j- al. male*
■ b
•j-al.in'ge-,
c
f a l.E u a th
4 ° 8 De nugis cqrialium
amicitiasytilitatc,nonfißecplebat.G'aciatnfinger« in
odio,inftiuece inter concordâtes odia, apud v trüq; gra
cianTquærere, folennis illi confuetudo,« Inter hxe elo-
quentia & infignis oratio, acuminis & folertise plena ,y c
nee ornatui facilitas, nee façilitari inuention'S deeflet
ornatus.Huic Alcxanderfiliusfùccc.fiît, & virtüte & vi-
tiispatrçmaiof,, Itaqne.vjncendl ranoVtriqiie diuerfa.
Hicapeftadllc.artibusbellatradbabat/DccepjisillegaU',. ^ I__ M |H | ............ . N
dcrchoftibus.hic palam fufis. Pru4 eqt;or'ille confilip» , ^-Z^xjjç/f.vbiquicquid verum eflè ftatuens,fallum repe-
hiçanimo magniticentior. Iran» pater diflfiï\ql3rq,ple- ncqr. Erfi plerumquç.in his per cxccptioriem-dofi mal
indien> longiilimum protelantes. Nee multu,m refert
ad propuiitum.Pythagoras.an Protagoras ficut Qujnt*i-
liano placets A-ulo Gelliollitigauéric »..neque emra vis
eft in nomine, d'iarnp.onftctrem ambiguam line.temeri-
.taie diffinki nonpqflç. ^untautejn mulex captiofx quç-
ßiones, ; qua; ciiciùs & commodius præfcrtim in iudiciis
diffcrunturjquam accelcrentur.Vnde&apudDialeâi-
cos^gemis hoc Tradus qppellatur,,, 'fit- à Grxcis dicitur
•fai. Potui;
D
rnmqueetiam yinecre» Hicvbiexatfi(Tèt,nec'dilayo vl-
tiûnis,necmodus erat.Vini nimis vterque auidns, fçde-
brietatis diuerfà vitia. Parri mos eratetiam dçconuiuio
jn hofternptocurrcre,fe réméré periculis offerre. Alexâ-
dernon in hoftes.fed in fuos (æuiebar. Quamobfem fæ-
pePhilippiim vulneratàm præliaremiCeie, hic amicoi^
interfedotum conuiuio frequenter exceffit.Regnarqcü
aniieis ille nolebat,hic in api cos r< gnaexerccbat.Amari
pater f malk,hjc mctui,Licter^rumcultus,vrrique fimi-
lis.Solertiæ pàtef maioris.hic fidei. Verbis arque orâtio-
ne Philippùsjhic rebps m(ioderati{}r.pàrçendiviâ:is,filio
animuspromprior&honcftior.Frugalitati pater,luxuriæ
filius m agi s.dcd i tus état, Quibus ar t ib us qrbis i in pe ri j
fundamçnca pateriecir, opçristant!gloriam filius pon -
fummauk.AftinynonômodQpatns (èd omnium j* in-
genuorum^tranfçenditvicia-quad incont nentiffimx
Fuit i nuidiç,adeo vt etiam pate(rni timniphi ei lachrÿmaS
exçorqulrenc ,.acfi ei virtus pàtefna,omnium gerendo
rum prxriperetgloriarw.Eo.setiamaut propriis manibtis.
