De riùgiscurialium
, ;.cî,&adho^oflrèabtariçoôfthtio’, vtpergratteniçx-
bcnediéiîône Dcicollacam; ad yisrcucisincrementum’&
mulciplicacionem, liberum exci tetur arbicrium.&viicu-
tibusraultipliGatispçrgcatiam.adijciaturûibieâiotcrrx,
quatn cum in fe îpfo homo fubieccrit, dominium fui,
aUoiümqué CQnfè,quii;uc» Yt cunéiis animantibus prælàr
tus, timorem&tremprem jncutiat o mnib u#, quæ mo-
uentùr in terra. Sunt ergo éi cunétain cibura, quia in o-
mnib9 creaturis, éj verba falucis fuæ loquitur Dominus.
Plane cißatur in cun&is, quitus ad vifam vel mores co-
ponendos vita hominis proßcit. Conftat eni m quod o-
mnis adificatiô morum à Domino cil, &cum quisaut
virtutera, aut ab opère,aut à verbo,aut quocunque modo
inftruitur,cohcelfis fibi àDoiqino vtiliter cibatur.O-
mnis cnim inftruétio faiuds,quodammodoverbum Dei
eftj&à quocunqivètitas do6Erinæprofératur,àce'eptâh
) da eft,eo quod veritas incorrupta temper & mcorrupti-
bilis eft.Ante diluuium & poft,dum fanguine.in quo. Cedes
eft animx,abftineatur,conceffus eft omnium vfusj&
ante bapdfmum & poft, dummodo peccacum viccc,nemo
vndecunquc inftrui prohibetur. Si Apoftoluseftali-
ita ex m or tuis reciproceviuos fieri docuit, &-per varia
corpora pro morum qualitate migrate. Vnde illud:
lpfetga * non mtmirit Troiani tempore belli,
PanthoidesEupborbus er m tcuiptäorekuo
Haßt ab aduerfo grauis bafiamtnofis Atrida.
Sic ergo legantur, vt authoritas non prxiudicetrationi,
nam &c vrcica dumlegitur rofo, quamque manum tan-
gentis vdt.Sapientia fiquidpm fonsquidam eft,de quo!
egrediuntur flumina,qusirrigant omnem terram, & no
modo hortum delitiarum diuinx paginxreplf nt.fed et-
iafn ad genres pertranfeunt, vt nec eciam ./Ethiopibus
oroninp definr. Inde font floridi redolentes&ftudlifed
gentium horti: quos ft forte fimplex lc&oringreditur,
Temper poetjciiltiusmeminerir, ■ x
Quiltgituftorei& burnt nafipitiafraga,
Frtgtdw, o pumfugiteblncjxtet anguis in berba.
Nam 8c poma Hcfperidum , qua: praeo peruigil feruar,
nullus afoortatignauus, aut qui feripturas non quafi yi-
gijans legcrit, led quafi dor mi tans lorn niaueri t , ac li ad
finem legendotum vtenscalcaribusproperer.Ctei.ctum
quiafideiisleótor,&prudens,& qui literisexamorein-
uigilat, vitia Temper exciudit, & in omnibusaccedit ad
vuam. Hinc eft illud dotftoris dodorum Hicronymi j
Ama Tcientiam Tcripturarum,&carnis vitia non ämabifc.
quibus odor mortis in mortem, quid prohibée, ôcvalà.
I mortisalicui prodeiTe ad vïtamî Cum ergo dicitùrquic-
! quid vis prçter fanguinem comede.perinde eft acfi qua-
dam imagine dicacur .dummq^o vicia fqgias, quod vo-
lueris lege. Sicut in efeis carnalib. quxdam ftuu qux di
geruntur vdliter,~quxda vertuntur in crudos hii,mores,
alia per vim expulfiuam eijciuntur omnino,qiixdafunr,
Quid fit vere pbdofepbari : & ad quern finm fcrip ffirarum
jux (aniSjfi tarnen modefte{umancur,conft:iuntjöc ob-
vergat inttntio.
