t * ' s e-
- ncthliaci-
Denugis curialium
fpcciem efle fi delium nullus ignorât. Longe verb cóm- j tionis violen tia,nullo fatorum impul fu.nullo conditio'
m odius in c<slumafccndunt aftrologi > qui academico
rum more,quicquid eis occurretit probabile, fuo iure
defendunt. Icaque'quidam corum mom quodam irra-
tio nali ,plane tas aduerfus Aplane m ni ti con tendu nr; a-
lij,autoreAriftotele,co{clem cum firmamentofieri pro.-
ficencur, quorum neucrum tefteMineioaftcqloguere-
gulis inuenitur aduerfum. At f genelliaci dum ad dini-
nationem fcientix cmleftium nimi&iqfiftunr, tarn ipfo-
cum ccelcltium * quam Dei notkiampcrdiderant. Qui
tamen inter eos fuu m commodius cxcufare videntur er-
rorem,cum PJodno.autoritatemoperumnon decrahut
creatorijfed lemel Sc fimul ab eo legem afleruntjinfticunis|
ftimulo , nullo adhuc naturae dcft&u vrgebaturad
culpam »cjuxindubitata parens pene hominem fponte
laplum impegit in. mortem. Verum qfoa iuftitixfcena
laxauit arbitiii.fic in eo oppreflus & obrutus iacet,vtiu-
flo Dei iudicio,quia tue noluit apeecato abftinere cum
potufomodo uequeat abftinere cum yelit. In eo,tamen
lolo adhuc ei liberum viget arbitrium, vt fibi ad opus
iniquitatisfufficiat,et(i adbonum non nifi a gratia prx-
uentus & adiutus affurgat. Siciuftiti^m per ip. deferens,
tradu<ftuseftinregnumpecCati,8cmortis,.vtiugofprui*'
cutis prefliisneceflitati deli nquendi Sc moriendi fubia-
ceat.quamuis hoc non fatorum fories., fed pramaricatiotam,
quam nullus vuquam conatus^euacuat, çü omnia ! nis meritum introducat./Tlioquih horainermnujjgiaftiqux
diipofuit futnra iint vc prxuidic. Quod forte Papinius
intellexit cum diceret:,
lncipit ex altOygratu & irnmutabile fanäis
Pondus ddefi verbist& voemfatafequuntnr.
Ab eo ergo lua p o teftas attrib uta eft fingulis creaturis,in
quibus no oportuit cosleftia locum teuere noui Aim urn,
& quatdigniorafuntaliis, habere minimum poteftatis.
Eis kaque quantum voluit con tulit,qüietû,fibi retinuc-
rit operis principatum, fignorum illis ad.minus indixic
obfequium. Vndp etfinonixpe faciat opera fignotUm;
tamen autQteDeo exhibent minifte tia.Hmc forte illud,
tia condemnabit.cum culpa npriin eum,led in ipfius re-
torqueatur autorem.Poffibilia itaque funt quae nunquä
futura funt:quae ft, quia non etunt,euenire non ppflent,
nequaquampoftibiliadiceretur. Naualc fiqtiidem bellum
fieri,itemqu^ norifieripöflibile eft,>kerara; tamen
prxeife 8c determinate yeram ell 8c prxfcitum.
- C a p v t XXL.
AnpoßintaBcofeiri qua non(atintur ,&quod rerum mutability
ei nequaquam tß itifligenda ; & quod idem eßfcientut,pr*fcicoeli
enarrant gloriam Dei .,.8c opera manum eius an-, entu,difroßtio,prouidentia,& pradeßmatio-,& quod fet*infini-
Bundatfitmamehtum,Necmitum>cum &aues,& alia,
plurima inftitucione Dei, ôc natutx bene ficio,quxdam
futura (ignis præue niunt. Si lgitur ccele ftia figna funt rerum,
quæprocul dubio venture funt neccflàrio,cura eas
ta funt y vt numerus eorum non queataugerï velminuï,
& quodprouidentia nullam tuseßna-
teni rebus iuducit.
