1870 tM ‘ pk" VrgitUudrnfis
Protagoy
aut fi quïdo aggredcrcr\K,velata femper magna partie o-
ris ihcèdere folitam tradunt, qua fpecie verecundi* pul-
chrior, gratiotque omnibus earn incüentibus habetetttr.
Tanti enim eft pudorisxftimatiö apud fceleftos & infamés
nus foins
Deus.
etiàra quofq-, ,vt Sc in eum aliis laudare,& in fe qüo-
qtie oftentàre pulchrum putent.
C A 1? V T II I.
De Verecundia erga D E V M.
T j Ancitaq-,, quia impudici etiam laudari optant, fo-
O l o vètoqiàmocévittutisefficacius eolät adolefceri-
teshanc lætius exofculcntùr.hanc ftriäius ampleótan-
tu t, nos autem qua eam ratione quibufue modis colère
debeant, quantum tenüitas ingeWlitjoftri adiuuabit, dq-
cere ftudebimus.Pàcum enimtorÖ&tfct Virtutis cuiuipiä
óbferüatibhem præcipere.nifîqtîS pa'äo obferuanda effet
loquamur, maxime vero ne pef eum iutare çonfuefca- g
mus,quod & Pythagoras vecabar,id adraonens quemqj iùfiUIaa.
ftudiofe curare oporcçre, vt ex vit* roerito magis fibi fi- dum.
des habetetur, quemadmodum de Xenocrate fegimus,
cui ob fingularcm,quam cognofeebant in co Athenien-
fés integfitatem,remilèrunt iufiurandum.çnminiutati
tarnen nullius vnquameeftimonium adroiferint. Quare •
Solon quoq; vircucem & probitatem mramentpfidelio-
rem ccnfendam eflè diccbat. Sane inre pecuniatianon
effe iurandum per aliquem Deum prçcepic lfocrates, etiam
diftiri<äe explicaretur. Seite igitut oportet quibusve-
recundiaecurafuerir, perfonatum inpfimis,de hincre-
'rum,locorum,temporumq; cónfideratioiiem habçdam
eflc,quodq;adperfonas pertinet Dei primö, quem prin-
cipium térum omnium eflè confiâ t, deindeparentum,
poftea extranéorum 5 demum lui etiam ipfiusrationem
habéri debere, quse cumàfactis tum à Gcntilibus quoq;
1 feriptoribus paflîm prxcepta fuifle inHcniuntur. Iure^i-
giturdiuinoprimum pifdôthabenduseft, vtfcil.quoda
Soldfie illo,quifuitvhusex ftptem fapientibus , âtque
ab omnibusfaerisau&oribuspræceptuîn eft.debitum ei
honorem exhibeamus, atq; ira exhibeamus, vt quod Sc
Bias,aleer cram lapiens admonuit ,n6 aliter deeo verba
faciaraus quam vt lit. Futiofî cnim effet putare eam pul
chram return hominumq» compagem fine fummraîicu-
iusöpifieis ditiino vigore conflari potuiffe.' Qùjife meri-
todamna’tifuntDiagoras Sc Theodorus.qui Üeos elle
aperte negarunt. Rcéteeriam Athenienfes tèciftèyiden^
tur qui Protagoram, quod opus edidiffet cuius principü
erat, dtdtis, ne%vtfin t, ne% vt non fiat babeo dteere, y rbeatq;
agro exterminârüt, côbüftis etiam in côcione éiuslibris.
Cumfuifleautemeûm femperforeq; etiam femperore-
dendum fît, reliquum erit; vt vnum tantum effc.quoda-
liquando etiam ipfe pr*Cepit, minime dùbitemus,de_
hmcvtin quacunq-,quam aâuri erim9 ré noftra oremus
illiusopem primo arq;iraploremus. Et cum q> optaba-
mus affécuti fuerimus ad eum vtiq; tanquam ad certiffi-
mum.indübicatilBmumql omnium bonotü au&orem
referamùs, proinde quoque pro fumm is, continuifij; in
nos eius beneficiis laudes illi& gracias habeamus , aga-
mufq-, fémper immondes, quod & diuina fæpe monent
eloquia, & îiiopos maxime Saluacor inuitauit exemple),
qui mundafis détem lepröfis, àgenreq; vno tantum gracias,
aliôcum ingraeds animés exprobrauit. Non modo
àutemhàbereScagere,féd Sc referte iiliinfupergratias
ï dêbebimus ,honötäteSeum in primiciisomnium rerum
noftrarum,vt faeti primo inilitutotéS ttadiderunt,quod
qui non obictuabunt longe Chnfti cultórcs crubefcant.