unt xgrotatiuis: quædam debihoribüs faciunt minus,
tarnen conducuntfanis&lànaduis, Nam hæc iplà non
H Öcautem reuera philofophari eft, & hie eft mult*
adeonaturamcorroboranfulelicatiöräftquidem minus ; le&ionis iucundiflrmus & laluberrimus ,
frudus.
nutriunt, magiscommunia,&afimend,ytitadixerirn,I Ipfa liquidem rerum omniumcontinetdiÇciplinam,&
pinguioris. $ ic& ïn libris font qux omnibus profunt, j omnium moderatrix vniuerfis humanx virxa&ibus, &
du m tamenle gan t ur m o de fti a d i lpe n font e, v t quænihil verbis,&£ogitatiombus modum,& termines iplà con-
eominéntnifixdificationcmfidei & morum.Suntqux . ftituit. Efttamen cui neciplànouicterminum pr«finire
folidioribus animis fociant, habenda quidem procul à Eft cui in éopraeftribit rnodum,vc non habeac mqdum.
leâione fimpticium ; (tint qux natura bon» mentis om- J; Quicquid agit aut loquitur ; illuc tendit quod apjid reuis,
nino eij cian t : fontquæ digérant in vfom morum, aut e-
loquentite : font qux indurent animam, & in fide &bd-
nis opei ibus folam faciint cruditatemi Vix aucem inuc-r
nietur feriptum, in quo fi non in fenfo vcl in verbiSinon
repetiaturaliquid, quodprudensicdoremictit. Cxte-
rum libri eat holici tutius iegun{;ur & cautius j &genti-
les fimplicioribus periculolius patent : fed im v triiq-, ex-
etcerindelioribus ingenijs vtilillimum eft. Namexqui-
fita ledio fingülorum, dodiffimß, eau ta < lediomelio-
rumioptirnum facif. V t enim in lib.ro Saturnalior.um,&
in epiftolisSenecxad Lucillium legitut, fpes quodam-
mododebemusimitari,quç vagai.iur,&floiesca:pmit,
deindequicquidattulere ,dilponunt, & perfauosdiui-
dunt, & foccum varium in vnum faporem mixtura qua-
dam & proprietäre Tpicitus foi mutant.Nos qu.oq-, quje-
quiddiuerTaledionc quxfiuimus, cóüertamusin vfomv
virtutis,vt omnia in ordinem gerendorum rattonisiu-
dicio digerente coale (can r. Nam &in animo melius di
ftinda leruantur. 6c ipfa diftindio, nó fine quodamfer-
mento, quo cónditur vniuerfiras , in vnius faporis y Turn
vatialibamenta confondit, vtètiam fiapparueritvnde
fomtum fit faliud ramen efle,,quam vndelumptumno-
Tcetur ,appareat,quod in corpore noftro façere vide-
musjfine omni opera, nofttam naturam. Alimentaquæ
acdpimus,quamdiuinfoaqüalitaréperfcucrant,& loli-
dainnatant,maloftomachooncri font. At cumexeo
quod étant,mutata font,turn demurh i n vires t ran feunt.