interficiebat, autrapi pracipiebat adpoenam,qui pater-
næyirtutis præconiapcæditabant. Àepy.thagorasapud
PhilofopHostâtxextkkautorkatis»vrad,omnium.quç-'
ftionum deciûonem fuffiçeretjfi in parte.crederetur Pyt
thagorasextitifiè.Tançumnamque opinio prriudcata
potêratjVtnihilco.ualefcërétaboppouto, dum h'ocipfe
dixiiîe diceretur,&: ex vfij acquit feentium, vox Ipfepro-
nominis.Pythagoram incheabat. Cun^enim firr- plicitcr
dicebatuP',ip&hoc dixit , expræceptaauroritate,tefte
TulliOÿPythagoramihtèiligioportebâc. Hictamèn tota
autoritate lua,nequaquam indicium flex it, fed ad hue in-
terueniente dilation«,propterrei amb’goirarerupender
fententia.Thema quidemhaiufmodieft.f Euallus ado-
Ijjfcen* diues eîoquentiædifeendægratja, caulâfqheo-x
tandfïçipiensfuk. Hic in di(ejpliiia«pJP)khagoiaéfe dédit
w promittens pecuniam quantâm Pythagoras pétiez
polTît res tempërari,i§caquicasipfai,uris incerdum queat
q|i t i ga ier igo i e m, n ifi vtgenriffima rcrum neceflitas co-
gat.in talibnsIçntentiam expcdit d;_fferre,, quam ferre,
Feieàpuero didicifti, quiaih quaîflionibus quaihàbent
fofidonesimpî icitas, & quæ latenter ihqèjnuht .contra;
ria,!àhoriqfa folutio e&.nils fbrte teantiquo Ncftore rc-
putcscautiorem.' Necredas./orunioj Agamemnonidi.-
âum>elHnfomn:iis>duminexçidio TroiaBGr,aç.cia labo-
raret.Huiusquoquc (omnii in:erpretatio.nem,Ioui:cen-
fuerunt GrÉeorum fapientiffimirei^uandam.Labqran-
tçs'vidi q'ùaroplutimQS.dum quacritur an qui dicit, ego
m^tidr>verumdicat. $ed nerninem viai qui Scyjlam
vitaret & Charybdim, ni|i de.bilem aUt propitium/u-
Ifinuerithortem. Atinlitig'ofis difputirionibus&de-
clamarionibus fcholafiicis.,line peiiculo'ifto iftavcrl^n-
tiir, Sedvbifldforurnyentum eft^nqiioinanisoftenta-
.tio ingenii cQnqtiiefck,&.reria duntaxat agitantur, line
fipri'culo lttigatqrUm.aut iudicîs9,in fententi® calculo.nô
‘erratur. NeceftjVtopinor,quicquamytilius,qnam peri-
culumdifFerri,fi.omnino vJtariqo poteft, Iniquifiimum
tamèneft,iurgiaptotelaài, cumalterutriusiitigantium
pt ricliçatur yri-liiias,& rcTdifficultas môram non contraint.
Quacqùid igiturexpediri poteft, aceelerandum eft;
quod cohlùltiorc çraâatuindiget, differendum.
c a p."' x i i i . m g m | i
Quotnodo iudic 'um dtbeat ordinari, & de conception fiicrdmwt t
calumnidfluodex nccefit/ueprtiftantattor & rem » & quidim-
mintartüi ,qui iurtmentumfubiH àitniïat & defect a*
mtnte aduocatorum, & poena catutnniat07umy
fuieprtuartcantium, aut tergiuer-
fmtïum.
T T T vetoferumyeritas'vçitiusiUuçefcat » litigâroresi-
V pfos.perfonâs videlicet principales, non ante ad litem
rat.dataipedietateantequamingrederetur, daturusal-'
teramqup primurn diecaufamapu | iud:ces perorafler,
index admitt'itiquam ei pfaeftito laçrameritofaciant
ÿf vit illet.Ppftea cum diutiusauditor,a(T. datorque Ty- fidem^quoefiaftiti* fuae i- fiJfte«t,&calumniam omft«m
chagoraefi|i({èc^àçundiàmqueproittouifiet4 ftqflio, & procul fecienr. Aâo t qjuidemiùrec., non calumniandi
ttahfcurl,--'cmpo-rlo-g.i.ori, caiifanribuspatrocinium I animolitemmouilfe , (edexiftimandobonamhabere
denegarec, vtput ib.itur, ncdoclorisimpleret mtr. ecié, caufam,& quod nih.il in îota litefaciet calumniofe , -fyt
habito qonfilio »• litem eu ni ep;Py thrâçùàs. cènteftatur.
Cum ergoad iudices ineundæ conîlituéndæquc çaafæ
venilTentgtatla.PythagprasfiçexoffuseftfDifcejtnquit,
ftultifiime .adolefçens,vtroque idmôdprore, vti réddas
qiiod pctOjfiue pro t!e pronunçiatum crif, fine contra te.'
Nam fi çontra te lis eric data , merces debebjtur mihi ex
Ienrentia,quia'ego euiçe.Eo.finyerb Içcpndum te iudica-
•tum erir,merces mihi ex pa^lo debetur V quia tu viceris.