cum ià a Gentihbus -crga Deos luosreligiol’.flrme fem-
perinûiplatiffimcq'; cuftodittinifit, vt mirumvideatur
pro fulceptis ftugibüs, par'tifq; vidoriis quantum ftudii
invidimarum btatione ,ludorumq-, celébrationèîadhi-
buenne,prêter aufpicia.ime quibus nihil vel publice,vel
ï ptiuatim gerebàturpræter quoq-, vrbium, murorum,ar-
uorumq; folertnes ac rclig.ofasiuitracio’nes,&puetorum
etiam,qui quoniam nati efièntnono, aut fi puell x ofta-
uo die mftac Chiiftiani baptifmatis luftràiencur, fimulq-,
propriis tune impófitis nominibus vocatentur, Luftrati
ideo iüi dies mfantium appe labantur. Neq; veropto
j extetnis tantum bonis referenda!funtDeo gratia; quam
pro parta etiam virtute ingeniotumqj & dobktinatum
racione, quod féciflè feaur Pythagoras, éum in Geomc-
j cuaquiddam noui inuenillet.Muüs enim bouemimmo-
lauir ( ficet id non probet Cicero ) quin jlle ne Apollini
quiderr. Delibihoftfani immolare voluit, ne'arâ îangui-
ncàfpergcrèt. Cum fummUmigiturnobisatqueantcô-
I mnia praceipumn ftüdium effe debeat cbgnofëéndi, co-
■ lendique Dei ,curândünaïummdpereerit, vt nihil im-
piHum,autcurpe. aut qüoddfüifttrm macdlet honorent
fi Ÿèra diccrentur, nam vel peierare, vel'atiidius ank
mum pecuniae intendere quilquisitaiutauctitab omnibus
iudicabïtur. Iuramentum vero ptæftitum récipi debere
dixit,ob duas cauffas jvel vt d turpi caulà quis abfol-
uarur, vel magnis a periculis vt amici feruentur. Sed ca-
uenda eft etiam eo pr*fertim affiduicas iutandi, quod
contemptui elle proxima videtur, & cum increbuerit ne
peieretur etiam crebtius ptopccr facilèmlabj humanam
rragilitatem,timcri debebit. Quod & diuina monet att-
doritas: luraùoniemm ( in quit ) non a/uefiat os tuum. Multi Ecckr. ij. j
cnim cafus in iU* ,nonitnatit vero D ei nonfit afiidua in ore tuo, & F
nm'tntbm fonfiorum non ndmifiearû , quoniam non erit
inimunit ab ta. Siiuti enim feruus interrogatedfftdue àliuore
non minuitur yfit omnts ittrans & nominans in toto àpàcato non
purgabitur. Virmultun^m ansreplebituriniquitate,& nondtf- Il
ceiet à domo tü'm /./^à. Elegifnter quoqùe Auguftinus
contrai Fâuftum Maniehasum peitrare (ait )grauepcccatum
eft I non mareauttmfiiut & verum iui are nuüumpeccatm eff,
fed quia longi'us remötus eft àfaUum iurando quinec
iurare côhfueuit.quam qui vetum iurare. Namiutàre
procliue éft ad periurium,maluit nos dominus & nonr
iurantes non reccdctè dVero, quam y.érum iüfantes proy
pinquare periurio , itaque & Apoftolûm dicit in fètmo-
nibus, quoshab ui fie nat racur ,'nunquam iuràlïe, ne iù-
randi confuetudirie aliqnàhdo vel heféfüS in periuiium
laberetùf.' In feriptis autem, vbi éftcônfidefatio màipr
atq;prppehfiof, pluribus loçfs iuraflè inueniti ,ne quif-
quam puca^et ctiamvvèium iurando pecèari; fedpotius
inteUigerét humanæ fragilitàris corda non iurando po-
tius à periurio éonfèruari. Sandè haec quidem alàndis
audoribus tradita ftirit. Quum vero per nomen eias
quicquàm fitmatum fuerit.formidandum étiàm plus
morte erit,ne ideo vllo pado vn quamvioletur. Qua ire-
te cum apud nos turn apud Gentiles quoque feueriflimé
p cens adinuentç funf, nam vtnofttos ptatereamus,Romani
adeoillibatam , inuiolatamqj iurifiurandireligib-
nem habue*unt, vt, M. Âttilium Regùlum, quemGat-
thaginenfes Rom am miferunt,percelcbrefitî quiaiura-
ueraf Carthaginém le reiierfuràm, maluiffe aderudelif-
firóos hoftes redirè, à quibus noufs demum,hôrrendifq;
poenarum modis exctuciatùs eft,quam contra præftitam
mxaméntifidem incolumem domipermanere. Proeho
autem C'annenfi cum Hannibal ex capriuis Romanis e-
ledos decern ^.ofnanynififfet permutandordm càpti-
uorum e£fa, adegiffétqv inreiuràudb; vt fiid Romanis
non placeret ad fe redirent', fpretaea conditionetradunt
odb ex his propter iuramentum, quo fe dèmnxerant, ad
hoftèm reuertiftè »teliquos vero conccmpta" facramenti
religione cum redire holüiffeptyinuifos grauitër vulgo
per Cëtifores quoque omnibus damntS & ignominiis
âffedosfuiffe.
