A
Val. Max;
c
tM d p h e i V eg iiL a u d en fis $ 7 6 ________ ... ____ „ , _____ _________
folurior eft poll vinum licencia : fiueamici caufa vili cui-
quam Sc cxcremo mancipio,aquohoncftiuslo*gecx-
cedcndum crat,iratus fucrit. Hisfi nos vtemur modis in
difcuticnda vita Aoftra, Sc minus ccrre peccabimus, Sc
intra bofibetipfoscrubcfcentesab omni mentes noftras
morbofa concagione pürgabimus.
'Ëib.4. é. J.
1 I 1 E R IV.
HA PB E l V EG i l . IA V DEN SIS J>E 1 D V C A-
tione ftberortsm,&eortffi cbtfittnoribus.
C a p v t . I>
VeverecuhdiâbabendàinnhuSf&deiaudepudiiitiài '
NVnc qiiibus in rebus cxerfienda fit Verecundiadi-
cendu'meft. Primum igitur qaicqùid agent adole-
acfipræfcns ipfe intereflet omnem rem, vicem, ordiné ,
exi tumq-, illius belli, cuius cum vaticihatio primo quidé
tanquam vana&vecorscontemptüilli peperiflèt.at magna
Tcentes.ita vacuum fit omni reprehenfionc, vt nullius
nomen imminuat : nullius iuslædafc: neminivlla ex parte
detrimento ccdat,pr^cipue vero integritatem corporis
fuifummqpere cuftodiant. Pudicirnm ament vtPit-
tacus ille fapicns moncc : candorem luum immacula-
tum, inuiolatumq; conicruent, nihil habet actas ilia de-
tèntiüs,aut preciofius, nihil quod ampliorcm eis laude
ëfferre, nihiiquodmaiotem horoinum amorcm & gra-
tiam compararepoffit, neq; eftquicquam quod ipfi qua
prçdicamus verecundiæ affine magis fit & çoniunétum
quam Pudicitia, quam comitem eius ctiam-maiores no-
ftri effe dixerunt. Summa apud GræcosXenocratisve-
recundia com mehdat ur, atq; eiuldem ran ta pudicitia vt
. cü libidinisæftu aliquädo ineiraretyr»fecare & vreregenitàliafibi
membra minime jefugeret : Romani quoque
fupcriorem Àfricanüm plurimum extoUpnt. quod fpon-
fam illam virginem fpeciofilfiinam, quam bello apud
Celtiberoscepérat, intadfcam, inuiolatam q; dimiferit : tä
eximius illi pudorinerar, quo defpedto infignis eius qua.
apud omnes ferebatur, longe imminuta eilet auâoritas.
Sed&Iofeph, quçHebrÇi tingularilaudecfFerunt.tanto
püdicitiç otdàmento prçditus fuitrvt muliei é rogantem,
blandientem, furentemj multa pollieentem,atcie&an-
tem, aë difluauiantem forti animo contemp(èrit, relidta
ctiam illiyefte, vt manus eius quibus ftrùâros detineba-
tur effugei;er. Quibus tantum contulit laudat a ab omnibus
pudicitia, vt fumam proinde aflecuti fuerint homi-
num gratiam, fum mamq; in popnlisaudfcoritatem.Nam
Renocrates ob id à magnis principibus magno in honore
habebatur.donabaturq; tçpiusdiceçille donata vel rc-
micterec, vel qUod fatis eflèt npceifitati tamen fufeipeter,
verba quoq; illius tanti moment! erant, tantumq; fidei
apud omnes habebant:vt,quod fuperiore libro diximus,
cum iniurati nulliusteftimonium admitteretur:huic foli
remiflum fuetitab Athenienfibusiufiurandum. Scipio;
autem ob fingulare meritum caftitatisidcftaflècutus,vt
ab omni gentc commendatos Hiberos etiam fibi conci-
liauerir, volentefq; ac libentes Romanis adiunxerit. Io-
feph vero ad eam tandem euedtus eft poteftatem,vt ab
regeÆgyptio nihiî fine confilio eius & iudicio ageretur :
vt ea quæTeptem annisgrauitetfamesinualuitarbitrio
cius moderaretur, regeretur,atq; fanaretur. Neq-, mirü
; fi quam Deus tanti facir, vt nuilàm fine cavirtutem ma-
gni p,endat,iummis.etiam honor ibus omet atq; extollat:
quæ Ôe tanta efi vt eum exteras virrutes proprio quafi
qUifq-, ftudioaflcquivideatur : fola tamen hæcfingulari
quoda St præ cip uo Dei munere acquiratur rquæ quo et-
iam difficilior eo 8c mai or gloriofiorq-, eft. Habet autem
candor corporis commune cumDeo quiddam quomi-
rura in modtim alliciturilleatqideled:atur; dcfcçndens
tanquam familiaris quidam amiçusin humanas purga-
tiotes mentes; prxièntepiqviè exhibens;ac faciliotem omnium
precibus&Yotispræftansailènfum: confabuläs
quoq-, inftaE dornefticicuiufdamhofpitis ;aïtiflïmarüqv
return myfteria ac (ecretiotaaliquando communioans.
