tianem fapiemix.omnia qjjçfuiu: mundana coRCé^nm fgiMuc tendisCiuri cnimfinrtiysf^MwnHttOT.fé-
Siquidem vïrrns môdcfti, pàuperratis exerciriocwfeit, J â * ,q u *& ipf*fcindunturinfcmuasrouJcas,omnesctfi
&fbrcitudofàciiiusdiuitijs., quam laborious expugna- |'diffimiliccr,laboranttamenaffcquédQflO,era quem fia-
*/. ipfïs.
!tur. Qui vero cognatione temppy-aburn, quibusquo-
dammodo in|£nicus eft, neoe fui figiéa,ffe4tu«,jeïuit &
minoràtur, & iur.e d6minîjfe^.cic|s acquiruntur omnia,
qa* mundi cordis affc<5kione,qa*!i mentis pede calc^n-
cur.Sed quis eft.qui hancarduam yiamyelintrare difpou
nac ? Angelum fortèquis aggrpditur,aur quisfiaggte.di-
turperfeuerat? Ncc tamenunedtftri,mine coliaâàr.di,
vidctur faciès veritatis. Ernifi pauperis exilij amaritudo
procédât. Rachelis& £i* coniugto non dulccfci't,;nec
fuccrerdtfoboles\n«mçr.c^àifiîp:yktuds>acid(cAôr"
dancm labentium foücudotwnfierir,&induabimur-
mis fpiricualium & corporaïium hondrum in .patrram
diues rcgredi t ur, qui et jam inter .cognât os exul, i n pur*
conçemplèllonis & rcétx operadonisTabpre diu dus fu-
dauic. Qui vero alia via philofophàri nituptur,errant, 6c
vrgentefame primpgenita diftrahent, fi tamen inuene-
rint germanum,qui vel lenciculam fapiemiæ, precij nomine
fl/.quem-
cunque..
largiatur. Éft enim, vt fertur dixifle Ariftippus, In-
dulgere vitijs,àlegçndi Audio tempcraie..
C a p . X IV .
D e f t p t im a c la u e d ifie n t i u m .
IjN.ldjjo Quinrilianide inftituùoneprarptis:, feptima
tusnc. Siquidem.Epicurus & totus grex fodaliura eins
vitaîn beacam aflèric, qu* tanta femper iocundicatç 1*-
ta tu r, y t ttfiiiti* 8c ptrturbationii fipn interueniat vei
tenuis motus. Vera quidem definitio eft, & qua nihil
poteftcfièföcundius. A beatamépjebs quseetjmfèqui-
tqtjdefiexit in voluptates, feputans fe earum vfubeatif-
fi mame.ife.fiitüratn. Mihi tamen perfuaderi nequit hoe
aliquèpi haufilïè defonte SQcraticQ,quiTantam morum
dQciiitpunra'tem.vc à pofteris creditusfit,nQh humanü
mpdo Jèddiuinum fpititum Ijjïbvjifiè. Sediqutafacileeft
aurevelote infipientium, dftStà optimâ deprauari, ad
.çompendiuiplmmunditiæ t r ^ a f u n t , quas yirtutis eflè
debutrautinftrumentum. Garo fiquidem opinata eft,
(oam hocxtiqj cordatus homo non (èntit).quod amorc
iocisq-, nihil eft iocundius, nihilfuauius parafitica vita,
aut eórum quiepulänturquotidieiplendide, qui vino
xftuant, fpiendidis vtuntur yeftibus; deniq-,.omniaquae
mens,lingua,mamis appétit,cogitare.lpqui, ócfacere,&
in nulio cótraire fibi,aut motùmreprimcre propriîé,vo-
lùntatis, vitam eflè hominibus vera & fum mafclicitace
gauden tis; Scd nunquid hue fine labore venicnp? Quoc
o bices,ne fie viuuxur , varieras human* fords ihteriacic i
Vcrebusnamqjvtaris ad libitum,opulentia.neeeflari^
eft. His enim egenus ira non vtitur, quia.defiinr,aut par-,
cic fiepç ne definr. Sedponancuradeflè. Inter multos
competitors,S<tanta cu.rtentcs-auiditatg» eos fordor
afportabic. Viribus icaq; opus eft,vc feruentftr. Exigitur
CraaôcpotentiaiNunquidhæcgratis^deftjfinelahore,
8c iolicKudineacquitunturîScd in his cötemni durum
quidem. eft & i ntolerabile, e© quo d a m or comm odi in-
na tus eft hpmini, vt etiam qui non agi t vt bonus fitybo^
