C a p . X X I I .
■ •* ■ . ... ■ .'
Çmâexpojf ibili non ftquatur impoßib'tle, & quid ex quo
nttejfuriotonftqmtumouitalußmus,
qui omnia foluspoteß.
JNftas tarnen diccns, nifi euenetit aliquid quod prz-
uidic,illud ccrta fignificatione comple&ehsiforce la-
I p idem recafurum in terra, fallitur difpofitio. Qui a ergo
i lapis non cecidcrc poteft, iubes me de duobus eligerc,
quorum neutrum çomuniter approbatur, vtvelfatear
I prouidcntiam pofle falli,quod fides abhorrer,vcl.quod
j abfonumcft, expoflibili impoffibile confecutione vera
! côfènriam euenire.Anguftise quidem funtvndiqj.Hinc,
J ne diuinam minuam maieftatcm ,inde, ne mulcorü ela-
moribus Sc fententiæ, quæ iam fere omnibus perfuafa
eft,contradicam.Sed quia melius eft incidere in linguas
hominum, quam impie verfari in Deum xfi vtrumque
vitare non póffiim,abfonus malo videri,quam perfid us.
Nódum etenim omnibus perfuafum eft , quod ex pofli-
bili impoffibile nonfequatur. Nähocnonullirecipiüt;
fed an re&e.viderint ipli & iudicent. At yC ex^.vero fal-
fum fequatur.nemo fapiens acquiefcic.Ycrumliquidem
ex falfo fequitur & vero,fed ex vero,nonnifi verum. Ex
poffibili quoque & impoffibili,interdumpoQibilefequitur
jnon tarnen ex quouis impoffibili omnia impbf.-
depofitam, reponit, nunc quafi in fpeculo natiuæpuri-
taris replicat &reuoluit. Facilius cnim eftmotumbunc
; ab animo omnino deficere, quam contemplationeiugi
an imo inhaerere.Et quidem hicmotus,fi non prouiden-
tia eft,aut prouiden tiam park, au t e i cuiufcun que fiede-
ris notitia vidnatur. Cum vero motus præcedens, & ex
caconcepra{pecies,futurioperisfequelafruftratur,ina-
nis eft agi ratio mentis,& quafi vmbra in fomnisjfine veritatis
corpore euanefeit, Motus tamen, quiarcipla fuit
in anima, non poteft non fuifïè in anima ,.&, ànima quæ
motus agitation? motaeft,non mo ta nonfuiftè non po-
teft. Porto, diuinz fimpl i citatis ftatus, longe alia condi-
uo cft.Eafiquidem vno fimplici& indiuiduo afpe&u.vt
prædidtum eft, quæfunt, quæfuerunt, & quæ ventura
fiint, omnia contemplatur,nuJloq;rerummutabilium
lap fit mouetunfed in feipfa femel&fimul contuens vni-
uerfa, fubfiftitinuariabilis, E
Stibilisque martens dat {unfyamoueri.
•Et licet interdum ei præteriti tempbris âut. futur! verba
aptenrur,non ei quicquamex hoc fu b trahi vel impede-
re,(èd rëru fubiedarum mutabiliras, ii quid proprie di-
citur,veracitérindicatur.Cûergo ipfqmaliquid przno-
uifle audimus, minimeinteliigirrius fluku temporis eius
pneceriifte feientiam, fed ft „verbornm natht â iequimur,
prçceffifîc tempus,quo vera cirer Cfédaiur.eiu^qubdfu-
turum erar,habuiflè notitiam.Sic vtique eum ab æterno
certuro eft omnia prouidi fie, lionquodvifuibiusmotu
fuo quicquam fubtrahat teinpbs,fed,quiaqui vriiucrfo
hbilia. Nifi forte aliud tibi perluaferint ilfi ^quorum fi ;
omniaverafunt,exvno impoffibili, fequuntqr omnia !