Ad ea placide Euallus. ƒ Optp, inquit,huictuia;ram an-
cipiri captioni ifle qbuiam jfi verbanon ipfefacerem, ac-
que.aliopatrono vterer..Se<imagisiD ifta vi6loria,praehi-
dmm eft cum te non incaufa tantum , (èdinargumenro
qupqueiftoeuiçero. Difce ergo tumagiderfapientilïï-
nie,vtroquç.mo.<|b fucujum vti non rçddam quod pçtis«
fiue contra me pronuciaturo fuent,fiueprô rile.-Nam fi
iudicesp.ro caufameafeufenne, nihil tibiex fencétiade-
bebirur,quiaego viçcrqjfi contrapronunçia.tum fuerit,
n ihi 11 b i ex paQo debeo.qtiia nOn yicero. Sic ab adolef-
çeni^difcip.q]or, màgifter elpq;uenri*VncIyius.fùoiarBu-
m.çnto con-futatüs.& capdbnis verfubç, & cogiçataé;ftu- j
.llratus furc.T7unc:iudice$,vc-antiqqa;hlftoriaryerbisycar, ;
.^jbiofum hôeinexplicabilequé elfe quod:ytrihque di-
çcbatuc>rati> ne fententia fua vtramque in partem d iâ a ,.
Tplâdcfcrçlcinderct.remimudicacamreliquçrûtjcaufa'm!
nec probatio nec dilatiofruftratpria exigatur, fed id fo
lum quod iuftitia videtur exigere. Reus an tern iurabit,
quodputansfebpnainftantiaVti, peruenitadreluctah-
dum,& quod in nullo litisarticplb calumniofe verfabi-
tur.id rolumaiudice,veladuerfarioexiA.ens , quod pro
veritatcputatexneceflitate iuftitixcxhibcndum. "f V-
terque vero iuramenti fui extrema claulula hoc Com*
pleöerur,vtiurent fc nihil dedifIe,autpromifi{fe,aut da-
turps eflc,vel per fe.vcl per mediam pcrfonara.fiueiudi-.
cibus.liuealiisquibulcqiique perfonisproeacaufa, except
is his,qua: aduocatis , & quibufdam aliis certispcr-
fonis de iuris indulgentiaprasftari licet. Quod fi auftor
fic iurare recufauerit,exclufus a lire cadkab a btiorre, ta-
quamimprobus litigator. Reüs vero detretäans fiibire
inramentum,habetur prp confefioj&Iencenciam dam-
nationis expedlat. Sed 8t ipfi patroni caufarum, quo fi-
dclior poffit effe examinatio, ab ipfa conteftatione litis»
iuramento ardtantur ad veritatem , & fidem , iurantes
quod cum omni virtuce fun, omnique ope,quod iuftum
$c verum examinauerint,clientibus{uisinferrepr.ocura-
bunt,nihil ftudii rclinquetcs prout cuique pofiibiie efli
& q u od ex in d u ftria fua non protrahemliCM. ,Nam.cas
oportet a indicibus infra biennium yel trien nium termi-
nari. Ipfos quoque aduocatospari diftributionepartibus
fa l abeft
■f al. iattil
-f-al vniul
<jue.
fal.eonti-
Duatoremi
•fal.deprç*
dationc. ;
bus èxaequabic,fiue eps petieriut,fiue’non,vt æqùo Marte
poffit caufeprocedere.Haec autem paritas, & invittu-
tis meiito &viüàcitàrë ingenii, con fi Hi proFundirate,&
opinione fciéhtiæ,& nominis aurpricarc cpnfiftit,vt haec
omnia, fi fieri pôteftjapud partaB^uadam æquitat is lance
Irhretitur.Qupd fi vnius pr* cszteris eft fama hilarior,
ex officio iudicancis prout poterit parti aduerfana: com-
penfabitur. Qqi tamen alicuiuslitigatorum arcana pra^
nouit, nonpatrocinabituraduerfario nifi forte citra
conuenientiam iudicis, feparatim cum pluribusaliter
traftancrir,vt alreri paris defenfioflis copia fubtrahatur.
