} 9 2* DenugUcuriaUum
Vfus megcnuit,peperit Memoria.
Sopbiam me vocant Graij, vos Sapientiam.
Et hzcitera : Ego odi homines ftultos, & ignaua opera,
& philofophicas fententias. Et quidem eleganter illi ifta
finxerunt,licet vetitatem ipfamplene non noueriUt : ad
earn tarnen aliquatenus accedentes, dum fapientiam o-
mnium, qu *teile hunt, dueem & principem arbitran-
tur.cum ÔC ipfa veraciter glorietur, quod inomnigente
& populo à priacipio primatum tenuit, fuperbprum &
fublimium colla propria vfetute calcans. Salomon quo-
qu6 fe earn fuper lalutcm,& omnia pulchra dilexiuc fa-
te tur,& ad ipfum cum ca omnia bona acceffiflè.
C a p ; VII.
Quod timoretn Dei doceri debet, & bumilis ejfe, & fic feruare
■ bumilitatem: quod autortias public a nonminua-
tur:& quodpraetptotum alia mobilia,
alia immobilité.
CEquitur vt difeat timere Dominum Deum fuum, &
3 cuftodire verba eius quz in lege przeepta funt, Cau-
fam legitim® obferuationis, lex ipfa fubiungitjvt difear,
inquit. Diligensnämq-,lefikor, legisdifcipuluseft.pon
magifter: nec ad fenfum fuum captiuatam retorqüet legem,
fed menti eius &integritati, fenfus fuos accommodât.
Sed difcipulus ifte quid difeit ? Vrique timere Dominum
Deum fuum. Reite quidem, eo quod fapientia
parit, & fitmat principatum. Atqui imtium fapientiz ci-
mor Domini.Qui ergo timoris non ipitiatur gradu.fi tf- I ftraad legitim« principatus culmen afpirat j Legitimi in-
quam. Quia de quibufdam dum àlleuantur, deièÜis &
miferius deij Tendis, feriptu eft, Ifti regnauerunt,& non
ex me ; principes exriterunt,& ego ignoraui ; & alibi: tenentes
legem nefeierunt fapientiam. Tirneat ergoprin-
ceps Dominum, & fe prom ptahumilitate mentis, & pia
exnibitione operis, feruum profiteatur. Domimis ete-
nimferuiDominus èft. Seruit itaqj Domino princeps,
dum confcruis fuis, filbditus fcilicet fibi, fidelicer feruit.
Sed & Dominum Deum efleagnofeat , cui non plus timoris
ex maieftate, quam amoris ex pietate exhibendu
eft. Pater ctenim eft,& cui nulla creatura ipfius faciente
merito,negarepoteftdileiftionisaffeitum. Si ergo,inquit,
Dominus fum,vbi eft timor meus: Si pater fum,
vbi eft amor meus? Verba quoq; legis cgftodienda fiint,
quod ex primo timoris gradu , quadanfquafi virtutum
fcala,fceliciproceditafcenfu. Diieiftio, inquit, illius cu-
ftodia legum eft,quia omnis fapientia titnorDomini eft.
Porto qui timet Deum faciet bona, & qui cohtinens eft
iuftidz apprehendetillam, & obuiabit illi quafi mater
honôrifica. Sed quz verba, diligentia tanta cuftodiet ?
m Vtiquequz przeepta funt in lege, vt apud* Principem
iota vel apex legis non cadat in terra, quod nonille pro-
prijsvel manibus fubie&oruexcipiat. Sunt autem przeepta
quzdam,perpetuamhabentianecefl5tatem,apud
omnes genteslégitima,& quz pmninoimpunè foluinö
poflunt. Mite legem,fub lege,fub gratia, omnes lex vna
conftringit : Quod tibi non vis fieri, al i) ne feceris &
quod tibi vis fieri faciendum, hoc facias alijs, Proce-
dànt nunc dealbatores potent um, fufurrent, aut fi hoc
parumeft, publieè przeonentur principem nonefle legi
fubie&dm, & quod ei placet, no modo in iure feeun-
dum formam zquitatis condendo, fed qualiterciinque
legis habere vigorem. Regem quem legis nexibiis fub-
trahunt.fi volunt Scaudentexlegê faciant,ego non modo
his rctinentibus, fed raundo reclamante, ipfos hac
lege teneri çonfirmo. In quo enim, inquit, qui nec fallit
I necfallitu^iudicio iudicaueris.iudicabimini. Et certe
iudicium grauiffimum in his qui przfunt fiet, eo quod
menfuràbona, conferta.ôc coagitata, & fuperfluens re-
fundetur in finuseorum. Nec tarnen dilpenlationem
legis fubtraho manibus poteftatum,fed perpetuam prz-
ceptionê,autprphibitioném habentia,libito eorum ne-
qUaquaarbiirorfupponenda. In hisitaq;duntaxatquz
mobilia funt,difpenfatio verborum admittitur-,ita tame
vc compé fatione honeftatiis aut vtilitads, mens-legis integracoleruetur.
