«/.adduntj
qulquam
diftus fit
son efle,
' âcvdnam
nurnquam
■ C "■
*1. Ghiuo.
al. fileoMe
Vanucto.
■ , BH namq; com pert ü eft inbcllis militiç jafciuientem&
fphî n didum apparat ü > noh tam ciuib. Conjferre. viâiôriâ,
quam hoftes inuitare ad pratdam. Vnde & Hannibal,cü
apud regqm An ti o chu m mdraretur eau fa profugij, face-
tifllmecauillatuseft,regcoftentanteexercitüinfignibus
aureis.&argenteisflorentc.inducentem curruscumfal-
ci bus, & cum f cur ri bus elephant os,& o m n e m equita-
tum,frenis, ephippijs, monilibus acphalerispræfulgen-
tem. Cur^rgorexcontempratipiicta^^
exercitus,gloriàbundusHannibaléa(pcxiflet,Putasne,
i n quir,fatis effeRômatTishæcomhfèî T uncFoenuséiu-
dens ignaui^ra .imbellîamq-, militû eius^preçiofearrha-
tor û, Planc,inquit,(à ti^e ffe credoV^tfiRom^ni jàjjariffî-
mi fint. Lepidè quidet^reuitër,&acerbè. N ami ex de
numero.exercitusj & deæftimanda zquipsratlohé quïe-
flerar, & ilium liquet re(pond:flè depræda. Denique fi
Nafo à militia artis fux arcèt,&iut?tcfléprocid^mt
nés vc foemina^ompros,quiS credat eos.ad robuftamil t-
tiam admittendos? Opificesartium fingularumidreiû
(iiarum præ cæteris ornant, à quibus fe (citint prae cæte-
ris honorari, Vndé liquet milites oportère ar^pis , quam
yeftibusnitidioreseffè. Æneasacfigitisgemmasaden-
fem, Vitro ad pocula legitur cranftulifle. Machabæos
quoq; cöftat.cly peos in auraflè, ôc ex fulgoreeorumfor-
titudinem gentium diûîpatam- Eos t amen çr e dibile e ft
vefte com muni fiifflè contentos. NihiLèft quod minus
deçeat militem,quâcul;usraollior,(&: delitiæyeft(üex-
qujffrx, nifi forte Cum Thralonë.ad munitioné Thaidis
I expug na n d a m ,V eheri dcUpuencmiHEMïm Marte
[çpnrempm/Sordesqupq;^itandæïum
ti.quæaüreo incëdic tramite, iugtterihfiftehdum.; Hoc
lautévoloireperfliafura noftratibus, fîexèr'ceantur, vit.-
EU.tem nondèeffe, quç tamenfrequentetintercidit,finó
difcipüna firma tur. Arrem vero rei mili taris, Lacedx-
monijtradidifledicuntur. V nde & Han nibalïtaiiâr pe-
titurus, Lacedæmonium quæfiuit dnftoi é armatorum.
Qui defideràt pacem, præparet bellum .Q u i viétoriam
cupitjdiligenterimbuatmilitem.Quifecundosoptate-
uentuSjdimicet arte,non cafu. Nemo prouocare,nemo
offendere audet ,, quem feit (uperiotem fore, fl pugpet.
Athenienfes vnum prae exteris mandaflèmilitibus p.rifci
loquun.tur annales ; Miles nondum emeritus.exerdtip
& labori iugiterafliiefcar. Namhxcfolentincafttisfa-
nitatem>.&incdnffi<ftupræftareyldoria^;.Iidemetiam
tradiderun t, quia inpeditibusrpbur confiftitexercitus,
&c pafumperapLÜefÇ: militixjquihifiequesfitjptigriare
non nouic. Verürfitarnen nec exerceri, necad pughàih
v oça t tir. v til fter, : cui ftipépdia non procedunr. Sienim
fubtsahaS alimenta, tibi miles oblequium negabit, aut
Ifidero. Fâmes enim,vt dici folec, pugnat interius, 8cfpla
hæc,quætutiffima videntur.expugnar. Nefcit pl^bsie-
iunia çithere. Si veroalimentaproccfl^rljy ,nunc timoré
poenxjinunc prxmiotum fpeadoffici um mciteturrSint
v bique ca m pidp £tp res,& militar.ium exefcitiórum ma-,
gii^ri,& hisij'fisxra proueniant,& videbis^’ h.breuigen-
;tem in id yirtutis efle reduélam, quo vigcbac quihdo
màximós Imperatorum lulius Cæfar,
non fine nota perfidix & perditionis,quam nefarij cpc-
ris merito , contraxir apud om nés, v t ad cuciam eius t*.