Sanguis ehim ex diuino mandato diducitur, dum vitia
dcclinantur. Paftor Ecclefix reprilia&immunda ma-
dare præcipitur, öc co medere : quod licet ad voeâtioné
gentium proprie referatuj * vel exempli confqrmitate
docere poteft,vtiugulatis erroribus-gentilium dogmata
nequaquamfiorrcamus. Dum innocentiam.ftUgalita-
tem, contemptum mundi docent Pythagorici audian-
tur; durrî animas, qqas in cxlu?]i euexerunc, retrudunt
in corpora,beftiaru.iuguletur vel Plato. Nam in eo Py-
thagoram nitnis fecutus eft, qnod ficut mortuos ex vide
philofophantes non habent rerminum. Nam & eius
lubftantia in eo confiftit, vt illu4 nequaqnam tetmine-
tur.Si enim Tecundum Platonem philoTophus Dqi ama-
tör eft, quidaliud eft philofqphia, nifi diuinitatfs amor î
Hoc eft vtiqj quod terminari yult, ne & iplà quod non
expe'd:t,finiatur. Quod enim finitur,efte définit : & fi a^-
mor Dei extinguitur, philoTqphix nomen.euanefcir.Sic
&incarnata fapientia DeijCum' multis prselcribat modü,
Deum line modo praecipicdiligendum.Nifi quiachari-
.tati modus ille prxfcribitur, vt Deus fine tetminq àmo-
ris ddigatur. Qui enim air : Diligesproxirpum tunm fic-
ut teipfomvidem præmifit, Diliges Dominum Dcum
t uum, ex toto corde tub,ex totaànima tua, ex tota mente
tua, & ex omnibus vinbus cuis, idem quoqj adiecit,
In his duobus mandatis.vnmerla lex pendet &;prophe-
rae. Si ergo omnia qux Tcripta font, prophetis famulan-
tur & legi,id eft, fi omnis dodtina illuc ten dit, v t homo
fobiednsfit legi Dei,quisambigit adregnum charitatis
yniuerla referri) Qui veto phiîofophando charitatem
adquint,aut dilatât, (rimmum philofophantisaflecutus
eftfinem. Hxceft ifaquevera &immutabilis philoTo-
phantium régula, v t fie in omnibus legendis aut difeen-
dis,agendis,antoroittendis, quifque verfetiir,vtproficiat
veritati & charitati. Ipfa vero nunquam inanis aut
fqla eft, fed honeftatem.mqdeftiam, cum Tobrietate pu-
dicitiàm j&aliarum venerabilium virtutum coetum in
ipfom hôfhinem ,quem pietati confecrat, quafi in tèm-
plum Domini inttoducit. Quicquid j*aliorfom vergit
in artibus,liue quibufcunque lcripturis, nonphilolo-
phiæ dogmata,fed inanes fabulx font&figmcnta eo-
rumfoper quorum impietatem ira Dei de coeloreuela-
tur,. Qu'cru id illi gar riant, cede philofophanti ine-
ptum videtur, inlipidum & infollum. Audi non me, lêd
i prophetamdicentem detalibùsjNarraueruntmihiini-
1 quifabulatiqnesjfednon vtlextua. Loquicrgovcraôc
iufta, philofophantibus Sc non philofophantibus commune
efti Vera & falla loqui,bona & mala docere, non
Säolophanthim eft. Scd & teft» intetduna docet var |- patericum . non f Hermogatam audiant, conbenifle i | .
nusphiwibphiimicatör ; fed qui oeefta quntoMt fequi- cum amen deambuUrionc & cjtcumitione viarnm po. ! «'•E
K . i • ■ '1 riiic nnam rliliornri inHFftioftrinilftrprHin. Pprinsreriî tur* vere philofophtts eft.
C a p . X l i r 1 -
De impùis ntigatorum, qui fdpientiamverbapùtant : &
' quodaliterlegendi funt librïdmtni,
aliter gentilès. /
ERrant vtique & impudenter errant, qui philofq1-
phiam rri lolis verbis çonûftere opinantur. Errant
quivirtutem verba putânt, vt 4lücum ligna. Nam vir-
tutis ‘comtbendàtio confiftit ab opère, & fapichtiàm
vircus inlèpa^abiliter çomitatur; Vn4 e conftat, quia
illi qufverb« inhxrent i malunt vidèri quam elle fa-
piçntes. Platées circùméunr, terurir limina dodiqrum,
qûæfttuncuîas mouent, intricant vérba, vt foüm & a-
lienum obducanc le n Turn; pacafiores ventilate, quam
examinare.fi quid difficultatis emerfit. Verentur ramen
prodere imperitiam foam iadatorcs làpientix,nA~
àmâtores ,& id quod nefciùùt /prauo pudore nefoi
quam qùxrere & dïfcere malunt, prxlertim fi àdfunt
alij , quibus notùm £ arburentqr quod ipfi riefeiunt;
faftum tamen]coruin ferre non pbteris,de omilitha-
teria loquuntur fubito , dijudicant omnes, culpant a-
liqs ,'feipfos prxdicant, iadant fè ihueniflè de nouo.
