A
! Secula V«
\$z , * • Arnobit Afri
C O N F E S S IO P R O 1
SPERI AQ.V1T A N I , •'
EX VATICANO COD. 1
A t o hiib! quondam fublege peccsui,&
transfula in me à parëntibus ordinaria
mortis conditione captiuo,nelpngo fe-
rocisDominiiure detinerer | inter ipfa
me vira: initia , mifericors&miferator
Domine| libçraftî. Ante inueni tyrannicidam, quam
inteiligerem feruicutera. Querantur qui volunt d e fa-
Intis fu* celeritate-vad excufationem violât* régénérations,
rudern xtatem , ^imprudentes câulèntur an-
nos, mihifemper adorabiturvelox dignatib* &pr*pa-
rataclementia. Namvelutignaromthihocvnumpro-
fuilfeintelligo, quod licet ego à donistuisrecefTerim,
in roe tarnen tua dona manferunt. Renatus itaque in
Chrifto Iéfii per Spiritum fandfcumtuum', hteces ad-
feriptus, filius nuncupatus, nil minus quam feniorfra-
teraccepK Quin etiam remiflO legalis obferuanti*o-
nere, initiatus à gratiajtionde Iacob, fed dè Efau,Ifrae 1
tuus fa&iisfum. Felix grofedt.o, fiacceptam fubftan •-
tiam , non dicam mulriplicata'm, fed integcam > vcl
otiofa innocentia ,;fi non op é ran te fctgaflem. Sedy
heu me miferum I reli£fca partis dorao abii in volunta-
riUm/defertor exilium : Se duce viciprum oôîniummul-
titudinfè > intimâ quæque Ægypti per fpatioforum iti-1
neiuni procliuia deceptus intraui, lllicattritadeco-
risftola, & nobilitatis vefte corrupta , inopemme,&
pàternorum decoétorem b onotüïn, fubdolf co mites,
infidèles amici, fub hafta mortis, &%uâionb peceati,
cupidiflïrâis licita'toribus vçndiderunt. Sub quotum
longo & graui confeétus imperio, in Babyloniorum
etiam iura tranliui. Ibi cum per innumeras fæuiffi-
marum dominationum vreiflitudines , ^noninfubie-^
âione corporis, fed anim* fudore (ètuirent, &dignis
confufus offieiis, peiore quotidie flatus mei conditio*
ne turbarer : fubtraxi me , quantum ab ihftantibus dor
minis licuit, in occultum fpiritus cordifquefecretum:
& apprehenfo cuiufdàm fan&arum feripturarutm vo-
iurnine, quid raihi adhuc-fpei fuperéflèt infpexi. Ac
multo perfufus imbre lacrymarura , Quoufquein-
quam ,'dominabuhtur mihi qui pderUnt ? quamdiu
inimiçis meis fèruiam ? Iftis quidem ipfe mededi, &
per lethiferas voluptates pretium, me* perditionis ac-
cepi ,{edpacifcvde me mep iure non potui.Habebam
enim'dominii’m , . &meus non cram. Scioenimme
eius rçdemptum,(angume:-, cui caeleftia, Seterrena,
Se ififcrna' fubieâià' funt. Quid iftis mccUm «ft , quorum;
commercium mors eft; ? Reùertar ad eutft qui
me emit advitam, ac ne mefeuertendi moretur facultas
, quia in medio gentis alien* fum, & regni fui li-
m:itesbarbarusdifpofitis(cruatexcubiis,*beneeft,quod
redemptorem ïneamt; ténentpm omnia loca nop. te-
nent. Præfens cælis inferis adeft, totus in abyflis eft,
totusin terris : non itincre adeundus, non nauigatio-
ne quahendus eft. Ipfum in Hierufalem reliquimus,
ipfum m'Ægypto pr*terinifimus, ipfum inter Babylo-
nioinönyidemus. Sed qùæramus & apparebit, pulfe-.
mus Se àperiet, petamùs & tribueù Vérunj heu me
miferum ! erttbefco quia hudus fum , ÔC nihil ha-
bens, quo membrorum,mçorum inhonefta circumte-
gapa, ob ken * egeftatis dedéeore confundor,tum quo.
prè, quaue çpnlciçntia, tant* f .imiliæoculos, & tanti
patris fublbo cptifpedlum Qua^i vero-rdlerà'bilius iu-
diciumfiraecu(acis,'qaàmconfeflis,reiscontumacibus,
quam fuppl ici bus , èkhibitis, quam reuerfis; Hâbeat
quàntaslibet_crUces.ignominia poenitentis , 1c •
, . , ' uior erit ignis véreÊundi*,quam
f - • geheim*.