! plena funt horum omniaChriftiani nominis moniméta;
fed quo d in gentilibus eft admirabilius prxter Sibyllas
etiam Cotnelium quendam idolorura facer do té: fed in-
corruptione & vitæ cailitate fandliifimum Patatlii agente
in tranfpadana Italiæ régi one accepimus,eo die quo à Ç.
Cæiareik Cn.Pom peio in Theffàliaaeerrime pugnatum
e ft repentino quodam motu mentis agitatum prxdixiftc
inox omnib; admiratrÔncpudiciffimoq^horainiat-
tuiit vfenerationé & gloria,qüam præclara igitur quamqj
exccllcns tes fit pùdieitia nemo n o n intelligerepoteft,
quam in îpfis quoq-,impiis dæmonum cultorib. ta grata
habet Deus,atq; accepta, quod & Pythagoras gëtilis licet
philofophiae Pf ofeflor minime ignorauit.diis n.dice •
bat cû laudib. amiduq; candido&cafto corpore honores
exhibëdos, quid pulchrius religiofiufq; à Chtiftiano
qüoüis auÂore dici potuitî in quo quç obfctuare debeât
facerdotesnoftritria quâbreuiffimeexprimûtur ; àc de-
çantandi quidé diuinas laudes atq; eas cii am iâu câdido
ia mos apud omnes comunis inoh uit, quay, id cafto fiat
corpore,quod Candida ilia veftis fignificar,per fe cogno-
feit quifquisDeü laudaturus atq; exoraturus açcedit.Ve-
rû çrubefcatChrifti omnis cultor d& fntelligat àgentilib.
quorû nônunquâ pudicitiaplurimuprxdicatur fefefu^-
perati, nä Cereris African* lacerdotes viuentib.etiam&
confentientib.viris feparatç perpetuo in viduicatis difei-
plinaperfcuerabât. Potifcxquoq; maximus&Flaminica
non nifi femel nubebant. Quæ v.Romanarü mattonarü
vni fe tantû viro coniunxerant viduitatem feruantes tan-
qua coronapudtcitiæadeptæfummo in honorehabeba-
tùr. Sed & virgines Veftæ Sc Iunonis Achaicæ & Dianæ
Scythicç& ApollinisDelphiçi:bouis quoq; illiusÆgyptii
ant.ftites fummacontinentiç laude commcndatifueiüt.
Tanta eft a. pudieitiæ gratia, vt apes tainduftriæartifices
('quas etiâputat fine cöitu gencrari ) nihil magis afpernë
tur quä impudicof »aut qui recéti ab concubitu ad eas accédât.
Et quod magis quifq; admirâbitur pocula ipfa du
miniftrâtur vtiq; & cibos, perhas quoq; du ialiuntur : &
cafeû dû coagulatur, ac vifeera dû reficiuntur certum eft
infici fi.contreélentur ab eo qui coitü frequentiore aut
recentiore vfiis fuerit. Quare & Pceni & Græci ac Latini
omnes feriptores, qui nôpauci numéro deinftruédape-,
nu, dcqjomcio piftoris & coci ac cellariipræccpta tradi-
derunr, putarunt oportere omnino caftum cficqui earü
reru cura fiifceperit, neq; niiî ab impubère aut cette à pu-
diciffimo ea tradâda eflè.vel fi Venere fe polluerit debe-
re fiue virum fiue foeminâ ablui prius flumine aut aqua
perenni » neq; nifi ablutumpenora contingere : ac prq-
pcerea crediderunt neceflario ytcndum elle minifterio
pueri vel virginis »quorum contréadtipne mundiora o-
mniâ quæ in vtum vitç promerçntur,eiïç cSfUtet.Quod
præcipue Vatro videtur tradidiiïè, dum pftendens quib.