impoflibilia,& ex quouis falfo, quælibertalfa. Sivero j temporenatura prior eft, fuusomniafempereppfehen-
ob tinuifles ex-vero fallurp,iure Sc ex (ententia omnium, | dat afpeftus. Eius ergo prouidentiia in fuifdi&ofitióne
quererermea femicaveritatis abdu&um. Non ramen j non fallitur, quia cam femperfequela operis cornkatur.,
hisimpoi;tunûatibus eatenuspremor, vt quod inopi- SednecfaUijporeft.quianecexrautabilitat^ rerum, nee
nabile eft,lice; inueniam confortes erroris,propria f te- ex temporis ruga, apt vcrfibilitaie, poteft aliquid abfcó-
meritate tueri contendam.Malo cum Academics,fi ta- ditum efle ab oculis eius. Horn mis vero falii poteft, &
men alia via non pateat, de fingulisdubirare, quam per- fallitur difpofitio, quia res cuius apud fe præfigurauit
nitiofa fimulatione feientiæ, quod ignocumvelabfcon- fpeciem,proceflu temporis aut ornnlnd hon euenit, aut
ditum eft, temerediffinire, præfertim in,quo aflèrtioni in alia fpecie in publicum procedit.' Ncc tarnen quascû-
tS>a»sàduetÂbitur müdus. Eoq* libécius Aca_ que prétend vet bi fignificatione claudun tur,rebus funt
d ^ ^ é sau d fo ,qubd eoru quæ nbuj, nihil auferunt, Sc aggreganda prçteritis.Nec firoe vixiffe profiteer,floren-
in m iuris raciunt cautiorem, magooróm virprum auto- te PeripatcticoPalarino, ideo mi hi viram elapfam, aut
mate fuftuiti,cü ad cos etiam in tenedlute tranfierit ille, præteritam eflè confiteor. Aut fi ab Arrianis, Eugenio
ip qub Latinitas noftra foloinuenit^quiequid infolenti j praefidente diflenfi,non obprseterititemporisgratiam à
Grace;» eleganter opponit i aut prarfert, Ciceroncm lo-
quor, Romani autorem elequij,quern ad cos, quafi m
calcevitæ,diuertifle,liber de naturaDeorum inlcriptus,
docet.Efferant Stoici inopinabiles fencentias fuaS, quas
fidei Sc confeffionis illius integritate diuerti. Cæterum,
qnia,quandoq; verum fuit dicere,nunc viup>ficfentio,
eleganter&verefatebrin.fequentibus,quia tunc vixi/Sc
ficlelifi.nec ramen vitam przteriiflè vel fênlum.Scio täparadoxas,
vocant,ycrasquidé,pfâccJaras,& admirabi-1 menquisdixerir,qui^inhocerramus,quodmorte
ks:nos:pmgui(vt diciturJMifleruaagetes, nihil eorum • ‘ "* ■ ' ~ '
approbamüs, quæ omnibus,aur piunbus, aut fapienti-
bus fihgulis in facultate fua'probabitipribus falfaefTevi-
dcmur.NecfiCiceroipfé,autAriftöteles,impoft^iIe^ex
poflibilé produ<:ànt,acquiefcendum,fènfeo,mc potius,
aliquafallaciæ^nube deceptum,yerofimiliteropinabor.
Hac ergo via tendiculas tuas ègredior, vt dicam proui-
dentiam falli non,pofjc,res çamen qua? prouifa cft,pofte
n®euenire.Sedquidinferrec6fueueris,fcio.Ergopoffi-
bileefi,eam non efTe præuifam.Efto inquàm. Quo yltra
progredieris? Ergo inquis réclamante Pftilofophia, &
qüod cft non cïïè, Sc quoUfuit pofîîbile& honfuifle,&
quæiam:præterierunt,reuocari pofîurit ne fuerint.- Et
quideiQ ihfinkàni potétiam Dei?fcientiqlæ & ratfuncu-
læ meælcgibus non cioarâo; neçei finem, quæmon ha
betjimpono^ Scioehim quia ornnia poteft, fed tamen
quia mendofe cojllgis patéter video. Prim o quia diuinæ
maieftatis iramenfîtatem, paruitMis bumahæ modulo
cjrçumfcribis,&æternitatisiraraïïtabilemftatum,labét*
^ rerfi^ ‘mag‘nc»^ôicccdentium fibi tempqru va-
rietate diftingftis.Spd longe feçüiefte hic,atque in bis ex
piæcedentibusoportuit concipj,cum çterpitatis ftàtum
nul lus omnino motusattingat, & creatura quælibetac-
ceflîi,yel deceftu acçidentiqm mçueatur. HofnOftqui-
dem fi quidprouidetfuturöru^ftatim mentem.êius quidam
motus aggreditu$,vt animus quadam appîicatibne
profpicimus. Magna pars eius iam prajtetiit. QujcquiH
zt^tis recroeft,mors tenct.Sed certc fi ei femel fuiflèt vl
ta elapfa,aut hocomnino n5 diceret,autdfceret rcdiui-
uus. Non eftergo necefïèprzteriiflèqukquid prztéfiti