SEdecce iam alteriusdifficultatisluccrefcuntcornua,
irnmutaöilis difpofitio ordinauerit , quid profaibet ca
quxcxltftiumptxnunciancurmdictofciriabhomineSc j & quo | cun que x me vertam ,.in ^f rrorem vide or inuolnfcij
____
homini inuicem indicati ? Signa liquidem hcmimbus j cus.$i enim quæ-non font,mec crun t , éfle poflunijpfofe-
data funt ad eruditionem,non iliis, qui cccleftium con- i £fcp:8c Deus potefileitequod non feit, aut eo ignorante
fecretorum nullis indigent fignis.
C A p . X X ,
Quodprouidentid Dei rerum natural non per unit y ncquefettes
" rerum immurat prouidentiam, &quodlibtrum
arbitrium manet cuinpi’otii-
! ! ‘ dtntia. '
T}Robabilia quidem funt hxc,quæ proponunt, ièd ta
menNvenenum hic lub melle latet,. Fatalem etenim
quandam neceflitacem rebus imponunr fubpraetextu
h,umilitatis& reuerentiæ Dei, timf ntçs ne forteipfius e-
uacuetur di(poiîtio>nili return eueotus necefticas, comi-
cetUt.Prçtciea priuilegium diui næ maie ftatis irrumpu t,
feientiâm vcndicantes»qua temporapræuideant & momenta,
quæ filijteftimoniojpatrisrefcruata funt potefta-
ti,a.deo quidem vt abicondita fint ab oculis eorum,qui-
bus Dei filius quæcunque audietat à pâtre patefçcif.
Deinde mentes hominum tumotc elationis extollunt,
aut defpetationispufillanimicate profternun.t ,dum vel
vitam diuturnam, aut mundi prolpera deiiciendis pro
mitcunt, velècontraimminentiarata.autiëculiaduer-
ifminanuir erigendis. Çerte fuperiorem timofisjvelin-
feribrëïn fpei m olam, qùibus fidelisanjmain area mundi
teritur , tollere prohibentur. Tolluiit ramen tam in
dfaam,& clientulæ fuæ perniciem, quam iif cotumeliam
prôhibéntis. Vcrum ficutfetiesterqm Dei prouidçtiam
non immutdt,fic&æterna difpofitio, return naturam
non perimit.Neque enim homo npn peccare non pote-
rat,quia eum Dcus prænouerat peccaturum,aut quia il-
le non peccare poterat, eum peccaturum Dominusi-
gnorabatvNeq-, non mbri polie nelèiebat ,ep quod erat
peccatimetiro moriturus. Neqjeuihmori nccefteerar,
quontam hoc Dominus prælciebat. Faâu$ eft igitur
quodammodo immorcalis,moriturus procul dubio, &
mortem culpa.attulit,qu£inaturd: cpnditio non inuexit.
clTetque abea immortalitate. qua non moripoterar.in
cam qua mpri non pplïèt,transferèndùs,• nifi culpaino-
bedientix, prxcifaiuftitixfemita, tantas glorix aditunj
püb tempore prxclufiiret.Itäque peccare öc non peccare
potuit mera prçditus|ibertate arbitrij.qui nulla dfipofi-
Sc Péuspoteft.fcire^
1 poteft aiiquid euenire. Bëllùm namque nauale quod
non erit, licut & geri, fi| & i gerentibus feiri ppteft.
Qupd vtique &eflè & îcirfpôtçft ab hotninçi dtimquîd
fein à Deo non poteft ? Si ergo ppteft Dèus feirequod
non feit, poteft vtique&non feire quod feit, eo quod
contraiacentium fimul nulla po ffi t elle licentia, cum al-
rerum eornm fern per, eo qupdyeritatis fub ftâtia careat,
fit obnoxium ^lfitati. Porto mendaciptum nulla eft
feiehtia. Qupmodo ergo lcientia immutabiliseft, cui
deceftus re rü poteft fief i & äcccflus, qux gotëft ign'ora*
re quodnon lcit,aut Icire quod nefeit? Qupdfi earn va*
riabilem ellè recipimus,lacobo réclamante,iamapud
eum t ft variatio, & viciffitudinis obumbratio, Sc pater
luminum cfle defiftit,fielab:tur quodprxnouii. Hoc.