ex reb. re â e abfolutum elfe conuiuium debeat^ primum
dicit bellos homunculos colligendos eflè,quod idem ac
pueros fignificatjnam diminutionemætatis magis quam
corporis, quemadmodum & leunculos notate manife-
ftum eft. Hæc funt dona pudieitiæ, hæc dignitasatq; ex-
cellentia. Hanc igitur colant adolefcentes, hanc lufcipi-
ant ßc com p le éta n tur, auertantq; fe contralonge à blan-
dis malis Venereis, atq; vt SopTiodcs annisiamgràuior |
de fe dicebat, tanquam ex furiolaaliquadominatione
profugiant, hæc fiquidëeosDeo carosefficictîhæceos
honeftabitîhæc hominib. commêdabit:hæc eos honore
& gloria ac omnibus deniq; bonis femper augebic.
C a ç v t I L
• De vtruundh verhörtem & de compefctnd4 lingM.
N On minus autem ipfis obfcruandum erit.vt lingua
pudica fit: vt abftinens ab obfcoenitate verborum,
nam corrumpunt honor mores coÜoquU maja» v t Paulus a
poeta Græco diétum repetens ait i Arguit vero vitam
hominum pr ocaci tas Iinguæ,quæanimorüm quafi quâ-
dameffigiem oftentat ; yt non immerito. {èttnORerqfps-
ris yntbrani, Democritus appellant. Icäergo qu^ptpfe-
runt verba component ÿ vt teftimonium. fitpttinipu*
modeftiflimæ vicæ eorum :A conuiciis ptælèttinljçinpè-
rabunt,quæ&lcgibusédiétoiniuriau; puniu n tu r.p io ^
cul ab éis omnino probtola verba Ôë.contumeliofti^ufl^
feruile m etiam indicant animô,quqdreéÉeint.ewgCf Ar:
cefîiaus, cum d Verbofo quoda ßcignauo laceieec?cur?
improhe, inquit, & impudice loqui ac m en tiri feruorumßlit(0^ r ,
’ « fueutrünù
De EducationeLiberorum. Liber I F . 8 7 7
fucuerunt. Admifcece autem contumeliis minas mulie- j documentum, quamiiaturæ, quæ vt Zeno Stoicus ado-
bre eile dicit ChiloillcfapiensLacedxmonius. Sednec , lefeenti cuidam loquaciori dixit, non abreduasaures
per iocos & fales contumeliam inferre cuipiam laudatü horainibus atque vnum os tantum fabricauit,labiisetjBCtOB.
ytfp.c.i
B
ftfAu.19.
Ue.)}-&4
tekjl.i»,
I
eft, qui magnasfepius inimicitias conflauerunt, magni-
que fuis auétoribus mali fæpius caufa extiterunt. Nam
iniquiore animtf multi ferut feommara in fe iaSa quam
gladiosf'commendatur tamen cornis, lxtus, facecufquè
redundans fermo. Nâ vti grauis &rufticus loquendi modus
omnibus ingratus eft, ita lenis, vrbanus, feftiuufque
plurimum confer tad cociliandum hbminum araorem.
Cauendum tamen eft ne lafeiuioribus, quamhoneftas
fert, facetiis v ta mur, quod in Velpafiaho, magnx al i as
grauitaçis, reprehenfum eft, quern adeqfcurrilem &for-
didum ifuifle tradunt, vt ne prxtextâtis quidem verbis
abftineret. Fugienda eft proinde cofuetudoincautiusac
inconfideratius lbquenai » adhibenda funt lingux retinacula
quib. lubricitatemëiuscontiheahms,nequodà
Chilone fapiente vetitum eft, prxire cam animo permit-
ramus. Eftn. id ( vc Bias inqùit) infanix indicium, quod
pulchre & facra confirmât auaoritas/iwpfe/^facrawj rjfe
inquiensfor illorum, & in cordefapientium osillorum. QuAtc
aptilfime Homérus VlylTem, quern fapientein defcribit.
vocem mitt ere air, non ex orefid ex peftore. Eorüm n.quilëui-
ter & inconfiderareroquerentur,bene exiftimatumeft
orationem in ore nafci,non in peéfcÖre • Linguamiq; de-
bere aiunt elle non liberam & vagam led vinculis depe-
éfcore imp, ac de corde captis rooueri Sc quafi gubernari.