tempore fignificatur yerbojöf liccrprzdeftinati fint,n6
ideo quia przeleóli funt, przreriit przdeftinatio. Ét
quamuis non przdeftinati eflepóflint, pbtérit aliquid
quoaprzteritumfit,ne przterient rcuocari. Norafiqui-
dem pr^deftin^tionisjquocunqi vcrbi.cafti vtaris,quan-
tum|n eb eft, futurum quam prsteritum potius fignat,
& eum de qupdicituf,nifi‘iarn forte euafèrit,indicat
cflè faluandum.Eft enim vt dici folet,verbum fócuhdü,
8c,in fefèmper verbialterius intelligentiam claudit. No
itaquemotum aliquem przdeftinati ingerit, fed ei qui
faluandus eft, primitiua difponentis Dei gratia, patere
afTeftt oflium falutis, Sc ianuam mifericordiz, qua pro-
cedenre tépore pofli t faluari.imo faluabi tu r , licet poffit
& nó fal^ari.Ncc mihi illud Ariftotelis tui obiiqas,quia
fuifle qui^ pit,&: éfTequpd eft,quohiambft,n£ceflc eft
jvt colligas enunciatioDes, qüz przteriti t|mporis ha->
bent copulam, veras eflc^rzcifc, vel przcifc Sc e^necef-
fitate falfas. Minime namque hac obieiftioQeiuuaberis,
cum& ipfaAriftotelis verbafaaantqiizftidnem,&.ar-
ticulo difcutiendo nullum, aut paruum farantfuffra-
gium.Rcgulzfiquidcmintegritatemfubuertunt enun-
ciationes,qi^przteritis yïfia futuacohungentis adiunguntiputavcrum
fuitheci tècrase0 elcâuram.Tt rePla-
plvrum9;.nuat c|u^ina,chlu,smemorixl toquanquamfduit.dorraituruni. In'quibuaci aJiunÜiónéfflturiipraHcriti
teporis vacillat fides. Dum enim j c ll; pronlinciat.Iucerta & occulta fapientiaDci, qui fiis
non dormire, Ôt hocl?latô potent nefeiuifle,
nop qlTod,motus, qui in anima eius fiiit, non fuifTe ppf-
fet,fcdquodquzFu'itfcientia. mutabïlitate return , Sc
tempbrw lubfico in opin'ionempoterit deuocari. Sita-
men ednab^entium futiirbrum vita poteft elle feientia,
quamuisfitindubitàtaopinio, quæicientiam probabi-
ritcf Imitaturdtem quod heri verum fuifTe przdiximus,
non fuiite poterit verum, non quod res przterita reuo-
cetur, quz in co nulla nrzteriit , fed quod res futura ex-
fpedatùr.quz ab infidiis fortunz pender, vt fit. Dcinde
tuipfe potes prouidifte bonum aliquod, quod forte fu-
tu'ru eft bonum, Sc poteft non fore bomim;ôridem potes
non prouidifte bonum, non quiapoffis non proui-
diffe.quod prouidif^, fed quia poteft non bonum efTe,
quodprouidifti; Item potes quidpromififie velftipula-
tus efle vtiliter.idcmque potes non promififte, aut non
ftipulatus efle vtiliter-, quod tamen. promififti vel ftipu-
latuses,non promififte,aut nonftipulatus eflè non po-
tes.Prztcreaitu in fundum Sempronianum,ilium qui te
fequitür,przceflîftii Sc fi alium præcefïïfti.te aliùs aut fe-
cutus eft, aut fequitur, aut fequetur. Cum ergo confe
quentiseuàcuari poffit euentus,antecedents quoque
veritas poteft infirroari, vt Sc tu qurprzcefleras, non
przceffiflè poffisi Qiio tamen ingreffiis es, non potes nô
fuiflè ingreflus»neqÿ quod faâurn eft connumeran po-
teftinfeétis,neque quod przteriit,ne fuerit.poterit re-
uocarî,Inhiscnim omnibus,quæ mente concepta,vel
verbis expreflà, vel a<5hi compléta tranfierunt,non pof-
funt,n ec poterunt exinde non fuiflè,etfi qualia futura e-
ranc,dum cadem fui natura certus non fixit euencus, va-
learifnôfuiflè.Talium vero clauduntürambitu omnia,
quæ cuiufcunqj generisimtninentis appellationeclau-
dun tu r,lice t f amiliarius ad quantitatem, aqt ad aliquid,
aut ad qùodlibet aliorum naturaliter applicentur.Quid
ergo mirum ,fi ille qui omnia poteft, Sc quæ przuidit,
non præuidifle poteft} cum conftet fidei quod ea quæ
ptæuifà funt non euenire poflunc, Sc quæ non przuifa
funt euenire, nec tamen citraconfpeâumprouidentiz
valeant euenire. Ait enim Efàias;Si volueritisambulare
i in prasccptis meis,ÔC audieritis me, bona tetræ comede-
tis.Quod fi nolueritis,& me ad iracundiam concitaueri-
tis,gladius deuorabit vos, quia os Domini locutum eft.