A R N O B I I A F R I
f AN NOT ATI ONES IN
E V A N G E L IS T A R VvM
■ L o c b S i '
Ex Epift. Gilb. Cognati.
OM.MENDAB KNT hoc epufeuluw archetjpi
m txquodefumpu funth&Armotationet A llN O d l l
% j in Euangeiïfiatum Idea , vetufias, deinde fides opti-
" ma in d.fcrtbendo magna diffiadtate lübro objoletü
char act etïbtu faipto, ad hoc it a inter fe cdharéntibus,vtnon dt
cam fententtain àfenientia ,fed verbum a verbo dirimerenifiaf-
fùeto cperofum fit. Eiufdem Armbti Commentariî in Pßtlmos
Dauiduosediti tam pridm exfiatit : Alt er'm vero laudati libri
feptemaduerfiu Genres, quor um in Çatalogo illußriumscripto-
rummeminit B. Hieronj/m us.
A N N O T A T IO N E S A R N O -
B I I A F R I IN E V A N G E L I S T A -
■ ; ' R y M L o c Ô.S. .. V s:«-'.’
Exjloanne. C a p . I.
i N principle erat verbum, & Verbum trat aptid
De um , & Deus erat vérbarni hoc erat in prtn '■
) cipioapud Daim. omnia per ipfumfaßaftmts
f & fineitto f a ftimeßnihUtquodfaftumeß.
Principium Deus eft, qui prin cipator elfe omnium
voluit.ln h oc itaque principe erar yerbum,ho c eftCnri-
ftustde quo dicit, Verbü erat apud Deum, & Deus eràt
verbü.Oftendit Chfiftum ex Deo proceflifïe, de quo &
inpfal.44.vox paternadixit,Eruàauit coAneunvyerbü
boùum: hoceftCbriftum, per quem omnia Faéta funt,
pr*teridola,qu* finearbitrio Çhrifti faéla funt,de qui-
bus Apoftolus dicit,Scimus quia nihil eft idolum»
C a p . I I. Denuptiis.
Die tertio nuptiafiebant in Cana Galilea : & erat mater lefu
ibi. Vocal us eft au tetn& le'u s,& dtfcipuU tins ad nuptias : &
vinum non habebant, &c.
A^NOBIVS.
;Fa<5la font ifta omnia : fedhabent /pirïtualem intelle-
ftatn, Nüpti* feiHcet,coniun(ftib Chriftieft & Eccle-
fiæ,hoc çft,nouàè legjs tradition js.Hydriç âütem feptem
lapide*, ecclefiasfeptemfuperpetrafundâtasdemon-
ftrât.Aqua,inqmt,p)en*:hoceft,baptiftnigratia,Qupd
autem dicitjCapientes metretas binas. hi fiant qui màtri-
moniis iunguntur.T ernas autem capientes, fùnt fpirita-
les & continentes , qni trinitatis virtutibus impléntur.
Architriclinus autem Mofeseft,fponfus nouus Chriftus
éft: Aquain yinum cpnuerfa,paflioniscmorctndemon-
ftrat.
Etegrejfus eft le fus de tempi0 -, dum ambuïat vidit hominem
cacum a natiuiratefua. Et interrogauerunt tumdiftipuli eius,di‘
center. Rabbi, quit peccauit, hican parentes eius,quia cocus natut
eftïrejpondenslefiu dixit iüisrNeque bicpeccauit, neque parentes
eius,fed vt mantfeßarentur opera Dei, tn itto. Hoc dicenSy
expuitin terra,&fecit luturhdeß>uto.& liniuit oculoseius luto,
dixit que ei Wade adpiftinam Siloe,& Uuofculos tuos. Abiit ergo,&
lauit,& venitaccepta vifipne-
ARNOBIVS.
