de Lombardstraal, thans
op de Kalkhaven, is reeds vóór de zestiende eeuw bekend geweest.
De voormalige Doelen, in d e Molenstraat, thans een Logement ,
is een deftig gebouw, en muntte uit boven de meeste Doelen der Hol-
landsche steden. Verscheidenc voorname Heeren en Prinsen v an O r a n je
zijn er dikwerf geherbergd geweest. Zij werd in 1399 gesticht, doch sedert
naar de nieuwere bouworde verbeterd en prijkte voorheen met een achtkant
torentje, rondom met glazen, van waar men een fraai uitzigt
had, dit torentje afgebroken zijnde , is later vervangen door eene spits ,
waarop het beeid van St. Joris. Het gebouw behoortaan twaall Heeren,
onder: den naam van Ridders van St. Joris en St. Christoffel.
Onder de G o r in c h em s c h e gebouwen muntten weleer uit de aanzien-
lijke sloten der Heeren van Arkel, waarvan een door J an XI, even
buiten de stad ; aan den oostkant gesticht was ; ter vervanging van
één dat tot dus verre in het dorp Arkel gestaan had. In het jaar
1412, werd dit slot door Hertog 'W il l em v an B e i j e r e n , in den brand
gesloken. Hij stichtte eenen .anderen bürg, aan de zuidzijde der
stad. K a r e l de Staute verbeterde dit gebouw aanmerkelijk in den jare
1461', zoodat het, in pracht en aanzien, boven alle Nederlandsche sloten
uitstak. Doch in het jaar 1378 , begon men het af te breken , uit
vrees, dat er de stad, ten eenigen tijd uit overrompeld of door ge-
breideld mögt worden. Het afbreken duurde tot in het jaar 1600,
wanneer de overblijfsels van het gebouw werden weggenomen , zoo dat
er niets anders van te bespeuren bleef dan eenige overblijfsels der grond-
slagen, bij de zoogenaamde Duivelsgracht, buiten de Waterpoort,
welke in 1831 geheel werden weggeruimd. In het jaar 1698 werd op
de.plaats van dit slot een aanzienlijk Tölhuis gebouwd. De ontvanger
der Graaflijkheidstollen, had hier zijn verblijf. Achter het huis was
een fraaije tuin , voorzien van eenen vijver en speel- of tuinhuis, uit
hetwelk men een schoon uitzigt over de Merwede had. Dit Tolhuis
aan het Rijk behoorende, is aan het stedelijk bestuur ten gebruike
gegeven , tot kazernering van troepenenz.; terwijl de plaats, waar vroeger
de luin was , sedert 1831 is ingerigt tot stukkenpark en affuitloods.
De voórnaamste militaire gebouwen zijn : de in 1826 en 1827 , geheel
ten stads koste, nieuw gebouwde Kaserne, bij de IJooge-Torenslraat
Binnengracht en Nieuwstad, welke duizend man kan huisvesten , met
een groot exercitieplein daarvóór, en door eene laan boomen en grach-
ten, welke ieder oogenblikvan versch rivierwater kunnen worden voor-
*ien,,-.; omgeVen ; de K a s e r n e , in de Molenstraat, vroeger een
partikulier huis, het Huis van Dussen ofhet Groothuis geheeten ;
het fraaije, met binneDplaatsen voorziene, ruime Rijks Tu ig h u i s
en affuitenloods in de Boerenstraat ; het in het jaar 1837 en 1838,
gebouwde bomvrije Kruidmagazi jn , op den Stadswal of het Galgen-
bolwerk, dat 60,000 Ned. ponden buskruid kan bevatten ; het in 1838
gebouwde Aff ui t maga zij n , in de Tolsteeg ; de fraaije Hoofdwacht ,
gebouwd in 1784, op de Grootemarkt ; de Mil i t aire - z i e k e n z a a l ,
vroeger het Pes thuis , inde Katerstraat en de zoogenaamde Lui je -
wacht in de Blaauwetorenstraat, tot Magazijn of hulpgebouw van
de ziekenzaal strekkende.