inde nemo fecurè accederct. Non tarnen (blos, etfi pri-
mosad perniciem fui ccph epi(copos,(êd omn ibus quos
fijfpeâos habuir, prodicionis fuie tetendit i^fidias. Ac in
captioneEpifcopotUra initium malorurti fuit, & ab ea
die no défait gladius latericius,& fa&a funt Temper no-
ui'ffima hominis détériora pnotibus. Qujd mulca? In
diebuS eis multiplicara funt mala m terra, vt fi quisea
fumtfiatim reccnfeat, hiftoriâ Iofêp h i po (Tînt cxcedere.
Yeruntamen fe illis pueri virtus oppolùi t,& fer c ante x-
tatém aut münus militare fie malignàntium impetum
fregit, vt Theodofio iuniore queïn hiftorix conférant
Necmóra, in primis
adolefcétix annis, impubes âdhuc,faijitiam aggref-
fus e ft, vult uq; fero cio ri, & fortiori manu diuini aüxil ij,
Koftiumcordaconcuffit&fregif.Statimqpeinfurrexe-
runt in éum reges Francorum>&Àn^lorum)colle6lis viribus
fuis, & vtroq; immânior hoftis Euftachius ille fo-
r orius regis Francorum, qui propriàm agens càuft m, n ô
f tam patri, quam fibi, paternum diademaconfeiuareni-
tebatur.j Etëos quidem non modo virili ter I^eoptole-
mus nofter fuftinuir,(ed cx.tnaximapa^te potèntcrfupe-
rauit. Vnde radius dolore cordis in trin ('ecus Euftachius,
que m pr£dixi,qùod invita optimum fecit, rebusexcef
fit humanis,quem Ixtantibus bonis,& publicæ foctunx I Congratularitibus, quoniam hic fljgellum aliud pat rite
imminebat, luxerunt
Ambubaixrurn collegia,pbam'acopoU,
Ne tarnen obitùs.eiusgloria^ ducis noftii quicquam de
traheret,dedirionémCraumcrfiæ,incuius_fubi4diurn
cum pâtre venerät in manu v ali da , 5en u m e ro àmpliôri
t viuus armatus mifitum infini ôtus copia,fuilinuit præ-
fèns& vidit. Dux autem confilio yuius pr^tno.n„itus,inter
cafttum quodrexmunierat,&: regis copias;ïmvm, fed
longe minorem ëxercitum iuteçîeçit. Ne ramé hocalie-
nigenx affèribant viribus fuis,hq:ftrc> prçcipuè milite ni- :
I tebatur. Ad hoc demü ex igen tibus culpis perdu élus eft,
qui regnô occupauerat, vt cogeretur exheredare filium,
Sc duci cedereregni fu cce flîone m,& rotins rcgni'procé-
res&mihtiâfiJclitàte prxftica obligare. T laniébad ob-
fidionenrf Chinonis,quia ibi Anglos & Normannos,
quqs iam multiplex confeederatio vniuit, prarcipuos Sc
magis ftrenuos in captione caftriexti rifle,nullus ignorât.
Nam* fi Leo de Nanueco.&to!6 minons Britann iç,
quâuisgrandisprouincia fir, comit uu,qui rebellis effet
in hodiernü diem, niiî robur gentis Anglorum effet for-
midini. Hocipfumaut veritus aut amoredçvirtute allé-
âus ( incertumeflcnim ) illuftris Blefenfium & Çarno-
tenfium cornes caftra, qux pupillaris xtatiYtempore a- ;
miffàiuérântjducatuiNôrmannoruni reftituir. Longü
eftû inclytagcftatanti principisemimerarecótendam, !
qux ficur omnes admirari neceflëeft,ita plene deferibe-
re impoflîbile. Nec ego viribus meis arrogo,in quo fiiu-
xtagratix cfafumfibidiu fucceflèrinçprofpera, füdàre
fioterunt Orofius,Egefippus, & Trogus.Cxterum ado-,
efeentix exitus aliquibus fufpedlus e ft, & vtinam fruftra
àbonistimeatur.