nu*.videriyelit,;&in*ftin)atione fiu aliorp m credit.err
rareiudiiia. Nam vt bonus fit,non commpdi .quidem
fediuftiamorefficiet. Qtjteritur qrgpreuere.ntiatcon-
uiuemium, fed h*cipfa nifi fama beneficie» protenda-
tur,leuitcreuancfcic. Ac illaq uæ gl oriam pari t& p r o ro
gat,ex multis furgit ?.niculis,fed maxime d virtutum ex-
ercitio coualcfcir. Pat et ergp qp^mla bpriofus fit tranfi-
tus adbeatitudinem per voluptates. Quifulficienti*
caufadiuitias conge runt, vt potentianitantur, f ampli-
cudines.quaerunt, dignitates ad reuerentiam,& fugam
concern tus, & conciliandæcelebritatis gratia, adipuant
adgloriam. His tamenqmmbusnoneavirayquam EpL-
curus deferibit, acquiritur,&qua'triftiti* fit & tocius
perturb.tionisignara. Afitenimhac invnumquemli'
bet noncoucurrunt,aut non conferunt, quos pollicen-
tureffe&us. Imo 8c fiepiflime tanquam eregioneepnfi-
ftan t,qu*rcn tium vo t is contraria operantur:Si mihino
credis,liber de Confolarione Philofophi* reuoluatur
atcentius ,& plan fieri t h*cin contrarificcdere. fitlicct
liberillc verbum non exprimât incarnat um, tarne apud
eosqui rationc nitumur, non mediocris.autoritas eft,
cum ad reprim endu m qpemlibc t exulcerat ç mentis dolorem,
d ifeen tiuru clauis ponicur.amo r docen tuuujquo prç-
ceprores vt parentes amandtfunc& çolendi. Sieur enim
illi corporum, ica &ifti quidem finir genicoresanimorü,
non quidem de propagando fub flan tiam* fed quad :
fapiendam in audicorum mentibusgignunt, in melius
reformandonamraro.Ethlfce quidem pieca$,ftudioplu-
rimumconfert.Nam & libenter audiunt,quos amant,8c
d i 6fcis cred unr, &eis eflè fîmilesconcupifcunt ,8c pio fa-
cienteafFedlu.in ipfos cactusfchotariumlæti alacresq;
conueniunt. Emendati non irafcuntur,laudati non eru-
befeunt, vt fint & ipfi chariflimi ftudio merebuntur.
Nam, vt doâorumoffieiumeft docere, fie audi torum fe
prxberedociles. Alioquin neurrum fine altero fufficit.
Nam ficus hominis or tus ex vtroqy gignentium efteon-
feélus,& fruftra fparferis femina ,nifi ea prxmoHitus fo-
ueric fulcus. Iraq-, eloquentia Coalefeere nequit, nififo-
ciata tradendsaccipientisque concordia. Hæc quidem
Quintilian us in præceptis eloquenti*, fed nihîioro i n us ;
funt ad inftiturionem fapiend* appiicanda. Profeéto
ncc eloquentia, nifi prxccp tisfapientiæ compatacur. Et
i n forum illorum, qui aures audic ndihabent, nonmo-
do ridiculofus, fed quodammodo vefanus, irruinpir,
t quodeunque philofophia, vc Joqueretur diligentius
non inftruxit. Septcra alias claues, quas ad intelligenti-
am feri pturarum, Ti conius pofuit, in lucem prof etc liber
, qui dedoâriria Chriftiana inferibitur, fed ncqua-
quam iflis ebuianr, omnes potius véifimtur in vnaifta-
rum. Eas namque ftudium quxrendi corople&itur. Cæ-
terumde traditionegenriliumÿfènnofueratinfiitutus,
ira tamen ad inftiturionem fidelium ex propofitorefe-
ratur. Vna tamen eft 8c fingularis, & quafi dauiurn clauis,
clauis ilia quz aperit, & nemo claudit,claudit & nemo
aperit,& fine qua ad intelligentiam veri nullus acce-
dit, quam quifquis aut non âpprehendit aut non tenet,
potitïs infanire crédiderim,quam philôfophatié
G a p . X V ,:
In quo Epkuriu.&ftti fammum bonum conflit liant,
& quod per multos labor es itur ad
voluptates. .
