potenter puniuntur. Sed Sc ftultitia cqnfumit impios,
quia in dcpreffionc populi, robin princjpis eneruatur.
Populusnamqueeontritus, engere viresptincipisnon
poteft, àut non vtilt.
C a p . V U .
Qm mala vel bona fubieclis proueniantde mribuspmcipum:
quoi (y diquorutn ßrategemattcis robo-
ratur exempte. _
Vafï,inquit, qui mittitlapidem in aceruumMercu-
V ^ r i i , fie qui datinfipientihonorem. Hocidiiierfis
diuerfo modo exponitur.Ego fapientibrum vçniaimpe-
trata,aceruum credo Metcurii, in quo confiftit ratio cal-
culandi, qüia Mercurius numen eorum eft qui negotia-
tionem exercent, Sc ratiociniis fuisdiligenter inùigilant.
Mittere ergo lapidem in aceruum, qutfregitur ratio çal-
culandi,eft to tarn turbare calculi rationém :& honorem
conferee infipienti » eft reipublic* fùbuectere vitam. Et
impoißbile eft,vt alios vtiliterregar,quem propriusfub-
uertit error. Ait enira, vbi noneftgubcrnator, populus
corruet. Et alibi, Rcxinfipiensperdetpopulumfuum.
conceditur. Fertur & aliudde eodem. Qupd dimvir-
go eximiac pulchritudinis , finitim* gentis principi de-
fponfata, inter captiuas adeffemunciaretiirvei abftinen-
tia fumma pepcrcit,vt neillamquidemafpexerit. Qua
moxad fponfum remifta, vniuerfegentis per hoe beneficium
fibimétes reconciliauir. Sic humanitäre fuorum,
alienorum animos fibi iuftitia deuinxit. Simile fcftquöd
ScipioAfricanusinHifpaniaegifielegitur.cuicurayirgo
nobilis omnium in fe decoris admiratiöne conuertens
o culos.adduda effet, earn fppnfo nomine Alicio reddidit,
adiiciens & aurum, quodparcntes in-redemptioncm
captiu* attulerarit, vt effetvirgini in dotcm, aut marito
in munus nuptiale. Itaqj multiplici * magnificentia vni-
uerfägens vida, qu* forte alias ceflum nô fiieràti Romani
imperii populo acceffit. Cam ill o Eal ifcosP b fi d e n ci,
magifter ludi liberos Fälifcorum tanquam ambulandi
caufa,extra murum edudos,tradidit,dicens retentis ofi-
fidibus, ciuitatem neceffiiriofäduram i mperata. Camillas
vero no folumYpreuit perfidiam, fed rcftridis roani-
bus poft terga, magiftrum virgis agendum ad parentes
pueris tradidit,adeptusbeneficio vidoriàm, quamfrau-
& ciuitates habitabuncurperienfum prudentiu. Omriis Idendn coric'upierat. NaFàiifciob hanciuftitiamlpohte
potentatus vita breuis, languor prolixior grauat mcdi- fe dediderunt.Extat qtioque eiufdem Camilli non igno-
cum. jBreuem languorem præcidet medicus i fie Sc rex ! bilior titulus.Cum enim poft fubàdas cinitates & trium
ho die eft,8c eras morietur. Cum enim inorietur homo,
hereditabitferpentes, 8c beftias SC vernies. Nunquid
quæfopauperesopprimunturiniu’riiis, àttenuapturexa-
dionibus,rapinis multiplicibus fpoliâcur, iubëntur in fe
concurrere populi, &orbem cohçucere,vt'potentibusi-
fti fuccedant heredes? Ifti namq, fuccedunt omnib us iure
fdo,necdefideraturfolcmnitasreftaméti,ab inteftato
emergunt omniajvelis nblis, hos hàbebis hcredes.In-fe-
cularibus literis fertut dixiflè'Plato,Perinde eft cùm fubditos
oppri mit magiftratus, ac fi caput cPrporis intume-
feat, vt à merabris automnino , àut fine moleftiaferri
non poffir. Hanc autem palfionem fine grauiffimo dolore
membrorum tolerari vel curafi ,impofiîbile eft. Si
vero incurabilis fùeritpaflîo, fieviuere qua mori mifer-
iuseft. Miièris autem nihil vtilius eft,quam vtcunq-, finite
miferiam, Idem quoq;dixilïèlegitur, Cum in fubie-
(ftospoteftasfæuit, idem eftaç fitutorpupillumperfc-
quatur.vel eum fuo mucrone iugules,ob cuius defenfio-
nem, ab eodem traditum tibigladium accepifti. Rem
namq', pùblicam fruiiute pupillipercelebrarc eft,& earn
tunc demum reéleptocedere,cum caput eiusiè vtile eflè |
c6gnofcit,nififidelitermembriscohæreat. Hæcille,& "
quuàem eleganter & vere. Sed vt mihi videtur.cohæren-
tiafidelis& firmaeflè non poteft, vbinoneft vnio tenâx
volumatum ,8c quafi ipfaru m animarum conglutinati o.