C a p .; X IX . ■
Dihonovemilitïbus exbibendo,&modeßia indicenda: & qui
là militia artemtradidemt,&generalia
quadam prscepta eorum. '
/ ^ V id moror in commendatione gentis quarii de ria-
V^turaconfiât effè laudabilem ? B. Eugenios earn ad
quzëunq; vellet applicari, dixit^ effè idoneam, & praefë-
I rendam al ijs, hifi leüitas impedirèr.'Sed fl cuti Hannibal
negabat pofle vi nci Ko ma n os nifl in patria fua,ita &hçc
|dum peregrihaturinuiheibiliseft.'Narain fecfibusluis
facilius expugnatur.Hoc autem forte commune habent
cum czterisgentibjus incolæ Britanniarum atque Italiæ.
Si veto reâefuerint inft}tuti,&do6lrinam exercitatione
firmauerin t ,hon orati incedät, h abean tur patriae defen-
fo re s ,n ite an tm m K tarnenviros deceit, nam cultus
1 afciuio r n cgjn m.nliebn (êxuvitio caret, aut nota.Cre-
Ttrntu qutefitu oßendtt ter ga Britannis.
Sed &deliberatîonescaftten(esfi£lidxramen frequen-
rius Bgvtctur.vtip his exercifams:milescumyfus eicege-
rit,quid maxime expedjar,fciatç]igei;e. Si vçro res fueric
feria, lareat militem, coquod mili tare præceptum. eft,
quid fieri debeät t raóka to cü m u 1 tis, quid verö faéturus
fis, cum pauciflimis &fideliflimis,velpotiusip(e tecum.
Raró enim manet äbfeonditum,quod ad hpritiàm naiil-
titudihis venir. Militariaquoquçprxcepta & exempla
ftrcnuorü iunioribus fçpc referenda funt,vt his adlcien-
t|aihftituantur^illis aecendadtur&animétur advirtu-
tetmNcctamen^rqpc^fiiu meumeft, milftarem hierra-
dereartemjquxqUidcmmaximaeft, & perneceffària,&
fine qua(vt verbis Plut.archi vtar)mancus quilibetintel-
ligitur prinçipâtus.Q^ajm fiquis ediTccré vol.uerit,adeat
Catône thVCcnforium ,legat & illaquxCorn efCclfus,
qux IuliustHygjnus ,quæ V cgçtius Rçnatusfcuiuseo
qupd elegantifli mèrei militaris arcem tradiditVlieer ex-
■ v- v ' eiripla
B
al. ambus,
L ib e r fé 'x t u s .
plaprïéfttinxerit,plurainfcrui,regat)inquam,quæ ifti
p ö fte ^ F ^ a *bcn&^xerunt.Hoctahaet|ihomniüh»
artiu^i vtilitate verfatur, vtnequaquam'prii'ceptisexër.
citiumdefit. Nam,ucur ait Cicero,in vnamq/iamq-, rem
dare prxceptifacillimum eft, fed camefticaciter exequi
iabonofiflimoro. Quod Verb in prxeeptis eloquentix
ad Herennium fcribetis.dfe arte dicendi^flsruit,cam fei-
liixcinefficacem &inutilim efle fine'vfu &exercitatio-
ne dicendi.ad omnes artes arbitror transferendum.qiia-
tenusno firmahturvfu.hecexerqitioroborantur. Adco
quidem vt fi artem vfumque diflbcies,vtilior fit vfus ex-
pers attis,quaro ars quaefui vfum non habet.Nam & Dauid
in funda & lapide, quorum peritiam & v fum habe-
bat, Allophyliim ftrauit,.&in baculo fuo.aggcedi aufui
eft virum. cundis terribilem, Sc bellatorem ab adolc-
feentia ftia. 'Reiecitqueloricam regiam Sc arma,qu:bus
eXercitatusnonfuerat, ratus efle omnia impedjmento
militix,quorum yfus exercitio non firmacur. Cxterum
•ficut ars fterilis eft vfus ignara.fieöè vfus iniperfeéhis eft,L
qui ex arte non pro uehir. Eft ergo fingu lorumiuitium
anatura,quatelu«ftante, & fvcd ic ifo k t) inuifa Miner-
ua, nihil reéle aggredimur. Piogrelfus ab vfu, ab arte
per&<ftio,fi tame iugi cxercicacione fuerit folidata. Ob-
tinet hocinliberahbus * virihbus Sc mechanicis ,auc fi
qux funt, qua ru^i non dum audicri mus menjiionem, vt
ars ihfoecunda fit fine vfu , Sc vfnscernerarius fine arte.