Ecce quia liberum hic (ètuatur atbitrium,dum fi volue-
ritis.etfi nolueritisdicensinvtramque partem, non ex
iudicio irretradabili fatoue Dei, fed ex merito iîngulo
rum omnibus poenamvel præmium repromittit. Eflèt
vtiq*, in voluntatc collata condiricrpromerendi inutilis,
fi faciendi vel non faciendi neceffitas, eflèt prouidentîæ
velfatorumnexibusilligata. Quod fi iftud nonfufticit
conten tiofis, annon ex Euagelico teftimo nio poterat in
paflione filius rogare patrem fuum, vt exhiberet ei pluf-
quam duodedm legiones angclorum, cum tamen li-
queatex primo fa6to.no hoc,(ed oppoficum eius, quod
contigit.fuiflè prouifum.Nec perfpicacioHsihgenii mo-
ueat fenfum.fi in tantæ maieftatis ferutinio exemplo de-
ficimur,nec rationibus abundamus , cum admiràtio-
nem ratio tollar, & exemplorum indudio fingularitate
excludat. Ipfaveroineffabili fihgularitate mirabilis,&
mirabili immenfitate fingularis, omnem feiifum exupe-
rat.non modo hominum fed angelorum.Scio equidem
quia ferutator maieftatis opprimetur i gloria, &exédi-
ü o altiffimijbeftiâfi montem tctigcric, lapidibus obru-
enda. Vnde quç in talibus proponun tur,fi ne prziudici o
meliorum, inueftigantis animo potius ditfta finit, quam
temeraria contentionc,ad impugnationem veri aliquid
ftatüentis.Sed nec illud me (cire côfiteor.cur hoc reprobate
alium præelegerit,niftquod cum patribus fentio in
illo occultamDeiiuftitiam yenerandam jin hoc manife-
ftamgratiçmifcricordiâampledendam.Nam quod ille
qui rapt us ad terri u cælü,auaiuit arcana verba,quæ non
licet homini loqui, huius d ifficulta tis articulum no tam
dife^tiens quam admirans, akitudinem diuîtiarum fa-
picntiæ&fcientiæDei confeffione humili vcricratus.iu-
dida eius inçqmprehcnfibilia, Sc vias imperueftigabiics|
Biblioth.Vet.Pat.Tom.if.