Neceleuetur,inquit, coreiusinfupet-
biam,fuperfratresfuos. Quodprzeipueneceflariueft,
fzpiusreplicat.eo quodhumilitasnunquafadsvidetur
com mendata principibus, & difficilimum eft,vt gradus
honoris tumorem no patiat in animo imprudends. Superbis
vtiq; refiftit Deus,& humilibus dat gratiam. Pro-
inde rex orat ne veniatei pes fijperbiz,quia in eo cccidc-
runt,qui operancur iniquitatem,expulfi fimt nec potue-
runtftare.Non vdqj fuperbiat fiiper fratresjfed cum fra-
triim raeminerit, fracernum fubieiftis ompib.impendat
affedum. Et quidem prudentethumilicate cumdifcre-
tione & charitäte indicie principibus, quia fineiftjs om-
nino hbfifterenon poteft principatus* Qmfquis ergo 1
gradum propriz celficudinis amat, humilitatiscultum
minoribus diligentiffime teneat. Nam qui ab humilita-
tisoperibusrecedit, à dignitatis fuz faftigio, tumoris
ponderecadit, Obtinetn. perpetuo, quia qui le humiliât
exaltabitur,& vice verfa, qui fe exaltai deprimetur.
Regem Romanorum nouiffimü Tàrquinium fecit elfe
fuperbia, & ei ab humilitate magis neceflariosfiibftituit
magiftratüs.Denique quem (ûperborumlegifti regnare
diutius ? Eorum namque qui perfiipet^iam ceciderunt,
hiftoria copio{aeft.Nec tarnen eaiepunuperbiamvitet,
vt incidat in contemtum:quia ficutclatio.ita & abieâio
declinanda eftl Vnde & «n iure Romano cautum eft, vt
qui ius redditjfe quidem in adeundo facilem przbeat,
contemni tarnen non padatur. Mand^tisquoqj adijci-
tur,ne Przfides prouinciarum in vlteriorem familiarita-
tem prouin ciales admit tant, co quöd ex conuerlatiône
zqaali conteroptio nafeitur dignitatis. Ven'ereturergo
in publico populi maiéftatem, &apud fe priuatz condictio
nis ftatum pari ter metiatur. Ho ç ipfum antiquis Phi-
j Iplophprum documentis faciendum agnofee. Ad Pfii-
IofophurnTaurumAthenaSjVifendi cognofcendiq; eius
gratia,venerunt paritet Gretzprouinçlz przfes,& pater
eiuÄjfcd priüatus.T aurus venientibös placide aflurréxit,
tefeditq; poftmutuam falutationem.Allataeftinoxvna
fella,quzin promptu crat, & dum ali<e promebätur ap-
pofita eft. Inuitauit ergo Taurus pattern przfidis vt federet.