Cui coercendæ vallum eriam dentium Sc labiórum elle
appofitiim videmus, vt loquendi temeritatem non cordis
tantum cuttodia cohiberet, qüâm Sc excubix quafi
quædam à naturà magno cum confilio adhibit* jfepirent
atq; çomprimerent. Nam fi, vt à fanâ o au&qre fan&ifi-
firiie diâum eft,equorum frænbs in pra minimus ad co-
fentiendum nobis : Et nattes cum magna fint & à vernis validis
minehiur, circumferitntur atitem amodtcogübernaeulo i vhiim-
'peine dirigent» voluerit, cur non ^ tinguarn:,(id vt thefaurum.
recppdendàm elfe dixit:éiuiq; elle in promendo gratiani
plurimam fi modeftade parca &fobry.ï lie. Ho çratës quó-
qùe moncbac vt tantum ea loquererhuiyqua; vel certd
fçiremus, vel digtiicas noftra tîcerenou p.uiretuiÿ E
paminondas npri inferiorâtiis principibus virrute Sc te-
rüm geftarum gloria, laudatür à Pindato quarhitiaxime,
quod mulia jtmui feiret &_ tateref, Sc méritd i dam, vt a
Thalete Milcfio diétum eft,Pruden tis minime animi indicium
funt mulca verba. Quimoderatur entm fermonesjùosj
vt lacer auétor inquit, doftus &prudensefi, &prèc'tofiJptTt-
tus vir éruditus\fiult us quoquef i tacuerttfaptens reputabtttir, &
fi comprtjfertt labia fita, inteütgens. Quare S pion cum aliis
loquendbus nïhil dicerec, quxfitus vtrum inopia yerr
borumtaceretanftultitia,veriffime refpondit, nemtnem
fiultum tacerepofe. Hxc omni eerre xtati vtiïià quæ tradi-
dimusdnoderand* linguæ prxeepra, fed adolefcentiæ
longe neccïîaria ; quæ cum nihil foedius habeat loqùaci-
tate, curahdum eft maxime; ne qui in ea eluccre videtut.
flofculus quidam innocencis vitæ, propter immode-
ftiam linguæ teterrimumodorèm fpiret 3neeX iburned va-
gtnaplumbeus educatur gladt us: quem in miodum Diogenes
perfâcëte reprehendic decorum quendam adèleicen-
temïndccënterloqüehtem; Ea igiturvtobléruehtpræcipüe
adôlëfcëntes monemus, tènëahtque proindè memona
lèmper iliud Eleâræ, quodCleantesroganti çui -
dam, quidnâ filio crèbro ingercrè deberet, dixir; Sfie^file
tenue vefiigium: Cônlèrüent ilïdd qiSoque quod à facro
feriptore licet vetbislorigioribuà docentuf. Adolefcens, lo
quere insatlfatua, vixeum necejfefuerit;fibis hterrogatus fueris,
babebat caput refionfum m o n , inmuliis efto quafi in/ettu &
audi tacens fimul & qiurens, & loqui in medio tnàgndtorum
non pra fum as. Et; vbifunt fines non multumloquaris, aweg< d-
dtnem pr dibit corufeatto, & anteyerecundiam pra.bii gratia, &
proreuerentta accedti tibi bond gratia.. N on negligéndâ funt
hæc certe, quæ Sc Verecundiæ fru&um, pro qua prçfens
fermo fufeeptus eft, fingularem oftendunc ; Sc audiendi
magis quam loquendi ftudiolos adolefcentcs elTe (quod
& à C leobulo 1II0 Græciæ fapiente præceptum elt j co-
hortantùr. In qua re nullum eftmaius, euidentiulque
Eiblioth.Vet.Pat. Tom. 15
Plâut.inÂfinaria,
:
Ad. j. Sc.x.
& iblin- ;
terpretes,
&,Nöni.
Marcelin .
F 1 1
featris.