C A P V T i y .
Dt verecundia trga parentes.
PRôxima eft quîè erga parentes verecundia exhibeti
debebit,quæ & d Solone pfiecipitur, & diuino etiam
teftimojiio approbatut. Honora (inquii)patrem tuum ,&
gémit us matris tua non obliuifearis. Memento quemadmö-
dura nifi pfer illos,natus non fuiffes, & rétribué illis quo-
modo &iliitibhquod qui non obfcrùarent, grauiter aliô
loco illis interminatur. Memento , ( dicens ) pdtris &■ BetUfofc
matris tua , ne afiiduitate tua infatuatus improptrium patta-
ris , & maluilfes nors nafci, & dim natiuitatis tua maledicas.
©rauiore etiam illos imprecadóne ica pèrfe- ^
qui tu t diuina alia vox ; Oculutn qui fubfarmât petrem
' r ” ' &
;cic.i.of
fie.
*
I
Æncid.
H
& qui dijpicit partum matrk fua iffodiant eum corui de torrents- :
bus, & comedanteumfiliiaquila. Noe virum iuftum tradit
antiquitas, cum poft diluuium rei rufticae fe.dediffec, vi
namq;,ex vinea, quam plantauerar, immoder^ius ebi-
bvflèt fomno oppreffum iacuifièmudataq; pudendotum
inerabrotum pacte ab vno filiorum irrifiïra, reliquifque
doobus ( tres enim ille genuerat ) cum ludibrio oftenta-
tum eflè, à quibus cum reucrentcr habitus, auerfifq; etiâ
retrorfum faciebus vetecijnde coopertus effet, quis non
digne illosiudicabit & félicitatcm & gratiam & potefta-
tem , fupra contemptorem partis filmm cumomnipo-
fteritace fua cotilccutos fuifle. Hoc animis imprimant
perpetuo adolcfcentcs, qüo à contcmptupatentum etiam
vbi ignominiofe quicquarç commififfe videbuntur
longé detetreantur. Sed ne illüd qüidem quod & maio-
ris tetroris monimenturo eft, vnquaro obliuifeantur :
Abfaloncm fcilicet, quern propter execrandam in pattern
improbitatem,& rcbellionem conatibus omnibus ■
luis penirus fruftratum, pcflimaquoq; &amariflima tâ-
dem morte^ cônfumptupi fuifle facra narrat hiftoria.
Tanti autem æftimata eft àlegum cônditotibuspatcrni
nominis reuerentia, vt qui patrem interimeict, quafi
id inftar horrendi monftri eflet, monftt,uofiflîmo etiam
aliorumque diflîmilimo mortis genetepleéli voluerit.