At ille ; fedeat hic potius qui populi Romani nia-
giftratuseft. Abfijj przitidicio,inqüit Taürus, tu intCrca
fedë,dum con fpicimus quzrimusq-, quid conueniat» te-
ne potius federe qui pater es ; an fihum qui gerit Romani
popùli magiftratû.Gum pater aiTediflèt,appofitumq;
cflèt aliud filio,fiipèr ea rë Taurus his,qui conuençtant,
verbum fecitj cum fùmmabohi,zqui,bonorumatque
officiorum perpënfatione. Eorum yerbörum fentenda
hzcferefiiir. Ihpubiicislod;s,atque muneribuspatrum
iura ^cum filiorum qui in magiftratu aut poteftatibus
funt Collata, incerquiefeere ôc paulum- cpnniuere. Se4
cutii extra rempublicam in domefticaré.atquëvitafe-
deatur ,ambuletur, in conuiuio qupqj difeumbatuifa-
miliari.tüncinterfiliummagifttatum,&patrem priua-
tum.publicos honorés çelTare,naturales& genuinps ex-
oriri. Hoc quPque,inquit Taurus, quodad me veniftis,
quod nunc loquimür, quod de officijs diflëramus, pri-
uata aélio eft. Itaque tü patet vtere his honoribus ptius,
quibus quoque domui veftrSe te vtipriorem.decet. Hzc
ego magiftradbus generaliter perfuadenda arbitror,yt
in fplendote publiez dignitatis mempres fint propriz
conditioni/,&fic attendant propriçconditionis ftatum,
vtnon deuenuftent publiez dignitatis gradum ; ficct-
iamcollati fibi honoris integritatemferuet,vt aliotum
non minuat dignitatem : & fic priuata qüifq; polleat dignitatem
non fiat iniuria publiez poteftati.
C a p . V I I I .; ‘
Demoderatione iuflitia & dementia prinepit, qua debentmto
ad vtiUtatem Reipublica contemperari.
/"'\Btineat ergo in principe, quod debet in omnibus
V_y obtinére, nemo quz fua fiint quzrat, fed quz alio-
rum. Veruntamen ipfiusaffeófcionis modus, quo chari-
tatisbrachijs fiibieiftos vt fratres amplexatur, modera-
■ tionis limitibumauditur. Sic enim fratres diligit,quod
«/.fore:
Wum>eo
errores eorum medicinaliter corrigit, fie in d s carriei^i _ { pigeradpoemprmcepSy adpramiavelox;,
agnofeit & fanguinem, yr ea ipiriius (ubrjciat ditioni. j ‘ Quifcdolet, quotienscogiturejfeferox.
Idedicprum vtique confiietudo eà>yt mórbos,qups fp- | jçtam nàmq; iuftidz, alterum pietatis eft, quz adeo
aiencis&leuio^ib-mediciniscutareaequeunt.grauio
ribusadhibitis, igneputa vcj ferro ,.cdrcuc.Necrv.nquasii
vtuntüfgrauibus, nifi cum ieuium'beneficip defiderata
fanitas defpecatUi;: fic&poteftas -cum in^enorifrn vitia
manfuetamanu curare nön fufficic. panarurn acrimo-
niarii’dolens reifte v u 1 n eribus^infiin d t, _&p'kctudelita-
te fzuit in malqS jdum bonorum incolumitas procüra-,
tur.Sedquisfinedoloriproprijcorporismembravaluit
ampucare,?;Dolctergp cumexigencibuscu|pis, yin-
diiftäexpofcic’ur.eacameaperagiunuiiadextra.iSiniftta
nämqi non habet pdnccps,’& tu cruciatu membrorum
. ---- -•
principi neccffedzfuntivtquifquefineillis,non.niódó
principatum, fed quemlibetmagiftratum yehdicat ftii-»'
ftraffe ipfumirrideat, fed'&aliorü in feprouocet'rifumi;
cöntemtum,8c odium. Mifericordia,inquit,&yëritas
non te deferant.cireumda eas gucturi tuo,& feribe eas in;
tabulisxordis tui,& inuenies g ai ia,&difciplinabonam
coram Deo 8c hominibus,. Gratianamq; debetut mife-
ficprdizjiuftitizdifciplina, Vtiqi graria $Caroor' fubiê-;
£lbtum, quam diuina perducit gratia t optimum inftt.u-
m.èntum eft omnium gerendorum. Sed & amor fine di-
„ .-nqiijmr. , j , . . K,...v> - jfcipUnanpriproficit.nuia,ceflantc iuftitizftimulp ,pocorporisjcuiusipfe
caput eft,fegf mftis & geipenS ra u- ^u^us jre refoluir. Meditatur ergo iugiter fapi-.
latur.Philippi^cumaudmec^hrfejamquenda^ |entiam,Scde ea ficiuÉtia,m operatur,quodlexclem:en-
<j/.io obefis
mifepugnatorem,
alienatüanimpfibi,*qùod tresfiliasiqops
yixalerctjnec à rege adruuaretur.monentib’us amjciSjVt
eumcauerec 1 Quidyjnqujt: Philippus, fi.haberem partê
eorporis<jgram,aBfeiri,decern hepoûus,quanvcurareip?