Militia ergo fine arte iners eft, inoificiofia fine vfu. Quo-
circaquimilës elfè voluerit, prxdifcar artem, eamque
vfu & exercitio fitmet,vt cum eleCius fuerit & militi^ la-
cramento t aferiptus reipublicx, Sc fibi vcilittr viuat,&
non fir, prout Plutarchus air, mafius mancal i Hisenim
verbis in inftitutione .Traiani nouiffimevfujieft, cum a
manibusprolapfiis eTfcad pedes.Scquamurergo eum,5i
ficut iple ait, quafi fqccos pedibus faciamus, Vt non of-
fendanturadlapidem,obicemve alium, quqip multiplex
ingerit cafus.
C a p . X X.
Quifint ptdesreipubliu & de curaeit impendeada.
T)Edes quidem, qui humiliora exercent officia, appel'
1^ 1 an tur, quorum obfequio reipublicx medibia pet
terram gradiuntur. In his quidem agricolaru ratio ver-:
titui:', qui terrx (emperadhxrent, fiue in fationalibus,in
confitiuis.fiue inpafcuis,fiue in floreis agitencu r. Hi? et-
iam aggregantur multx fpecies lanificij,artesque mcchanicXjquxinlignOjferrö.
xrejmqEallisquevaïilstónfiftuntjferuiles
qnoque obfecundationes.&muJ ripliccs
viflus aequiredi, vitxque fuftentandx, aut rcm|fam.lia-|
ten^amplificahdi formx; qux nec ad prxfidendi pertinent
autoritafem,& vniueificati reipublicx vfqfueqfiaqj
proficiunt. H xc autem totfunt, vt refpublica rion oCki-
pedes cancros, fed & centipodes pediim num profitate
tranfeendat. Et quidem prxmulFitudinenumurari non
pofliint, cum tamen non infinira fint per nam (tam, fed
quia tarn varix'figuix funr,vt nullus vnquam pfficioiü
Icriptwr, in fingulas fpecies.eorum Ipecialia (prxeepta
dedérit.Veruntamen qjupd generale eft omnibus Sc (in-
gulisprocuratur, vt legis fc.Timites nonexcediijlt , & ad
publicamvtililfatem omnia referantur. Debi^raUiem
ebfequiUm inferior! fuperioribus, qux omniia eifdem
viciflimdebcntifeceffarium fubfidiumprou’« ë e. Vnde
Plutarchus ea dicitin omnibusexequenda i ijux hu-
milioribus, id eft, multitudini profunr. Nam ipaucitas
Temper pluribus ccdit. Eaergo caufaipftitutifuuitmagi-
ftratus, vt alubdirisiniurix propuKcntur, ipfa Jcj; relpu-
blica quafi illorumopificio calcie tur. Eften i m 'v] uafi dif-
calciata.quado jniu-. ijs exponit ur, quo nihil puiteft igno
mihibfiuseflegerentibusmagiftratum. Aftl jft o^namq;
populus, quafi principis podagram arguit.& nuincit.
TuocautcthtótiusreipublicxïalusincolumisjJrxclara-
queeritjfi fupeviora merpbrafe impindant infe'riorib’ ;
&inferiora fuperioribus pari iui e refpondeanr, ivefingu-
la finÉ quafi aliorum adinuicem membra, & i n co fibi
quifq; maxime credat effè coiïfültum,ih quo aji;js viilius
noueriteflèprofpeétum.
C aP.XXI.
Rewpulltcam ad natura,fimilitudintm or din an dum, &ordinem
deapibus mutuandum.