quod tritum eft ab ahtiquis, & reftimonio librorum
per xtites multas ad tempora boftraperdudum. Verba
multiplicant , vt fiepe minus intellèdi fint bnere,
& multitudine verborum , quam reium d'iöicultate',
Cum enim ne intelligerecur effecit, arbitràtur fe me-
ruifle , vt ptx cxceris philofqphus vidéatur. Et fxpe
qui paûciffima nouit .pcoponitplqrirna^qux nec ipfe
Pythagoras fufficcret explanare. Interdtfm cadcm re
■ plieat-& reuoluit. Et quia non habet, quo diucrcat
laborat mifere, idem terit, & eafdem circinat am
ras ; duni cnim proeufaudias, tertium'Càtonem .è“
j:oelofnirabiris cccidifle: Qûemlibec ehimhômiriemi
attulilTc videbitur. Si profelfionem quxras, & arcemj
eft^ x
Graniwa’icm,'Rbetorigtomettr, piftor, aliptes,
Augur, fcbcenobattSy medicus, magus : omma noüit,
& efuriente Grxculo longe prxftamior. Nam & fi
iulforis ibit in coelum , & Dxdalo dod io r, teipfom
quo volucris incolumem per! inane trajjciec. Accede
vt docearis, quidln feriptis fois autores fenferunt
diligenter inquire, excute literam j ftatim increpabit
duritiam tuam , & afino A,rcadix tedicet tardiorem
Plumbo hebetjor es, dum quid in litera latct interro-
gas. Litteta inutilis eft,nec cutapdumeft.quidlqqua-
tur. Si inftas, tooneberis. fugere, quoniam perpiciq.
fà eft,&oceidit.' Çaueneferpensfit ^qui terram corn,
edit omnibus diebus vitx fox. Aucludendum ,aut fa-
bulandumj aut difeeptandum eft tibi. Nam. qui ven
bofioreft, videtur doiftior. Nec curandum eft , ynde
aut quid , de qutxfentiat, aut proférât ali quis , dqm
loquatur. Nec refert qùa quifque ratione nit->tur,dum
non inftantiam , lêd vmbram pips quilqué dare fuffi-
ciat. Quid yerum aut falfom , quid .probabile aut
quid non probabüe fit, fruftra quxritur,, cum omnibus
imago probabilium proferatur. ' Statue qiiodvb-
luetis, ftatim illud .aÜqua fimiiitudo euacuat.. Nam
quod obtinèt in vno iimili, veus nolis inalio obtine-
bit. Conftat tarnen quod vero fimile eft, non ftatim
elfe verum, & quod folfom videtur, non falfum elfe
Temper. < Si ptopofitorum fmiilium diffimifitu^foem
niteris aperire, tem inanem aggrederis, Aut cnim te
vel clamore pxxpediec, aut lupeifluam- opecam deri--
débit ; cuin oranium fimiliun) aliquam dillinulitudi-
nem elfe opotteat. Alioquinnon tam fi milia, quam
eadem merito efle dicentur; Dqcere çntita non fit,non
mqdb friûolum , fed irrifiejne dig.nftfimum ,iudiçatur.
Statim quxritur auvclisconcipnari.Dtcuntle vt Pcritius
, quam diligenti inucftigationererüm, Peripatetic
cos imicentur. Si tamen hxc ad copiant eloquentix
comparandam exerceatut difeeptatio, & fimilia&dif-
fimilia conquirantur. Excreicium quidem laudabile
eft, & quo aliud efle conducibilius iuuentuti, nóu facile
dixlerim, dummodofallaciacum nube multiplici, fi-
bi nequaquamperftringioculüspatiantur. Nihil enfin
vtilius, .nihil ad glotiam aut res acquirendas commo-
dius iuuentuti, quam eloquentia, quæ ex co plurimum
comparatur, fi return in mente, & in qre copia fit verborum.
Verba namque proferre rebus incognitis, de-
fipientis potius quam dqcen.tis.eftjaut difeentis. Mal-,
tos videbis huiufmodiyqui totum longo detinentfer-
mone diem, & nihil omnino dicunt, aut minimum.