Quae fi defueiit,* hominum fruftea fibi cöngruunt Opera,
cum dolus in perniciem pergat,finé affeftuproficieh-
di. Simulatoresinquit Ipb, 8c callidi prouoçaptiram
Dei, neque clamabunt,cum vin&i fuerint. Morietur in
tempeftatè anima eorum, &#ita eorum inter èffsemina-
tos. Operibus namq; caufam præftat nune pudor, timor
in terdum.Sed iurnftarailla fordidiftîma eft.quç ex adipe
fidei.&dileâionisproceditj&infolovirrutisfundamé-
tolubfiftit. Opera tarnen quia morum argumenta (tint,
gratiam pari an t , quia nihil vtilius, nihil efficaciüs eft ad
ftàtum magiftratuum, 8ç proccflùmf Inde eftillud Im-
peratoris,aut (fi mauis) vcrfificatpris egrcgii,dum tarnen
idem eos fenfifle non ambigas.
S'ispMinpnmû.nam cum vmcamurin omni-
Munere,foU Deos &qU4t dementia nobis.
Neu dub itfujpeftus agas.neufalfus amicit,
R umorttmue auidus: qui talia cur at Quants
Horrebitftrepitus, nulla non anxius bora.
Nonfie excubidt,ntc circumflantia pila,
Quattftutatur amor,non txtorquebis amari.
Hoc alterna flies, hoc/implex gratia don at.
Alexandetcum nyeme ducens exercitum,refideret ad i-
gnem, recognofcere'prætereuntes copias ccepit. Gumqj
refpexjflct quendam prope exanimacum frigore , iuflit
eum (ederein loc® fuo, dicens, Si ipPerfis nacus efles, in
|. regiaTelia refedifte capitale forer,(edin Macedonia nato
phos iqfignes, militarismanus inuidia cocitata, damna-
tus & èxpulfus eft ciuitate , quafi præda communiini-
qnius'diftributa.IrruentibusSenonibiisGallisinvrbem,
& Romanis vndecimo milliario Vi6lis apud fliimen^Al-
liam, necinîpfa vibequicqüam praeter Capitölium fer-
uari poffer, & hoc auro dato, vt Galli recedetent. Ca-
miHus etiam ingrata: cbmpàtiens patriae, eofdern cçcidit.
aurum abftulit, Romanorum aquilasreportauit. Vndç
in fexto Virgilius. Inter cacteros Æneades pra:dicit
Æneas l
nferentemfigna CamiUum.
Itaqueab exilioreuoGatus, tertio triumphansvrbem in-
greuuis eft, & appellatusiècundus Romulus, quafi alter
patriae conditor. %Iulius ^Hyginus in libro fexto de vita
rebufqùe virorum illuftriùm, quod de Fabricio fequitur
referc.Nam praecedentia Plutarchi in inftitutionc Trara-
ni, &lulii Frontini in libro ftrategematumfunr. Vene-
runt ergo fecundo legati Samnitum ad C. Fabricium.
mulras ôc magnas rcs memorantes.quas bene ac beniuo-
le pdft reddicam pacem Samnitibus feceràt, offerentes
Hono grândem pecuniam ,& orantes vt eam acciperet
& vteretur#eo quod multa ad neceftitatem vidfcus, Sc
fplédorem domus tato viro deefte conftaret.Nihil enim
lautum, paratumque erat pro amplitùdine hominis,&
dignttate virrûtis. Fabricius vero planas manus ab atiri-
bus 8c ad oculosôc infra,8c deinceps ad nares , 8c ados,
Stad gulam, & deinde ad ventrem 8c ima deduxit ,8c le-
gatjsinhæcverbàrëfpondit : Dum omnibus faismem-
bris,quæ attigi,tefiftereacque imperare potero, mihi nihil
omnino deerit ,-ideoq; vobis re feruate pecuniam ije-
ceflariam vfibusveftris, neceam quibus neceflaria, aut
grata non eft, ingeratis. Romani fiquidem non curant
habere aurum, fed imperare volunt habentibus aurum.