\ yf Vlta qdidém funt & difficilia, qu>b9philofqt>lian
liv it lom profiatur vertus,quiaad fummum non eftiter
nifi pérardua. In fpc tamen proficicndiomnia manfuc-
Tcünt,& dum labris penfatur vtilitàs, mens ad pmnia ro-
boratur.Et quidem ad fummum tendunt omnes,fed via
congrua cuiq;.mediçaroema conficiar. Nec Iu-
dxus fiquidem nec Graecus fub prxtextu religionis, me-
dicin* declinet vfum, cum fàpientibus in fide ôf'iop.et'’
fidiadefipientibus,fiif inuidixrationis çonfeâio artifi-
ciofa proficiat, vt nulla religio quod mifeet abominari
audeac, nifi qui ratipnis expers eft. Sic diflicultate profundus
in fernétijs, in verbis fine leuitate cofpicuus, orato
l. ita ta*
bent:fugi-
|anc cotcm
ptus,
jpliorcsqirç
[runt dijn
tares :
«il.&c.
r vehemens,efKcaxdemonftrator.adidquod fequen-
dum eft,nunc f probabilitcr fuadens, nunc quafi ftimu-
1 o ne ce flïra t is im pe 11c ns. Si h u i c v t necefle eft acquieue-
ris,videbis ifta laboriofe nimis quçri ob aliud,8c id çuius
quzruntur gratia exeisminimè prouenire. Illud tamen
cuius q uzrunturgratia, verius& compediofius poterat
inueniri.fi non aliunde quam d fe quxreretur. Sed iam
fere malitia in ualefcéte n 6 quaericur, fed negleótui duci-
turpr* iftis,etiäfi occurrar.Nam cü omnia bonafapien-
tiæaccefloria fint, ipfiimq-, conftet fuper falutem &om,
nem pulchritudincm appetendam, ipfa czccrorfi collau
4 i%ati?Némo tatnén,vt ppinor,illuc fine labore pertin- done vilefcic,&folafunt acceflbriaeiusinprecio. Qui.s
al. vjJÖji
i H
i/.prol)!’*'
enimphüpfbphatur vt fapiat ? Nam vt tebusabundenc, l ftesj aues atmatas, venaticos canes, f numerofosgreges
aüt tcmporaliter floreant, videbis multos, & fi non phi- 1 armentPrum, ôÇpecorum, & variam mundi fupèUe'éti-
lofophantUr,çamen philofophos imitari, Ceterum raci-
liuseft,vtdiuitiæ philofophantem impediant,quamvt
philofophi® quippiam conférant; Deo enim & Mammon*
I fai.Mitp.
fideliter nô feruitur. Ne verearïs vtquis patriâ déférât,
vt paupertatem fpôtaneam ampletftatur, vt ftudio
vacer. nam philofopbia ipfe labor videtuf inutilis, nifi
frü^us opulentiÇ'Confequatuf. Alios vtfeiant, curiofi.
tas excitât. Alios'vt feire videantur,)elarionis ftimulo va-
nitas vrget. Alios adqûxftum peftifera cupiditas infiam-
mat. Rarus eft qui charitatisaut humilicads pede fapien-
tix viasferutetur, vt doceaturautdoceat. Nam ad im-
mundx voluptatis aut vanæ vtilitatis ineptias, omnia refer
untur. In his enimfinis eftanimx aberrantis. Philo-
fbphia mterim viaticum eft, paucorum tamen, qua alia
vialonge.videturefleeompendiofior.Nam vcdicifolet,
amoringeniinunquamhominemdiuitern facit.
C a , n.'; X V I.
De amort diuitiarum ,& quod in eis anima non
| quiefeit.