Tudcfclfosesaudiendo, & is nifi verbofior effet, lo-
quendq pètfatigâri potuerat; quo tamen tendat , ,aut
quid vêtit * non dumintelligis, tu fincra exfpetftas ,il-
le non dum initium fecit. Perfer tamen, vt videas qua
exiturusfiti recolligê tandem,qux contexuit, & oc-
current tibi velutxgri fomnia, vanas fingentis fpecies,
vt nec pes, nec caput, vni reddatur formæ. Turbati
cerebri hominem credas, & qui ex defedlu, rationis
iinguam continere non pofiit- Putes eum nodes con-
cinuare infomnes, & fopita ratione » mélanchqliam
Tolamineo excitatam. Si forte miferatione duâus, ci
modeftiam perfoaferis ; lucfcendetur , ^C'quxlibet in'
quemuis firiget opprobia, compatientibus & deriden-
tibusxquèconuitiabitur} nec amicus ncchoftisab eo
confputus abfcedet. SLcxpifti perferas neccflê. eft, aut,
procacis linguxfuftinebis miudas. Defifte ergo, nifi
fordida lingua malucris. inquinari. Nam & immunda
quomagismouenrurjeoampiiusfcetent. Vit* ptuden-
tisdiékum.agnofces, quia
Vefanum tetigiffi timent,fugiunt% poet am-,
Qui fapiunt, agtant pueri, mcautufofeqmntuf.
Licjèt aütem priuatos, â.mfcrioviuentes, hqmqfiuiuC-
modi reâiffime vidéatur inutilis, cotnmodus tamen
eft in ccçtu niultitudinis, qux .hiîaritatis, & ioculatis
Ixtitix materia gaudet. Optimum enim inftrümen- ^
tum eft ad rifos conciliahdos,&efficacicn: quouis mi-N
mo. Vt venenum eius effugias , patientiam indi-
ças auribus, morem géras infano, qui nulli ,psircit, &
iî eum forte vis repeimere, benigniflime obfocra, vt
in docendoaut dilputando fencentix plus appOnatj
& earn veiborurn deduókione compenlet. Nam qui
verba eius, & res temporis oportunirati çôntempe-,
ia t , modéftiffimaitt totius eloquentix regulam ten et.
Ula veto copialaudempàric , cui veritas virturi, & omnibus
ofticijs arnica catiTéndt. fyiulta fiquidem ;& fàl-
laciter loqui, nugigeruli eft, & famam omnino négligentes
, & in Te virorum graumm prou.ocantis odium
& contemptum. .Nanv&d (piritns (apientiæ author eftj
quia quifophifticè. lpqujtur odibilis efojNqn medïqcris
tam.cn vdlitas eft,.tin depreheodendis imporrunir
tatibus fophifticis, fine quarurn notitia quiiqni§ ad.exa-
inJèatiônem veri êç reiûm veqtilationem progredi-
rur, qiiafi miles inutitis.eft » qui aduerfus exerçirarnm,
&' inftcuâum hoftem, procedit éxarmatus. Licet çr-
go ad exeteidûm CQÎloqucntem vicjffim fallere, & qua-
fi in campidu&orumfphola. ioter ciues ip.çu.aiem mili-
dam exercerer fed'vii Te cplloquendum intendo j ad
philofophix fpbrietatem exigit, importunitate. fóphi-
fticx delitefcunt. Et fi for te ab àl^eruçra parte emcrfçA
dm, fie â fapientibus.corripiuntur, ficüt in.republica inT
ter conrrahentes, dolüs roalignantium çpercetur. Gx-
tetum verba rebus, res temporibus conremperare,& inr
teruenientes faÜaeias prudenter arguer? , non pauco-
rum dictum eft, aut leuis opera.. Vndc plurimi acce-
dentes, retrorfomAbeunt, &aliquam veftium philofophix
portiunculafn prxferentes.^lorianturàpddindo-
aos,acj5iniurifdiâionem eorum totaedneeflerit. Vt
enim ait quidam, (verbis namque manendbus nomen
êxciditj . . , :: rà-.-v. •' •
'' " T ” • ' ’ r ^ ” • Garti»