bi manifeftataeft cogratulatur, opera eiusfuprafènfùm
hominis maguificata aflerit, Sc dum fcrutatur omnia,
cogitationesalriffimi nimis profundas agnofeit. Huic
veritaticonfonat,quodinEcclefiafte fànâus Salomon
in auditafidelium condonatur:Efthomo qui diebus Sc
n o â ib u s non capit oculis fomnum,&inteÛexi quod o-
mniumoperüDei.nullam inuenirepoffit homotatio-
nem eorum quæfimt (ub fole.Et quanto plus laboràue-
ritad quzrendum,tanto minus inuenietjeriamfi dixerit
fapiens fe nofTe,non poterit reperire. Si ergo inueniri nô
poteft ratio fubfolarium, quis plene fuprafolarium red-
dituruseftrationem ? Q^is enim cognouit fenfum Do-
mini,aut quis confiliarius eius fuit Confiât icaque fie
rationem omnium veritatis ardore quærendam,vtpia
intentio fuam infirmitatem agnofeat,& ex omnibusrc-
busproficiatjdumfibiperfuafcrit diuinam maieftatem
fi déliter honorand â, Sc mifèticordiæ indcficien tis ab y P
fum iugiter amp lettend am.Denique apud philofophos
cautum cft, talia manere prædicata, qualia lubie&a per-
miferint,omnium prædicâmentalium vim ; SC propriè-
tatem naturalium finibus limitari. Eandcmquc cum ad
culmen Theologiæ afcéditur, quafi natiuo colore defti-
t ut am, Sc robore,alterari, Plane defidt vis vetbofum',8ç
intelleélus ipfè mortalis fuceûbit, vbi diuinzdifcutitur
immenfiras maieftatis,Sein naturalibus obtinet, his fei-
licet quæ rerum numerum augent vel mihuunt,vt quod
fuit non poffit non fuiflejaut non præteriiflè, quod præ-
teriit,dum tamen quod verum fu it, fecum forte lcdu-
tum.nihilorninus verum non fuiflèpoffit. Quod itaqùë
præteritumeft, reuocari non poteft ne fueritf& æque
quod ex infidiis fortunz pender,dum tamen <ex facilitate
natutç vtriuslibet fortis expeâaceuentum, nulla euc-
niendi fibi neceffitas fubiidt.Sicforte dum prouidentiæ
non implctureffc£tus,quodfùturumëft,& non euenire
poteft, poteft etiam non fuiflè præuifum. No n tamen,
vt prædi&um eft, inueftigationisàudacia omnipotentiâ
minuo, aut immenfitati eius qüamcunque præfcribo
menfuram. Hoc autem cum m ultis fentio, quia fi eut
Deus przuidit,eueniet}& fi non euènerit,non przuidit.
Vnde probabilicer ad minus colligitur, quia fi poteftnô
euenire, poteft etiam non fuiflè præuifum. Quidenim
ex quo veracitèr confèquatur, ipfa veritas nouit iundu-
ramque rationum plene & perfe<ftcj5rimitiua ratio pen-
fat.Hanc autem humnno generi indulget academia an-
tiqua lieétiam,yt quicquia vnicuiq; probabile occùrtir,
fuo iute defendat. Solebat noftri tempùris Peripateticus
Palatinus omnibus his conditionibus obuiare, vbi non
fequenris incelle<5him,antecedffntis conceptio claudit.
aut non antécedentis contrarium jconfcquentis deftru-
ôtiora ponir, eo quod omnes neeeflariam ten ete confè-
quentiam velinr, ctfi nônullæ foia,dum tam magna fint
probabilitate contentar. Sicut enim feientiæ affifticeui-
dentior pro fui perfpicuitate opinio.fic&û ngularia quo
probabiliorafunt, eo necefliriorum ftdeliorcm imagi-
nem przferunt. Et nemefolius opinionis lubrico flu-
61 tiare putes, autorem quemetueormagiïum profero
Auguftinü, qui locu ilium exponent Euangelij, vbi de
multis maufionibus,quæ indomopatris funtjàSaluatore
fit meric, ait:Si quo minus dixiflèm Vûbis,quia vado
parare vobis loçu, id eft /fi nô eflènt prædeftinati,dixif-
fem,ibo & prædeftinabo.Diuerfitatem etenim roanfio-
nura quæ i n domo patris cæleftis przpararæ/unt.diuin ç
prædeftinationi coaptat, q u i faluâdis pro beneplacito
difponen tis park diuerfa charifmatagratiarum ,&mu-
nerum .Cü vero tantus pater hune appréhendent inter-
pretationis fenfum,vtdixcrit^t nôtteflent prçdeftinati,
dixiflem vobis,ibo & prædeftinabo, credibile eftdfi rerum
pendeteuentusjfi omnipotent! plaCéa t , cos qtti liô
dum przdeftmati funt,pofîe przdeftinariadvitâ,& qui
iam feripti funt in libto vitai, exigenribus mentis ab codera
pofle deleri. Hinc eft forte i Deleanrat delibtô vi-
uentium,& cum iùftis non fcribanturJtemquc: Aut di-
mitte eis hanc noxam, au t fi non facis, dele me de libro
tuo,quem fcripfifti.Qui natuS eft.inquit Euangclifta.cx
y - H h . ^ t . ‘ -Deo.