Neceft quiàiudice monitus, fineexcufationeprobabi-
li, poffit cuicun que parti patrocinium denègare,nifi forum
fibi præcludi velit, vt poftmodum in caufis agendis
minime audiatur. Si vero prasuaricatus fuerit aauocatus.
in conuidbum oportet , pro'qualitaté commiffip.oe-
nam grauiffimam exercere. Munusfiquidem patrocinii
fideliffimc implendumeft, &c fine aduerfariorum iniu-
ria.Rationibusnamque | nonprobris contende’ndnm
eft,& ex editSfco principis patituropinionis difpendium,
quifquisnegotiodereli£lo,procax inaduerGriifui con
tumeliam aut palampergit, autfubdole. Sed licet pa-
trono merces ex caufa honoratii debeatur, j* concinna-
toremvelredemptoremlitiumefie non licet , vtcertæ
partis emolumentum cum grauidamnolitigatoris , &
quadam t deprecationcpacifcatur. Qutcquidautem
patrpnusallegaueritpræfente domino , perinde eft habendum
, ac fi proferatur à domino, nifi ex continent!’,
id eft,infra proximumtriduumconcradixerit. Licet autem
patronum vinci concigeric , in nullo hedicur fama
eius.fi nihil omificex contingentibus,& clientis fui iufti-
tiamfideliterfouit.Nonenim cogitur patrocinari men-
dacio.Si quid vero laefionis aiferc caufa, in litigantes ca-
dit.fiue ciuiliter,fiuc criminahteratftum fit. Hoc autem
quicquhd fic,fententia diffiniciua declarat,quæ reos con-
dcmnat.velabfoluit, &interdum inipfosautorescon-
fùltiffimè acerbitatis effundic aculeos. Nam vt de ciuili-
bus taceatur,in quibus camen eft eadem i nuenire, accu-
fatdrum temeritas tribusmodisdetegitur, tribufq; fub-
iiciturpcenis. Autenim calumniantur,aut praeuarican-
tur, aut tergiuerfantur. Eft autem calumniati , crimina
falfa in tendere.-Præuaricari, vera abfeon dere. At in vni-
uerfumab accufatione defiftere.tergiuerfari eft.Sed lege
Remia calumniates ad vindiâam pofcic fimilitudo fup-
plicii, ita tamen vt poftquam reus abfolutus fuerit cum
de accufâtoris confilio & mente confticerit, fiiufto erro -
relapfus eft,abfbluatur:Si vero in euidenti calumnia de-
prehenfus eft.poena légitima condemnetur. Quod i-
pfiuspronunciationismanifeftaturverbo.Namfipro-
nunciatumeft,nonprobafti,pepercita6fori. Si veroca-
lumniatus cs.condemnauit eum ; & licet de poena infa-
mi* nihil fiibiecerit, tamen poteftaslegisaduerfuseum
excrccbicur.adeo vt importer infamiam.
C a p. X I V.
De ratione infirumentorum.
\ T inipfàdïfquifitione confîlii , tarn in ciuilibus,
■^ ^-quàm criminalibuscaufis, ad examinandasproba-
tiones inftrumen torum ratio habenda eft. Etqùidem
inftrumentadicuntur omnia, quibus caufainftruipo-
teft,fiue fine teftimonia,fiue teftes ; hæctameïiillispo-
tiorafunr,eo quod teftestcftimoniisprxferunrur. Nam
cum teftes exâmitiari poffinr,teftimonia Temper, & apud
omnes eadem funt; Inipfaveroteftium examinatione,
non poteft ex régula aliquadiffiniri,quid magis iudicem
fequi oportcat. Si cnim omnes tefteseiufdem honeftatis
& æftimationis fintf&negotii qualitas, ac iudicis mottis
cum'his concurrent, feqùendafuint omnia teftimonia.
Sin veto quidam eorum aliud dixerint, licet t in paçi
numéro,credendum eft quod natur® negotii coniicnit,
^uodinimicitiîeaütgratiæfufpicidné caret, confirma-
bitquéiudexmotumanimifüicxargumentis&tcftimo-
niis,quæ reiaptiora ; 8c veto proximiora cfle compere*
Bibliotb. Fet.Pdtr.Jopi. 15.