Cæcum quod dixit, genus hominum gentilium de-
mbnftrat,qiiiq; à hatiuitate in cçcitüdîne crrabamhs.Si-
5p ï | . loam'
ÀnnoWiunctiU. !! 1 6 3
loafn autem, fontem luminis in terp retan tur : quod eft^raw, thus & myrrham, & rejponfo moniii funt infomnis, tie re
baptifma,vnde cordis oculos illuminamus. - . uerterinturadHerodtm,fedperaliamviamr^i ßißtntfl y
C A P. I I I I . ' > De L;.zaro. A R N o! b I V s.
, F uit autem quidam infirmus,nomine Lazarus,de cafteüo Maris
dr Martha fororts eitu.Haceft autem Maria, qmvnxeratDo-
minum vnguento,& exterferatpedem eius caprllisJilts•. cuius frater
infirmus erat,&c.
A r n o b i V s . >'
Faéfca flint ifta omnia, fed habent fpiritalem inteîle-
ftum,nam Lazarus genus huoianum demonftrat,qui in
morte condormiebatpriufqua'm Chriftus yenitet. Martha
autejçft& Maria, ecclefia & fides intelliguntur, ro- j
^ Tunc fcilicet Magi,pr*fagio fpiritus Chriflo mune"
ra afFereban^.j«r«w lciUcet<quii[i regifthus autem, quafi
Deo, flue quia paflionis immoiatipnem démóftrabant:
Mjrrrba autem iepultur*.flgnum oftendebv. Magi au-
ternipfi, typuscredentium cranriH'ero’de's autem, dia-
bolifignificat figuram. Quod autem magis di<^um eft, •
nëréuerterentur ad Herodem: hoc eft, qui ex gentibtis
ad Chriftum veniunt, nerutfus ad diabolurti reuettan-
tur.
gantes Chriftum v t Lazarum fufeitatet. Lapide autem 1
deuoluco de mo numento, hoc eft durida hominum de
corde rcrtiota; Quartùm autem diem exçitatum, euan-
^ geliorum demonftrat figuram ,qu* nobis duriciamcor-'
dis repellent; Quod autem dixit, Lacbrymatus eft le fus, de:
infidelitate fcilicec Iudæorum.
CAP.Ü.' ,r -
Vox clamant is in deferto, Parate viam Domini, rettasfdcUeje
mitas Dei noftri: omnis vallis implebitur, & omnis morn & col ■
lis humiliabitur, & eraitr praua in dire&A.
■ ' A r N OBIVS.' ^
•; ■ c a p . y, - :
Ambulate dumlucemb abêtis, netenibra vos comprehendant:
qui entmafnbuUt in tenebris ,ne}cit quovadac. Cum ergo lucem
habe fis, crédité inhäm;$fiLijlucUfieripoßitis.
A r-n q b i V.s; g
Lucem qirod dicitjex Dei èft, in qua ambulare debemus.
Tenebras autem quod dixit, ignorantia eft. Chriftus
liix eft, tenebr* autem antichnftus.
CAP. Vi. De. vite & paimitc.
Ago fitm jnquit, vitis vera ,& pater meus agricola eft : tmnem
palmuemmme nonfer entern fruftum excidet, & in sgnem mittet.
A r n o b i v s, >
■ MeritoChriftus vitis eft,qui vitarn nöbis attulit,re£le
& pater eius agcicultor, quia mundi gubernatöf eft , qui
Ôtpluuias Sc çempora quafi bonus cultör adminiftrat.
Palmitém vèro quûddixit rruéliférumj nöftcum pbpu-
lum fignificat.Infruéluofùm autem, hæreticorum figura
eft, quam i gn is expe 6t a t.
CAP. V IL 'DeAbraham.
Abrahampqter vifter expettauit vt vident item meum, & Vi-
dit,&gaui/useft. ■'
A R N o b î v s.
Priûfquam Chriftus venerit, an te du® miÜia anno-
rum Abraham défunSluseft,quoroodo ergo Dominus
dixit, Abraham vidit diem meum, & gauifiis eft? tunc
fcilicet,quum Ifaacad viétimam lignum pbetabat ,& a~
rietem victim* digQumdcdits&gaudehsfiUumrecepit,
tunc exultauit, quia crucis lignum vidit,Sc Chriftum paf-
furum cognouit.