equidem neegentilium erior circa fuä’nptam nUmina,
quam démonta dignabaturadmirtere,qui Stygiam pa
ludem diis peruiam eile negabant.dicentes, eani pm pi-
bus venerandam,& vlquequaqueillicitamà cxleftibus^
p ræteriri.Men tes namque cceleftium ,ob!iuio non con- '
tingi t.N unq uid ergo fides recip ie t. q uod dcDeb.yel ipfa ;
peifidia abhorrer ?CÖftataucemapudomnes,quioDeus
feit illud non effefuturnm,&4fiple,riqucnb,nrecipiant
ilium polfe icire, aut non ppfle feire hoç elïc ruturum»
ne eum mutabjlitatis npta-vel.impptehtix inurere
deantur. Sedefto vt Deus, quoni^m hoèfplehquç/eci-
piuntjpolfit düm tame fi fiep poteft pofitipne, aut con*
iun<äi onc notj.pecccs,feire quod non feit, non pb hoc
eum elle mutabilem quis conuincit, cuius fcientix non
de cedi t âl^qiiid vel accedit , cum illud irolum in rerum
natura verum cSb contingat, quod ille ab initio, ftabilir
tatis fux pun (fto prxfixit.Dum tamen hobxecipitur, ex-
aäillima diligentiaprxcauendum eft, ne pbgnatio mo-
dorü verbi quam Apollonius inducit, quicqua pèifidiæ
ingerat aut falficatis. Hxc ipfa quoque polubili.tas eue*
niendi, non leuitati ipfius j qui non mouetur^ed rerum
facilitati,quxhatura non indignante moueripoflunt,
cdnuenicnterallcribitur. Manctitaqacylquequaqjirn-
mobilis integritas lciemixDei,&:fiquit! varietatis ali^
cui ineft, non tarn feientis quam feitptum mutabifitas
eft.(,i^;.t etfim qux ftientià’£)éi complcôitiir.mütâBili-
catilubiaccant, iplatamenalteratiomsvieesignoiat,^
Liber m
vncTfingulari alpfc<au&indiuiduo» ommnmquxdici
autquócunque lenfu ejtcogitari poflunt vniuerfitatem
claudit, contract: adeoquidem fine me tu, vt localia
fine lpco*nafcentia fine initio, dccedêntia line-fine, flu-
£kuatia fihealtcratione,temppfalia findmutabilitate, Sc
mora,fic vniformiter c6mprehenditkvt ei nohprxtetita
tranfeant.nec futura fuCcedant.Nec nfirumhocin £tcr-
nitatislbtUjnifi quiaquicquid ibi eft, mirabile eft, cum
Sc in nobis mutabilium motum & |eftinantium curium
aliquateiius quiefeens comprehendat Afpefl:as.lntelle-
<ftusquoquerem maghim fine diftenfione, Sc fine contra<
ftioncfuirem modiêamcótemplatar, neclocoindi-
get vt localia claudat,autïpat|orum interftitiis, vt difta-
tia conlpie(ftarur,m eo patreraluminumlequitut, fed
non.paribus xquis»cfi hie multis, ille vero oranino nul-
Ü motui obnoxiüs fit. Cum vero diuinx fimplicitatis
afpeiftus innumerabilia claudat,vna tantü eft, Scindiul-
duafubftantia prxfcientis ,.eiqueeflentiaiicervna, cum
fibifit idem efle,8c faptentem cfle. ^lioquin, fingat qui
poteft,quish^c diuerfa coniünxerit,oêc prima rerum o-
jnnram eaufa ent, qux vt lit,coniunö:ionis adminiculö
eget.Creaturx vero feientia, longe difparis conditionis
e f t Spiritui fiquidem Sc animx noneftidem efle,& feir
entem eff^,cum apima dilponatur ad cognitionem re-
rum.eaque fi radicata fuerit, vt prim o affeiftionis motu
inualefpens,automnino,aUt fine iniuria nature conuelli
non poffitjhabitu fuo informat ani mam, faciatqi feien-
t.Hfc ergo habitus, reÖ:il|ime feientiaappellatur, li-;
. . . & res.fubie(ftx interdum fcientix nomine ccnfcatur.