rr. Non enimad multitudinemrefpici oportet, fed ad
finçeram teftium fidem, & teftimonia, quibus potias lux
veritatis affiftit.lpfis quoque prafumptionibusfrequen-,
tiffime ftabi t,donee probetur contrarium.Nam &Salo-
mon cum in litigio meretricum, infamem diuidiprxce-
piftet,& alteraeum mallet alteri .viuum cedere, ipfa tamen
réclamante,nec mihi nec fibi fit,fed diuidarur, Illi-
viuuminfantem refticuendum cenfuit,quæ non acquie;
uit,vt viuus moreretur. Argumento liquidem probabili
trahebatut vt matrem crederet qua; diligebat ; cum ppb
nionem eius,aut fidem,aduerfa probatio euacuaret. Vn-
de & D. Adrianas refcripfitjiudicantis diiarans in examr-
natione teftium faculcatern. Ec verba quidemEpiftol®
funt hac ; T u magis feire potes quanta fides habenda fic
teftibus, qui cuius dignitatis, ÔC cuius æftimationis fine *
& qui •f fimplicitér vifi fintdicere , ytrumvnumeun-
demquc fermone m meditatum attulerint, an adea quæ
interrogaueris,ex tempore veiifimilerefpqnderinf.Qug
argumenta , & quemadmodum, cuiqùereiprobandæ
fùfticiant, nullo certo modo fàtis diffiniri poteft. Alias
numerus teftium,alias dignicas 8c autoritas, alias veluti
confentiens fama confirmât rèi, de qua quætitur,fidem.
Hocigicur folum cibirefponderepoflimfummatim, no .
vtiquead vnam fpeciem probationis, tognitionem fta-
tim allegari debére,fed ex fententia animi tui,tc æftima-
oportere , quid aut credas, aut parumprobatum tibi
opineris. Iudicfveroplurimumlicet, dum in omnibus
feruiatverhati,quamfi ( vtfolet) apudimprobosperi-
c'itaricognouerit, aÀ profeffionem eius qui necefiarii
fuerint,euocabit, &adteftimonium compellet in u it os:
his tamen exceptis, quod aduerfus ccrtas perfonas tefti-
ficariiuranonco‘gunt.
C a p . X V .
Qua per tintant dd reUgionem Proconfu!utn,pufidum,&or dime-
riorum iudicum, & quatenm Xeniaprotendi liceat -, &
de Cicerone^Bernardo, Martino, Gau-
frido Camotcnfi.
PErtinet autem ad rèligionem præfidis,prouidcre ne
poten dores vir i iniurii s afticiant humiliores,ne defé-
fores eorum calumniofis criminibuS infeélentur inno-
centes.Prohibeb it que -j- illàtas exa£tiones,& violentias
fadas & ex tortas metu vendiriones, & cautioner vel fine
pceciinumeratione, ne 8c ipfe prouinciam inprxbendis
hofpidisorieretjdenique ne quisiniqùum lucrum , vel
damnum fentiar,p.rxcauebit. Congrui t enim bono &
graui præfidi, curare vt pacata 8c quiéta fit prouincia:
quod Geile,obtinebit fi (blicicèagat,vtmalishominibus
prouinciacareat,eofque conquirat. Nam & facrilegos,
latrpnes.fures.plagiarios, conquireredebet , & prout
quifque deliquerit,în eum animaduertere.receptatoref-
queeorum, fine quibus latrodiutius latere nön poteft.
Omni veto iusreddendi obferuandUm eft, vein adeun-
do quidem facilem fc prxbeatffedçontemni non patia-
tur. Vnde mandatisadiieitur, neprxfidesinyltefiorem
familiaritatem prouincialesadmittant.Namexconuer-
fationexquali.contemptionafcitui: dignitatis. Et fummatim
ita iusreddidebet, vt autoritate dignitâtis inge-
nio fu o augeat.Sed& in cognofèendo,necexcàndefcete
aduerfuseos, quos malos putat, nec precibus calamito-
forum illachrymarf oportet. Id enim non eft couftantis
& rediiudicis,cuiul motum animi vultus detegit. Quid
enimmvirograuideformius, quam fi âd f aurâm génx
pâllent, cutis in rugas contrahitur,fcintillant ocüli,tur-
bâtur vultusjautfi fanguinem faciei ira accendit, & qua*
fi excluditin fuperficiem , fpumantia torquentur labia,
brachia iadantur.faliuHt pedes,corpus trépidât, & toto
geftu non tam iratum éxprimit.quam infanum. Certè
cum tales video,compatior illis,mihiqj metuo, memor
hominum.quos in Africa efie,in Jibro nàturalis hiftorix
apud Pli nium didici. Dicunturenim effafeinate voce &
lingua, vt fi impcinfiusfbrte laudauerint pulchras arbores
, fege tes am oeniorcs.lætiores infantes, equos egre-
•{• al.fimilif
al. aure*..