Çujleo enim infùi cum'cane fimul & vipera ac gall,o gal-
linacio,atq; ita inprofundum marisïubmcrgendum iaci
ftatuetunt. Orefti ’quod matreminterfeccratfuriasim-
miffasfuiffe tradunt poet*. Ncrone-, qui & matrem oc-
cidit, nemo crudelior habetur. Sub Galba Cæfare mili-
tans quidam adolefeens apûd Ctemonam oblatum fibi
forte patrem, dum ex aduerlà acic pugnaret ignarus in-
tctfccit : quo mox agnito propter horroreVn tanti facino
ris & in moerorcm illcincxplcbilfrm,&ingrauiflimum
totiusexercitus qusrftum belüq; execratibnem cpnuèr-
fus eft. Tancus quidem ingenitus eft à natura erga parentes
pudor,vtviolatoeoabominabilius exectabiliufque
nihil apud omnesiudicetur. Quare retâèNafocumde
prodigiofiffimo infandiffimoq;Myrrhæin patremamore
loqueretur, ita ilium deteftans inquit: Gratulor Hijma-
rtis & noflrogratulor orbr.Gratulor bute terra quodabeft region 's-
bus ilLû, Qui tantumgenutre nefas, fit dsuts amomo, Cinamaque,
coftunify fuum,fudata(fe HgnoThuraferat florefifcaltos Panchaia
tellus: Dum fer at & Mjrram. At quid in humanis mentibus
tantum miramur horrorem, qüandoquidem equü V ar-
ro de re rùftica feribens dicat,quod incredibHi vfuvenit,
cum matrem faliret nullo modo adduci poffe, eapiteqj
obuolutatandem fe illi ignaruscommifcuiflet,ablaco
poftea ab ôculis velamine, agnitaq; matreimpetumin
aurigam fèciffc. Alium qùoq; equum feribit Plmius eun-
dem in modumdetrado oculorum operimento, & co-
gnito quem cum matte habuetatcoitu,petiiffçpraeru-
pta, atq; exanimatum effe. Summam igiturparetitibus
vetecundiam natura etiam compcllente exhibere oportet,
quam qui exhibuerint non patuam inde rerum, ho-
minumque gtatiam conlècucos fuifle compertum eftj
Maghæ laudi àttribuitur Ænese, quod àpoeta cra.ditut
m in patrem ad geftandnm vfqueeumhumerispietate
coluiffe. Scipio luperîor fingulari laude effertur,quod vt
patrem ab hofte eriperet ea pugnaqua Hannibal apud
Ticinum Romanos profligauit ipfele vitro vix dum pubes
magno fórtique animo periculis obiecerit, quod
translatum à Virgilio egregie &in Laufo commendatur.
Euryalus cum ad ïnfigne periculum itutus matrem A-
fcanio, cteterifq; Troianis magno mentis affeétu & tene-
ritudine commendaret, perpulcrum eft quod pocta dicit
pereuffaMos mente lachty mas dedi flè, fufeept um q;
cum fummo, amore donis ac Ipe ampliflima plenum di-
mififlè. Memorabilis eft Roman* illiusmulieris pictas,
qu* matrem vlcimo iudicio d&mnatam, dum in catcerc
diligentius per inediam eonfumendafferuaretur, cpnfo-
landi eaufa adiens proprió laéfcefuttencauic, quoddcu-
ftode poftea animaduerfum tantamhit qui eamiudiça
turi erant, admirationem attulit, vt pr* nouitate tam ra-
ti atque inufitati faÄipcenam damnat* muheri rérnife
rinti Manlius Totquatus cum feueriflïmus m filium extitetit
, quem quod contra legem datam ciuem ex höfte 1
etipuifict, interfici iulfic, mira tarnen in patrem vfus eft
ptetate, qui ab éo conte mp tus, rureq; pülfus cum acce-
pifiet tarnen diem illi diäumeflea.M. Pompönio Tri',
pie. Romam illico petiir, uunciatufq; colloquendi cau-
fa ad fe veniffe, iuffufq;ingrcdi, & feere to fecum fabu-
lari, cum is putaret contra patrem aliquid filium effe di-
äurum,diftriäoadolefcesgladio commihari mortem
Pomponio coepit nifi iuraret patrem fedimiffurum: quo
per iufiurandum adaélo & patrem liberauit, Sc laudem
proinde .magnam dc fucceffumindics maiorem in re militari
fibi comparauit. Coriolani pietatemergamatrem
Veturiam vulgus decantât. Q Scrtorius cum omni laude
præfticeric, non eft poftrema illa virtutum fiiarum iu-
dicanda,quod mattem fub qua orphanuseducatus erat,
vnice amauerit, adco vt & audita eius morte paulo ab-
fueric quin moerore interiret. AlexanderRomanuslm-
perator plurimum commendatur, cum proprer multä,
cum propter fingularem quem matriâmoteiiigeflit. E-
picuri etiam eximia laudatut in parentes pietas. Augu-
Itinum autem noftrum, quid mirum eftadtaùtumdo-
ä tin * ôc lànâitatis matris Moni#* mentis oilmen per-
ueniffe.1 Quam lumme lern per ille coluit, quam fumma
femper ille beneuolentia, reuerentiaq; com plexus e ft,
cuius teftimonio gratulatum etiam fe fuifle dicit : qüod
in vltitna, qua decclfit valetudine, obfequiis eius intet-
blandiens appcllareteumpium.&commemoraretmagno
affeäu nunquam audiflèex ore eiusiaculatum in fe
durum Sc contumeliolum verbum.Hunc nosvtin cx‘
P
S. Auguft:
Confcir.