C Cripfcrunt de republicaetfi diuötfo modo,Cicero Sc
L^Plato, cum alter qualis eflcdebèàt diffèrueric i;alter
qualis.fuerit à maioribusïnftituta.Hanctapienvtcçque
&inftitutæ,&inftituendxpræfcnpfitformulam,vtvica
ciuilisiiaturamimitetur, quam optimam viuédi ducem
fæpïffîmenominamus. Alioquin, non modo inciuilis,
fed potius.bCftialis &bruta rite cëhfèbitui;. Q u x fit autem
naturx inftitucio.ipfa rationis experientia monftra-
re fufBciunt.Poetarumdoâciflîmus Maro,ad quern Plutarchus
fuum deftinatTraianum, v t ciuilem vitam ab
apibus mutuetur,
Admirand* canit leuium Jpettnculd rerum,
Sola communes nutos confirtia.teêtd
Vrbis bobent,magnifyag tintfub legibusauum.
Etpatriamfoie, & certosnouire penates,
Vtnturdefohyejnitmemorcs, aftattlaborem
Expcriunturi& in medium qu&fitit reponunt.
tUm^alidvittu inuigilant,&'faderepaäo p
Exercentur agris, parsintra-fepta domqrtiyi, ]
EUrcfiilaibrymam &lentumdecorpicegluten, ,
Trima fauisponuntfunduminaidende,tenaces
Sfjpendufit cares,alia jpem gentis adultos
Educunt foetus,alia purißima mell*
* Stipant & liquido dtfiendunt nettare ctüas.
Sunt quibus ad portas cecidit cufiodieforti,
toque vicem fpeculantur aquas, & nubile calr,
Aut oner a accipiunt venientum,aut agminefatlo,
lgnauumfucospcm àprafepibus euent.
Erntet opus, redoltntcfcthymofragrantia mella.
Tum veluti lentis Çy dopes fulmina maßis
Cum proper an t , alii taurinisfollibus auras
Accipiunt, rtddttnttfa : aliißridentia tingunt ^
Aeralacu,gemit impfttisincud>bus \ Aetna,
lilt inter fefe magna vt brachte toUunt
1 In numerum, verfant% tenait fatcipeferrum.
Non elitlr (ft parue lr etcomponere magnit)
Çuroplas innam apes amor vrget habendi,
Munere quemtfc [uo, gran daub opfida cura
- Et muntrefauos, &DaJale fingere teS a.
À:fefîd multareferunt/pnoäeminoits
Ct uratbymo plens,pafüntur&erbutapaßim, .
Étglawdtfalites,cafiatotfo crocumyj rubentem, -
Etpinguem ttliant, &fernigtneos hy'acmhos..
' Omnibus vna quits operuni, lalor dmnilus vnus.
M meruunt pottu, nufquam ttiora^Turfitseqßtm
Veßervbiepafiu tandem decedere eaÿ>p<s
Adnomit,tam teäapec um,tum corpora cur ant.
Fit fonitus muffantfy oras érhmina circum,
Poil vbtiam tbelamisje compofuere, filetur. g
lnno3 en,fejfosife foporfuus occupâtart us.
Net vero à fiubulu pluuie impends e tecedunt
' Longim, autjredurit fefedduentantibus Euru,^ .
Sed cm um tute fub moembus vrbis dquevtur,
Excwfttsqjbieues tentant,&fapehpiüvs, .
Vt cymba ,nß.-bilesfluttu iadantefitburram,
lütim adeo pla cwf apibus mirabertmorm,
Quod nec comubitu 'indulgent,nec corpora fegnts *
In Veneremfiluunt, autfoetus nexibtts edunti,
Verum tpfafoltk natos &fitqu>bus herbis,
Ore kgunt, ip fa reg in, paruostfeQuiriteS
Suffitimt, aulas % & cerea régna refigunt.
Sape etiam dwistrranio incotbus aias
' At triture,vUrotfeanimain fubfaftt dederunt.
Tantus amor fhrurn, &generar.dt gloria mo fits.
Ergo ipfiu quatnuisangufli terminus aui
Ex(iptat,necfctnimplus [optima ducitur sftas j
At genus immort ale manet, multos^ per annos
%Statfortuna domus, & aui numerantur auorum.
Eraterea regem non fie Ægyptus, & ingens
Lydia,nec populi Parthotum, aut Medus Hydaßes
' N n