S ~ \V l (bias diuitiasioftgerc're curant, nihil in vitapo-
V ^d u s credivolunt via, quam céteris prxtulerunt. Vt
eisindjgentiaéxpleatür , diuerfa* probantur d diuerfis.
Nullum graue per iculumeft,fi^)ës dplofi nummireful-
geât.Ipfa-mferë naturam vinpit amor pecunix, &res pe-
neimpoflîBilesadpoflîbtlem redigitfacultacem. Auaro
nihil,vile videtur, aut fordidüm,&fibilante populo, fei-
pfum confolatur.imo &fibi applaudir,fiinul ac nummôs
contemplatpr in area. Petronianum illfid ingeftumo-
mnibus eredas:
lent ( quo nia p e r fingula enrrere vi res hum an as excedit)
plerique pecunixprxfenint, &totius hominis vires ex-\
haitriunt, inacquirendis hisauttenendis. Nam in his
duobus articulis,furor totius auaritiz conftat, quod im-
mo deray us appetiraliena,autfua tcnacius feruac.Et quidem
immoderatiusappetic,quifquis quod deeft, legem
neceffitatisexcedensj&vfus expofcit.Tencntur'quoque
auidius qux vfui fubtrahuntur. Ea quoque qux fine vfu
pofleflbribuselabuntur,inutilia fibi efle quis dubitat?
Auaritiam vel exeo n5 raodo fugiendam, fed deteftan-
dam conftat, quod d cceleftibus procul fedlatores fuo's, a
confordo diuinitatis, & vfucxleftis beatitudinisremo-
ucr,& elongat.Omnia fiquidem quo cxleftibus vicinio-
ra funt,minus eupiimt, & congregant pauciora. Volat i-
lia cxll ifcque ferunt, neque mettint, neque nent, neque
congregant in Horreis,nec penfi conftruun t;fed oranera
excludunt follicitudinem craftini. Econrra mures & re-
ptilia congerant in futurum. E t gencrationes prohiben-
tuc efle,quibus terra eft in cibuha , 8c exdem parce viufit',
timen tes ne quando eis terradeficiat, in quam tameipfie
jpculdubio refoluentur.Sentiat vnufqu|fque qjvuk^go
auarum pofle fieri compotem .voti Ron credo, nififorte
&Epicurus famelicum , 8c fiti aridum Sdanguentem,
plenx voluptatis iocunditate frui conlentiat. Siquidem
vterque famelicus eft; fed perniciofius efurit aiiarus, qui
femperitfdiget,& (atian non poteft.Maiot enim eft hiatus
mentis, quam corporis: & nifi fejpfiim Deus infun-
dar, omnino Requit impleri. Nam cum natura'fpiritua-
lis yirtute propria lie corporalia comprehendat,vt nulla
quantitate diftendatur.nec res vna locoptxoccupato,
alterius impedimento fir,quo minus ilia cornprehenda-*
tur, & quo plura accipiuntur, eo pluribiis locus eft,luce
clarius eft, quia res corporalisanimam, qux fpiricus eft,
implcre non poteft. Totus mundus anguftuseft ad ani-
mxquantitatem. Ex quo patet , quodineo potaani-
manon quiefeit,nifi forte in angufto claufum ergaftplo,
fpinis fuppofitis incubantem, Epicurus quiefeere molr
liter opinatur.
C a p . X V IT.
. p i
■f al. innU*
mcrofüS. 1
ecuranauigat aura,
Tortuhamquefuo temperetar bitrio.
Vxqremducat Danden, ipfumque licebit,
Acriflum iubeat credere quod Danaen.
Car min a componat, dec lame t, toner epet omnes
Et peragat caufaSyfitque Catone prior,
lurü confultm pa ret non par et. babe to
At que ifto quicquid Seruius & Labeo.
Mult a loqtfor, quiduis nummifprafentibusopta,
Etveniet-, daufumpoflidet area louem. Deambitione , &quod cupiditas flultitiam contitetur, &quis
Duwiitaquequxftumfaciat,nulla parsmundiividetur I ■ fltortunyrayriidis, &dedinerflvitiis
inaccefltbilis, v&ipfiu$.torridxxftum, maiorauaritix J ambitioforum.
ignis exuperat.Inde eft quodhic mucat merees,furgente I
afole,adëumquo yèfpertina tepet regio. Hie toto im-
petu fertur in hoftem,
cmumuir,hora
! Moment o, cita morsveriit, aut vittoria lata.