Hoclulius^ Hÿgnius.Fcontinüs veto refert,quodaclFa-
bricium duçem Romanorum, medicus Pyrrhi Epirota-
rum regis peruenit, pollicitus fe venenum daturum Pyrrho,
dum merces fibiin qua operae pretium foret, confti-
tùeretuir. Qüo facinore Fabricius egere viéloriam fuam
non arbitratus,regi medicum detexit. At que ea fide meruit,
vt ad amicitia Romanorum appetendam, compelled
t Pyrr hum. Pace mea deçertent in cafü ifto Valerius
Maximus, Sc ClaudiusQtjadrigarius, contendcntes de
nomine 8c officio conditor is. AnTimocaresfuent iuxta
Valerium pater illius, qui i n régis conuiuio pocula mini-
ftrabat Ja n fecundum Quadrigarium Nicias medicus,
hon multum cüro,dummodo conftet Confutes Roma- ;
norum eo fubegiffe Pyrrhum, quod perfidiam foerant
afpernati. Epiftolam vero Confulum ad pyrrhum, hanc
fuiflcQuadrigarius refer t .C onfules Romani falutem dir
cunt Pyrrho régi. Nos pro tuis iniutiis continuo animo
commotiyinimiciter tecum bellare ftudemus, fed cum
al- muni,
ftcentia.
#al.Ignius.
,#al.IgniuS‘
H
munus t ____
I fai. büc-
I cellas.
muniis ekempli 8c fidei.Ergo vifurri eft vt tëfàliium veli- Dorn itiani AuguftiGeçmanico bello.quod luliusCiuilis
mus,quo fit i quern armis ppflimusvincere.Adnosvjê- in Gallia mouerat,Lingofium opuletiflima ciuitas, quse
nitNiciasfarailiaristuùSiqui fibid nobis prçmium petèret,
fi te clam interfècifTet.Id nos negauimus vclle,neue
ob eam rém quicquam commodi expeótaret,denuncia-
Li n go nu m ciui tas,qu*
ad Ciuilem defeiuerat,cum adueniétem ab exercituCæ-
faris p opulationem timeret.qnod prçter fpem inuiolata,
nihil ex rebus fuis amiferat, ad obfequium reda6fca,fepuimus.
Simul etiam vifum eft,vt te ccrtiorcm faceremus, ! tuaginta milliaarmatorum tradidit mihi.Luciliùs f Mene
quid huiufmödi fi aeddiffet, noftro cqnfilio faólum • tomius quiCorin tho capta non ïtaliam folum,fed etiam
puratent ciuitates ', feituræ quod nobis n oh placet pro- proüinciàm tabulis ftatuifque exornauit, adeo nihil e i
miffis,auc pretió.autdólis pugnare. Tu, nifi caues.iace- manubiistantis infiium conuertit vfum, vtfiliam eius if
al.Murttbis.
Quidréfcram,quod cum ei regni medictatera Pyrrhus
obtuliflet, vtpacemconditionibus acquis admitre-
retjContemptus eft.Sed neeregni medieratem acquicuit
accipere, vt amicitiam prorflitteret regi. Cum vero Cy-
neasvirpraeftantiftimus, qui Romammifliisfuerat.re-
uerfus interrogareîur qualis Roma effet, rebondit fe rc-
gum vidiffe parriam, eoquod fereomnestales eflentil-
lic,qualis eflet folus Pyrrhus in Êpiro. , vel reliqua Gtæ-
cja. Audita ergo conftantia Fabridi,inquit rex; Hie eft
vtique ille Fabricius,qui difficilius à virtutc,quam Sol à
curfu fuo auerti poteft. Imperator Caîfar Auguftus Ger-
manicus,eo bdlo quo viâis hoftibiisGermahici cognomen
meruit, cum in finibus cdpiarUm,caftella poneret,
profruâibuslocorum , q u i yallo comprehendebar,
pretium fblui iufiit.atque ifta iuftitia: fama, omnium fi-
demaftrinîu’t.Qyid de contineiitia dicam,rerumquecô-
temptu, quandoquidem Plutarchi ftrâtegematica non-
nullapromifi ? M. Catonem eodem vino,quo remiges,
contctum fuiffe traditur.Attilius Regulus, cum fummis
rebus praefuiffet, adeo pauper fuit,vt fe, coniugem,libe-
rofque toleraret agello, qui colêbaturpërvnum viilicu.