lib.p. c.4.
teris femper, ita in hoc prxeipue, imitemur, nameum
propter fulcepta bénéficia omnes ad antidora obligati
fimus, quæ vlla beneûciomm obliga tio maior eflè pot-
eft, quam qu* ex parentibus nalcitur, qui filiorum caufa
to t perferunt lab ores, to t vitro lè obiedant periculis, tot
afliciuncur moleftiis Sc doloribus, tot premuntur ahgu-
ftiis Sc anxietat ibus.vc nihil fittam grauc,trifle,amarum,
quod proptereos no iocundum ipfis&dolce eflè videa-
cur. Reminifcamur quanta pro nobis illi egerunr, quanta
conaci futic, quanta aufi, quanta perpelfi. Cogicemus
quid fine com tanta cura & follicitud:ne futuri eramus.
Quociens nobis inedia dilpereundum, quotiëns mille
diferiminum modis milèrabilitet oppetendum fuiflet :
penfemus mores, attes, & difeiplinas, quas inextimabili
eorum Sc fumptu, &'laboreconfecutifumus, confide-
remus ex iumentis no s(v titad ic am ) homineseorum
caula euafifle, qnas pro to t, tantifq; beneficiis gratias
débitas exfoluere, quas tanciS mentis pares vices redde-
re, quiddignura tarn imtnenfis bonis refèrre illisatq; rç-
tribuere ranquâpoterimus : Veru quâdoquidé nullaeffe
poteftreferenddrü meritorü çqua viciflitudo,quod licet
nobis. fal re efftciamus,reuerentcr eqs côpellemus, blade
falutemus,fi:equëter cô'ulamus, officiole rraâemus,af-
fidue comitemUr,hortantib.faueamus,mandantib. pa-
reamus, voluntates Sc delibcrationes eoru, fiuemorah;
dû,fuieabeundû,fiue mi itâdû,finerufticandu, fiue nu-
bendû fittâquâdiuinaotac ilaprobemus^c fuleipiam9.
Iratis ne refiftamus, côminantes Sc exterrentes patienter
fuftincamus,iubencesv. qu*inhoriefta&faéinofofafint
rcfpuamus, fed le'niter Sc verecunde, Sc abfq; vlla acerba
detefta'tione, affedos turpi aliquo vitîo,rie opprobriofe |
palamq; defpiciamus, fed membres ebrumquosfupra
memorauimus filiorum N o e , cum pudoremagis&reuerentia
vel dulciter reprehendamus, vel Cautc conce-
gamus. Q uum ad Mag ftfatum quoque aliquem eueâi
tucrimus non aliter eis in domefticis a&ionihusdefera-
mus ac pfiuati ,nam cum extra rei public* officiaagitur
publicorum etiam honorum. inter patres Sc filios ratio
ceflat, ram vènerabile a’c lanéïum maiores rioftri patcr-
num nomen effe crcdidcrunt. Quare & ègrègie Pythagoras
deos quidem femideis ; hominibas heroas,
patentes autem hominibus catteris in honore praeferen-
dos elfe dicebat. Triptolemi q u o q u e ’qui Athénien-
libus leges tu lit, in templo Eleufin* tria h*c taa-
tum prxeepta fubferipta erant. Honorandos parente
s , venerandos D e o s, carnibus non vefeendum.
D d d d 4 _ Quum
Gen. <p.i
Pythag. i
aureisCar-
minibus,
initio.'