YndedcViciflim nominibus mutuatis, quod vnius eft,
tranfit ad alteram. Sic vtiqnc Sc lcientia dicitur multa,
cum tamen multitudo, return potius quam fcientix fit.
Si ergo fapientixDei injmenfiras Sc fimpficitasattenda*
tur,vna eftfimplex & iudiuidua.Si fabiacentium multi-
tudo,multiplex ed Sc multiformis. Sic etiam fi fubftan-
tiam volcntis aut potentis qua vult,aut poteft,attendas,
vna eft voluntas&poteftas. Siquxvule &qux.poteft,
infinitas omnium numerus eft, iuxta illud propnericu,
magnus D ominus Sc magna virtus eius,&fapientix eius
non eft numerus. Itemq;, magna opera Domini ,exqui-
fita in omnes.volutates eius. Et illud, Quis loquecUr potenties
Domini ?Hxc autem res vnifornais Sc varia, licet
totius yatietatis ignara fit, variis tamen nominib. appellatur,
fed ex variis caufis. Scientia liquide Sc prxfcientia,
difpofitio.prouidentia,Sc prxdeftinatio nominantur.
Scd feientia exiftentium,prxfcientia faturorum,difpo-
fitiofacicndorum, prouidentia gubernandorum, prxdeftinatio
faluandoram eft.Et eft prxdeftinatio ab ^ter-
no gtatix prxparatio,per quamvnus quifque vocatur
ad yicam,ficut ait Apoftolus,quos prxdeftinauit, hos Sc
vocauit; Sc quos voeauit,hos Sc iaftificauitj quos auteha
iuftificauit, hos & magniftcauir.Et alius, Apud tc eft, in-
quic.fons vitx, Sc in lumine tUo videbimus lumen. Vt
ergo reucrenti quxdam audacia lcientia Dei qux ftnern
néleit, vel lermonè finé inüeniat, feientia Dei eft omnium
qux funt,fuerunt, Sc futura funf, vera cpmprehen-
fio,Scplenanotitia.Omniafiquidemveranouit, Sclbla,
nullam quedignacuragnofcerefalficatem. Ea tamen di-
iudicat,Sc condemnat.Eft igitutneceflarro infinita,qua
vniueïla vera compleólitur, quorum vtique non eft numerus,
aur adcolnfiaitus, vtfmemnon inüeniat, nifi in
fapientia Dei, qux fola feipfam quanta fit,nouit. Nihil
igitut eorum qux nouit, quoniam vera lunt, euanefcit,
oraniumqnedilpofitórum.prxfentiafiht, prxtérita, an
fututa.initium 8ccaufa veritas eft. Pialmifta fiquidem
ait: Principium verborumtaorum verkas». q cx nullo
defedu fui tranfibunt.T ranfibunt tamen ccelum Sc ter-
ta,quoniam Sc hoe de verbis Vcrkatis eft,tune vtiq; cum
defór&itaté mundi purgata,réfprmabicur ccelumno-
uutri Sc terra noua.Sennat vnufquifque quod Dei fides
vel ratio perlUadet j ego fine prxiudicio fcntencix me-
lioris,vera modis omnibus arbkror infinita jcumino-
mnibus qüxfiint Sc qux non ibnt, ab initiöé flè ncccfie
fit,vel noneflêjSC'ieorum qux conttadi^orie Opponun-
tur,altetum fempcr ex neceflitate fitverum.Tanta ergo
Bibliotb.Vtt.Pdt.Tom. i f ._______________________
nu merofitate femel Scfimut veforum excreuk.vt fto’tius,
extitit numerus , vtomninorainui nequeat velaugcri,
Sc vfquequaquejn xuum maneatihfinitas,nifi apud in-
finitam fapientiam Dei.lndeficlensergo lcientia eft, cui
nihil eorum ekbieur, Sc omnirto augmentum non red*
pit,qux ca omnia comprehenait. Rationem veroeoru’,
qux Deusab ieterno in fapientia,id eft,in vnigenito ver-
bo difpofuit.creans ibi omnia fimul,quam poftmoduni
confequenter producit in opera, fecundum prouifum
ordinem fingula traducens a generatione,qua incipiunt
efle per fortem,qaaflu6luare Videntur cafibus ad corru-
p tionem ,qu x quafi exi ftendi filum prxfcindens, tetru-