Deindefamiliarirer f£ÿt.èto eliçicum Phjfciam, accepta
di^’çukâteneçeïfitacumî domefticärum, pecunia fum
çiejicer inftruxit, apjneliorem fid^lib'emqjha^uitjquä
fuerit ancequa crederetiu oftenlus- Vtenim ait Lucius.
Principem fenem mpribuseffeoportet, &quin>pdera-
tiorafequatu cconfilia,&vicem gererejri^djco^um, qui
m o rböscuran r, nun c i ^nicione ■ fiii-oppletis, nutic, rç-
feélione in vaCuis; & d^^^ refedaiit nunc caucerib,nunc:
fomentis. przterea fit in verbp àffabilisi'munificus in-
beriefiajsj&integrzaurpritacis. leruer in mpnb.digni-'
tatem.-Famam namqvbenignitatis ponciliar feemo bonus,
& lingua^gratiofa. Am or era fideli(fimum&con-
ftahtiffimum, eriam à durionlmscxrprquenrbencficia,
& que m fe cere.Fouen t & folidun r. Ettnoriiqi digtiicad
debëtur reuerencia fubdicQrum. Egregie,qui;dëm Tra-
ianus,gentilium opdmusA uguftoiûyarguentibus eùm
amicis, quod in omnes nfmium. de vitra quam impera-
to re mde ceat,communis e fie t,re fpo n dit: Secalem y elle
imperatorem efle prmans , quales împeràtorés fibieflè
priuatus, opcaflët. Vnde & re.latu PlihijSécuhdiàdmo ■
nitus,qui tuncinterêæterqs iudices pçrlëcutorEcclefiz
deftinatiis erat,ânecemartyrum perfecutionis, gladium
re u o ca ns, ediiftum temperaqit. Et Forte cu m fideli bus
egifretmitius,nîfidecelforum fiiûrum legibus & eXemplis?&
prudentum Yt^utabatur c6nfilio j Se autoritate
iudicum,ad deletidam feiftam hominuui, opinione pu-,
blica fuperfticiofam, & yerç religifinis in i'micam',inuita^
retur.Neç tarnen vfqueqüaq;:Commendo iulïîtiam ho
minis, qui Chriftum ignorabat.fed çulparn ipfîus exte-
nuo, qui aliotum excedebat impulfu, & ad benefiçiirm
rendü'th^f|*mjfercndoruniqv propriz pietadstagebätürinftindlu,
natura clemens in o m nes,aufterus i n päu cos, qqib. par-
;cere,nefas cflet; adep., y£todüs iroperij fui'curri^ulö, Vr:.
nus damnatus fit,fenatotumn6Bilium vevrbis,licet in-
ueniantur plurimi in ipfum gr^uitcr deliquilie.Hicaute
a fenatu damnatus eft'ignoranteTraianq.Dice.bat enini
infanum elTejCluioculosifichäbcbatlippient^.eosmälit
cffodetejquamcurare. Aiebat etiamfyngues ßacriot.-
res fuerinttrefccandos^fie, non aucllendbsr Si eniiu.c«;
tharffidus^äliiqae'fidrcfites,multadiligentiaprpcuranq.
quomodopberia is chofdzbbmpef:antyit.üm,& ean
dem alij svnanimcmre.ddan t,faciari tqjduhifll inad: fii:
dentium confonahtiam.chofdisnön fupcis.fedtenfii
ptopprtfonaliccrvelremiffis:'quära folli-icuainepppf-
tet principe moderari, nuncrigore iuftitiz, nuncrenxif:
fipne clementiz, -yi^lubä!iYos’faciat,qnaG vrianimeselTe^
in,doriiö, & quafi difi.i^fdantium in'miiiiftclip pacis ße^
chiritatis opetibus, vham.faciatperfeiftammaxima.