■ Alius fiiperbis gaudet aflidere liminibus, vt ex fan^iliari-
tate maiorum facilius ad opes,qu? defiderantur accedat.
Sipoteftvcrlaturinaliquo minifterio;finautem,fiifficit
in matricula curialiumefle confcriptum. Sola fiquidem
confcriptio quxftuofa eft. Vt minimum locum patfimo-
nix facit,qua nullum ve<ftigal vtilius. SuiS'ehimcom-r'
modiflimeparcit, quern loculi exhibentalieni, Milica-
tur in curia vfque ad canos , imo & illosconfumit curia.
Vix eft,vt quern curiaperduxit ad carios, domum redeac
Vel exclufuS.' Si migrauetint, fame pereunt, quia vt
aitSidonius,eosnontam bonuspafeir, quam panis alie-
nus, Suauior enim eft,8cquiddam ab alieno innatxdul
cedinis habet.' NefcitvtifuR.qui femper abufds eft alieno.
Si honefta finiuncur officia, parafiti partes non eru-
befeic explere & mimi. Quxuis indignapatieturante-
quarrl exeat. Apud f Virronem Cfebrium cogitesdif-
eiimbentem. Nam & huic idem propoficum, 8Cfemper
eadem mens eft, '
7 vtbonaftmmaputet, alienaviuerequadra.
& ea patienfi petferre a.nima,
;; — qua me Sar merit us, tniquac
■ Cafaris admenfas.mcvilis Galbatuliffet.
Innumerabiles vix funt» quibus palam aut dancuto pro-
peratur ad quxftum : 8c quem non nibigit amor pecunix,
ibterdum fuperat cupiditas fpecierum. Equos, ve-
Biblioth. Vet. Vatr. Tom. 15. -■ .i
DE c LIN.ARE nituntur àliqui,ëtfi non maculam.
odibilem tamen auatitix noram. Nam &abalienis
videntur abftinere,& fuis,cum res expofeit, libère vti
parati funt. Eis tamen de fonte maiorum oritur alicu-
ius vitii vena, qu® femltas eorum a tramite vcrxfelicica-
tis defleftat. .Sicut eniminhorto deliciarum , devno
fonte oriunrur flumina, quxfxcundant fuauiflithi odo-
risagrum , cui dominus benedixit : Sicin loco horroris
& vaftx folitudinis.in terra fcilicet obliuionis, quam illi
inhabita’nt,quifuiobliuifcunturinmundo ,velutftupi-
dus ludorum vanitate captus in theatro, quafi de fonte
vrto , omnium capita pullulant vitiorum., .Hic aurem
puteus cupiditatis eft. Earn veto fié patrurn diffinit au-
töricas, vtdicàtur cupiditas elfe amor eorum, quxquis
amitterepoteftinuitusiSociatiir enim eiftulcitia comes,
fijadens id amati & qüxri,qüod tenere nonpoteft.Ëtéft
ftultitiaeorutri quxfciendafunt, vjtipfaignotantia.Sic
cam liber magni Auguftini de libero arbitrio pingit. Si
enim nefeiatur quod feiri non poteft, in nomen ftultitix
minime cadit. At cum fui ignorantia qüistenètur0tranfit
ad ftultos; Siin bonis, quaé minpra baten ter funt ,maio*
ribus prçfertiftulte iudicat. Si vitia leques, partem fuam
d eteriore m faciat, ftuldtix malediâione damnatur. Si
ergo error fueric cupiditate fuCcenfusprxeipitii multiple^
via patet,cum ab errorefit>vthomo,quid fit fer
quendum ignorer, 8C ip fum in inuiP abeuntera, forn ax
cupiditatis inflammét. Et quidéadhucprxualent verbà
. iniquorum, dum homo pröprix conditionis ignarus, 8c
debit® fu bieèlion is detre élans iusum,fi<äitiam quädam’
;affeâàtlibertatem,vtpoffifrViueilfinemetu,&impünc-
Pp quod