dit ad non cfle,Parcas vel Fata, antiquis plicuit appella-
r i , eoquod conftitutiones prouidentix Dei, quin efte-
dui m3ncipetur,neminipatcanr, Sc a Verb O Dei,qiio
xternaliter omnia dixit,Sc fa d a fun t,e xe cu tionis fitma-
mentum accipiant. Vnde Stoicus omnia neccffaria credit,
timens euacuaripofle feientiam iinmutabilero. E-
contra Epicurus, eorum quxeueniunt nibil prouidetix
ratione dilpofitu, ne forte neceffitatem mutabilibus rebus
inducat, opinatur. Pari ergo errbre defipiun t,,cum
, al ter cafui,alter neceflitaci vniuerlafubiiciat. Mutabiliu
igitur rerum difpofitio,immutabilis eft; Sc xternx pro*
uidentix immutabilis ftafus,ottihium mutabilium con-
tinet curfum .Cum vero iplaab xternitatis fine ftatu moueri
non polfit, cdtingentium leriem ab omni nexu ne-
ceflitatis abfoluit.Et beet lux inacceflibiiis fapie tixDei,
humanx fcientix tenebras incomparabiliter antecedat,
eft; tamen in quo clantatiillius caliginis noftrx oculus
quoad aiiquid coxquatur. Sicut enim quod video im-
minere,nulla ex cd quia videtur, necefficate prouenier,
ficSc quodillius oculus contemplatur, no eft neceflariu
euenire. Scid equidem lapidem Vel (agittam,quamin
nubes iaculatusfum ,exigente naturarecaluram interram,
in quam ferantur omnia n utu fiio pondera, nec tamen
fimpliciter recidere in terra, aut quia noui recidere
necefte eft. Poteft enim recidere Sc non recidere. Alceru
tamen ,e t fi non neceftario, verum tamen eft. Illud iraq;
quodlciofuturum,fienimfuturum non eft, etfiforte
putetur,non feitur tamen, quoniam illius quod non eft;
non feientia,led opinio ell.Cctcrum etfi non efle poflir*
nihil impedit efle feientiam, qux non neceflariotum t a-
tum,fed quorum liber exiftentium eft, nifi forte Sc tu cu
Stoicis exiftentia ccnleas neceflaiiis comparanda. Sic
& qux ille prxnouir, omnia ptocul dubio implebuntur.
Contingen tia tamen omnia Sc non euenire poflibile eft.
Adeo quidem vt ad eueniendum res,quas cum eo fora^
raspr?nouimus,non magis ipfius, quam noftervifusab-
ftcingat, licet ab illius dilpofitione lubfiftendi formam
omnia fortiantur,quatenus bona funt. Alias autem non
formxexiftendi gerunt,(ed defeffcum illius,enormitatis
fux vicioproteftantur.Pr^fcientiaergo rebus caula eue-
nieqdi non eft,auteuentus rerum ei caulaeft pr^feiendi,
neaut temporalium morus xternxprouidetix caufa fit;
aut a putiflimo fonte.bonitatis malotum prpfluant ri-
uuli.Dcus yefd bonorum duntaxar autor eft. Quod veto
fn-compitis vulgq obiicitur, quia heeeflario, fi quid
prxfcitur euenict, riullo veriratis robore fiibnixuth eft,
nifi forte rebus omni neceffitate ablolutis, modum
complexion! quis tribuat,vtpotius neceflitateconfe-
quendi,quam conlequentispropofir^enunciationis veritas
conftet.Nec me. ar^abisyt licet difpofitatum reru,
mutabilem fatear eflenaturam,feientiam dilponentis
ob hoc dicam efle mutabilem; cum fecundum ipfius
veritatis arcanum(Io%nnemfilium tonitruiloqudrjfi-
dei eonftet,quiaqoantacunq; fitlabi litas fubiedtorum;
quodfa&um eft in co vita erat, per quern fada font vni-
uerfe.Eius itaque difpofitio tantafoxftabilitatisincolu-
mltate vigetScviuirjvtnullo reram motu concuti,
nulla poffic temporis ,aut cafus mu-
tabilitate conuelli.
Hh C a p ,