harrböniaiti^Hocautem cercücft,qb?iatqciuseft chbr- -
dasremittdntenfius.quämprQtendi.Rerrairarumnanry
quein£enfipattifimspetitiacohualvfcic.&4 ^fittarnfiJb’
reddirgratiam:fedauzfemelrupta,eft,nullb arrificio
rcparatur.ProfeäiQjifoüusexigitur, qienvnphhabeq^
fcuftra,tendumur,& fzpecitiusvenicur acfnullaU« >qua
;ad,*eum, qui nimisexigitur. Ait EchicUsf - •
m
tizfempereftin lingua eius: 8C fie clementiàm tèmperak
vigor iùftitiz,qüpolingua eiüs iü'dicium loquitur1, Offi-
ci0 namq;eius iuftitia in iudicium vertitur , ea quidem
neceltîtàtéjVx väcare npn lîcéat,quinfe ipfum fibicpllà-
tp deftiruat honore. Hohor ctenim régis iudiciUm dilir
gitVÖe delinqueritium eulpaStranquillamends modera-
cione cornpfefcitDe magiftratuum rUpderatione libruni
fértuçfedpfilFe PlutarchUs,.qui inferibuarÄrchigram-
maton,& magiftturn fiiz vrbis, ad patiënciaÉr. &iuftidz
cultum,verbismftituifledjcitUr&exernplis. Hicautem
fetuum habefiat, hominèm nequam &.çonturoacem,
fed liberalibus difciplinis cruditum egrëgfè, &.èxercita-
tiim fetisin difputatiqnibus philofophicis. Contigit vt
ob nefcio quam noxam, ei tunicàm dettahi ,czdiq;iu-
beret Plutarchus. to fo coeperat verberad duriüfcüle,
cum tarnen inficiaretur culpam, dicens,fenihil ëgiflè
mail, nihil fcelëfis admififfei & obloquebatur femultis
demeruilfe obfeqùijs vt vapularec. Poftrempcum npn
proficëret.vociferaricÆpitj&inte^vapulahdûiamnon
querimonias & gemicus eiuiatusque, fed verba t ferfa,
& obiurgatoria laculabarur. Necjca/e’habere Plutar-
chum, y t Philofophum decef er, irafei türpe, ei elfe prz-
fettim, qui de malo irz lzpiüs diflerraucrat, librùtnquè
pulcherrimû feripfera t de Paticmia.Adijciebat elle pro-
brofum, quoddbärinam fuammqtib> impugnabat, eo
qubdamencisintegritaceprplapfusjcffufusöcproüolu-.
tus in iram, pluribus plagismulftaret innpxîum.Ad hçc
Plutarchusjlenteqnidém&lcnitef^fedfummaciiragra-
'uitate,Nunquidquodyapulas tibi iraîci videor? Eft lie
ira. mea.fi a me debicum repipis ? .Ex vultuncqieo j an ex
voce,at>ex.colore, an etiam ex verbis, ira me corruptum
incelligisaûccorçeptum ? hlihi quidem bèq; öcuii bpi-
' not truees funr,rteq> ps turbidu ni, neque i nan iter clamp;
neque in fpumam ruboremque omninotrepido jra
au tgeftio.^^Hzc omnia,
fblenc; Ecfimuf adcujijquiczdebat conuèrfus ^jqterim
dum ego.atquehicdifpuiamus, tuhoe age: defineita-
cundia meà rotunde feiuilem contumaciam,&iniquum
poeniccrédbcëasibagis.quami^rgare.SicPlucarehuçi.rn
qUP npn .nihil erudiuoniQqli^um eft'Oniip.ihus,qui in
fiiblimitatefunt. ' i
- v C a p . IX.
I Ou'dfitdiclinareaddextram^velßnißram,quod
principi probibetter* i
ÇEquitur: Nequedeciinet inparterndextram, yeifi-
^hiftram. Ad dextram declinareeft,virtutibusipfisvc-
hémèntet jnfifterc. A4 dextram d|clinareeft ,in vircu-
liÿqpérihus quz in modo confiftic, modum exceaérèi
0 mnisverovehememia faluei inimica eft,& excemisp-
mnisihculpa.-bpnafumque rçrumcpnfuetudQ nimia,
pelfimadt. Vndc Ethicus:
¥ > < laßen ißpiens nomen feret,aquuiinique, \
Vitra quamfatis tfyvirtutemfipetetipfam.
EtPhilofophus: Caue quod eft nimium,quia fi hzc ipfa
cautela modeftiam deferit eo ipfo ^riamite yirtutis in-
M H
m