AgelLt c. I
Attic;
iam Sc dentibus m unit um , vc fupra diximus, quo tam
folerci artificio nos plane àdmonere voluit, vt &pauca
lo q u i, 5e multa audire debeamus. Quare Sc facece idem
Zeno adolefeentùlo alii linguaci : Aurez in q u it, tua in Im-
guam confluxtre. Apud antiquoç fane tanta erat tacendi religio,
vt Angetoniæ etiam faceUum dedicarinr, cui facri-
ficabàtur ad diem U. cal .Ianuarii, quæ ob filcntium, cuius
præful dicebàtur, prænexo, obfignatoque ore fimu-
lachrum habebat. jea vëro iudtendi magis quan) lo quendi
ftudium fufeipiendum e ft, ne tamen rufticà Sc
muta (vt ita dixerim)quædam taciturnitàs laudielfe crë*
d à tu r, lèquamut iliud Plaucinum, adloquendum atque td-
cenium tute habeasportifiulum, nam ficutiportifiulo ( quo o-
lim malleo, nuncfibilojàportandoditftoJ modus,lignum
que dari folet rem igantibu;, ira loqui etiam & ta-
cere non fine modo & ratione debebimus. Loquendum
igicut erit vti res 5c tempus, & locus poftulabunt,
&nequ id incaute & imprudenter emittatur, magna cù-
rà adhibebitur. Q u â maxime autem erir cauendum ne
quod à Periandro Corinthio præceptum eft, interlo-
quendum fecretapronuncientur,quodidfitmuliebre,
arque ica. muliebre, vc nihil à virrute virii quem grauem
Sc conftantèm natura genu ir, alienum magis elfe cenleà-
tûr. Quare mâibri: bbfetüantia cuftodiéndaèileprxbi-
pitur llocraces dépolira vetborum quam pecuni.irum,
quia probos viros decét ita mores fuos inftituere, vt fide-
liores iuramento elle videantur, id quod de fe etiam rë-
fetc Ambro (lus, deplorans mortemSatyrifratris, cui o-
mnia confiliaiua dicic commuriicailè prxter çommillà j foneb; o- I
fibi amicorum fecceca. Qu o loco conuenienrer nosâd- ! rar.$âtÿri
monet hiftoria Papyrii prætextaci, quem è curia cum pâtre
; ficut antea Romæ mods erat, reuerfum, cum per-
cunâarecur mater quid ibi confultaiIënt,recüfarerque
films; quod res efiècardua, inhibicaque à Pàtribus priuf-
quam decerneretur cuiquam enunciari,auidiorq; proinde
ilia àudiendiquid id rei .eflèt, nuheminis.nufjcex-
horcationibus cogérée fecrecum fibiaperiri, time is excogitate
nouum . perfeftmumquc mcndacium, atque in
fenatu aétumefle de coniungendis,velvni viro duabus
vxoribus, vel vni vxori duobus viris, nondumque deli-
beracum alfirmare ccepit. Qu p au d ito exccrrira adexte-
ras conuolauit mulieres, cuntfta qùæ accepefar pa (Tim
diuulgans; fadtoque poftridic magno omnium ante curiam’
ccëru, cum lachrymatehcrogarentquc vt vriapb-
tius duobus nupta ficrer quam vni dux, mirarenturqué
Sènatores tantam earum infaniam, procelîiç puer in medium
curias, Sc rem vti geftafuerat,expli'cauir,cui{b!i
poftea ex omnibus pueris curiam in troire conceflerunt»
atque ob tacendi loquendique in xtate prxtextata pru-
dentiatn honoris caufa pratextato nomen indiderünti
Curandum veto eric ne cum prudcciçpleni fuerint, ma-
litix tamen Sc improbitatis term ones noftri accufen tur,
quo circa fummopereinpnmis ftudebuntàdôicfçentçs,
vt quod Solon 5c Pi ttacus fapientes amb o p rxc eperun t,
a mendaciisabftineantjloquanturque tancum qux vera
1 une, ne vbi mehtiri afl ueti fuerint, eo etiam cum lëhüç-
rint vitio laborent: Eftporrp id magis feruörum • ropriü; ..
Veri täte aiutëm nihil hothini libero conuenien eius, q u x , Veritas,
eft fitma fempér, conftans, inuidta, eadcmque omni ex
parte fui,“ qüam Sc Plato dixitàudituëilèfuauiorem b-
mnibus qux dicerentur, quare nihil eat amabilius, nihil
gratius , nihil quod ad pcrfiiadendum maiores vires har
bea t, vt nullius fittâm éxcultaeloquentia,-tantacficcn- j
di vis5c copia, quæ illipolfitanteferri, edm contra mé-
dacium fit ingratum omnibus atque exolum, fit quoque
ténue quiddam, imbecille, impotens, vanum ac pertu-
fum tranfparcnfqueinftaf rimæ, atque idlucri alferat,
quodab AnftotelediéÉumfîiiiïè traduhe, vimentiridf,
fuctis cum vera dixerint minimefideshabeaturi Demum lingux
ita temperies adhibenda eft, vt quod Pittacus praice-
pir, neminem etiam inimicum maledicendo infedke-
mur, atque y t Chilo Lacedxmonius dixit, ne mortuuih
È e è c . quidé m,'