\CAP. VIII. DegladioPctii.
Simon igitür Petrus habensglaiium, eduxit & pereußitfer-
mmprinctpts facer dot um,& ampu tarnt silt auriculam dextratn.
&cateraquaftquuntur.
A r n o b i V s.
Cum antea Dominus præceperit diftipulis fuis , ne
. quidém virgam in via ferrent*quömodb'crgo Petrus ex-
emi.tgladium.&ucauitauriculampuerofacerdotis?
ErDominus eidmtiRecondegladiutn tUuns jtithecamJüans.
Gladius fcilicet fpiritulfanéluseft, ficut Appftolus Paulus
ad Etihèfîos meminit.Auficulaaatem amputata, au-.
dilus ludæbrum eft, ficut^Ifaia&dixit, Domine,quis credsdst.
audit ni noftro î T herta vero Pe crus erat, in quo fpiritus Dei
latebat.
Vallemquoddixit, mundum iftum demonftrat,.;.re-
pletum Cfirifti do£trina. . Montes autem & cblles
humiliati, perfidia fcilicct d iaboli, & idolorum ciil-.';
tu ra , qü* in aduentttm Chrifti humiliata funt atque
deprefla. Q u o d autcin dixit,Erant praua in dire<5ia,hbc
de Gentiliun?prauitate diccbat, qui nunc re^;a itinera
gradiuntur.
CAP. I I I. De cibb-Ioannis.
Cibus autem loannis erant locufta, & mil fjlueftrt, f,
A r n o ’b iv s .' 1 '
Locuftasquas dixit, populörum muitorum denioil-
ftrantfiguram, qui ad loannem veniebant. Mel autem
fru€lum dulcedinis eorum demonftrat, quorum ctedu-*
licateßc fide Ioannes faturabatur.
CAP. IV. D epala&area;
Habens, inquit ,palam in manufua,purgabit areamfuim ,&
colhgetfrumentumin honca,palias autem comburef tgniinex-
tinguibili. .
A r n o b t v s .
Aream quod dixit, mundum iftum intelligit. Fru*
I mentiim veto quod dixit, fan&i & fideles intelliguntur.
Paleaverb,crucemdemonftrat. Horreum autem para-
difuseft,vbifaneticolliguntur: Pale*autem ,ie u e s,&
perditihomines, qui in gehennäm m ittuntur,& ignj
exuruntur.
CAP. V. Deieiunio& templo»
Et rum itiunajfet tefus.poftea efttrtst.&dixitad turn is qui Wn!^
tat:SsfiltusDeses,d!CVtlapidesifipahesfianfdlle autem dixit eü
Non in fo.o pane viuet homo,fed in omni verbo Dti. Tuncaftumpfit
eum diabolus, & ftatuit em fuperptnnam tempi 's,& dixit ills t S i,
filius Dei es,mitte tehinideorfuin, & excipient ieangeUt ne forte
I offen das ad lapidempedem r « «w .; ' :
A r n o b iv s.
Chriftus iriunans nos efutiebat 4 qups iuftitiä faturä-
bit.lapidesautem nosfuimus, qui duriciam cordis ha-,
buimus. Templum autem Chriftianos homines demonftrat
, Paulo Apoftolo-difente: Vos eftis templum
Dei. Faftigium autein.templi charitas,eft jper quam
Chriftus in CHriftianis afeendit , qriod autem diabo-
lus Chrifto dixit, Mitte te dc templo hinc deoribm:hoc
eft.fiiadebat Chrifto , vt de nofttaebaritate^defeende-
I rer.Ne fortednquit, offendasad lapidem pedem tuum i
hoccft Ouafiqui increduh eflemus, veluri duriciam la-
pidum haberemtis. Ita offehfidnera nofträm Chrifto
obij ciebat. '"f* ' ■' -v '■
CAP. VI, .
E X M A T T H Æ O .
CAP. I. .
Aperient es, inquii,thefaurosfuos, obtuleruntei munira, qu-
Eflq benignus aduerfario m cito,dum es cum illi in via, tie forte
aduerfariustridat te sudki,& mdexMiniftris, & in carctretn
msitqris.
« f i l A S.NÖ