Cuius audita morte , fcripficSenatuide(ucceffore fibi
creando, Sc deftitutis rebus obituferui,neceffariam effe
præfentiam fuam. G. Scipiopoft res profperè in Hifpa-
nia geftas , in fûm ma pàupertate deceffic, ne ea quidem
relidapecunia.quxfufficeretindotemfiliarum ; quas
obinopiam publicedotauitSenatus. Idem præftiterunt
Atheniéfès filiis Arifti'dis poft ampliffimarum rerum ad-
miniftrationem infupimapaupertatedefunâi. Hannibal
de node furgerc folicus no quiefeebat ante nodem,
crepufeulo demum focros ad cçnam voCabatf,neque am*
pliusquam duobus ledis difeumbebatur apud eum. I-
*em cum fubHafdrubale militaret lmperatore,plerum-
quefupetnudam humum, f fagulo tedus,capiebatsonos.’
Ærnilianum Scipionem traditur in ftinere cü ami-
cis ambulantem, accepto pané vefei folitum.Idem & de
Alexandro Macedone dicitur. Auguftus Cæferminimi
cibi erat atque vulgaris. Fere fecundarium panem,& pif-
cieulos minutos,& cafeum f bibulum manu preftum.Sc'
ficus biferas, virides maxiinèappetebar.y.efcebaturqùë
ante cçnam,quocunque tempore Sdocoftomachus de-
fideraflet. Vnde ipfe in quadam epiftola : Ne Iudæus e-
quidem , mi Tiberi, tain diligenter fàbbathumferûat,
quath ego hodie feruaui , quiin balneo poll; horam pri-
mam nodis , duas f buccatas manducaui, priufquam
vngi incipercm. Iram quoque ciciftimè remittebat, dum
iniuriantisanimum videret immutatum. Et ficut ipfe dir
cebat.celerius qua afparagi coquantur. Hoc enim verbo
-reifcftinatæ velocitatem folebat exprimere. In fermone
fiquidem Sc hoc, Scquzdam alia nobiliter vfurpauerar,
quod litters eius antigraphæoftendùnc. In quibus cum
aliquid nunquam futurum credebat, illudfore dicebat
adCalcndasGrxcas. Mafiniffam npnagcfimumætatis
annum agentem, meridie ante tabernaculum (lantern;
vël ambulantem, caperefolitum ciboslegimus. C-Cu-
riûs cum vidis ab eo Sabinis, ex Senatus cofultaamplia-
retur ei modus agri, quern confutnmati milidptccipie-
bant,gregalium portione contentus fuit, malum ciuem
dicens,cui non effet idem, quod csteris,fads. . Vniuerfi
quoque exeroitüs fæpe notabilis fuit continentia, ficut
eius qui fub M^cauro infignem gloriam meruit. Nam
memorise tradidit Scaurus continentiam militarem.po-
miferara,inquit,arborem, quam in pede çaftroru fuerat
complexa meratio,poftremo die concinencibus çneato-
ribus,Scabeunfibus nobis , intàdis frudibus exercitus
reliquit indemnem. Aufpiciis ergo ïmpéràtoriis Cacfàris
nopem Senatus ex publico dotauerir. Conftantia quo
que cum ex pluribus ftrategematibus pateat, in virtute
Romanorum maxime claret Eorum fiquidemmagnifi-
centia Sc virtute, fi omnium gentium hiftorisc reuoluan-
tur,nihil clarius luce t.D e clarat hoc ampliffimifplendpr
Imperij, quo nullum maiusabexotdio , nequemaiori-
bus incrementisproccifu continuodilatatum, hum ana
poteft memoria recordari. Nam & quiet* libertatis,iti-
fiiti* cul tu,reueren tia legum, finitimarumque gentium
amjcitiis, maturitate confiliorum,& grauuate verb or u,
Sc bperum,obcinuerunt vtorbem fus fubiicerent ditio-
ni. Sed quia de conftantia eorum ccepimus.Vnum de
Strâtegematibuslulij Frontini , promultispönaturih
medio.Cum itaque yrbis moenibus Hannibal affideretj
oftendendæfiduciægratia, fupplementum exercitibu*-
quos in Hifpania habebant,diuerfa porta miferunr. Idc
agruminquocaftraHannibaliserant , defundo forte
do minOjVenalem ad id prêtij lieendo perduxeru.tit,qüp
is ager ante bellum venerat. Hi dum ab Hannibale obfi-
dentur,Scipfi obfiderent Capuam, decreuerunt ne nifi
ea capta, reuocaretur inde exercitus.
C a p. V I I h i
'x jQuart traianus videatur omnibuspuferendus.
NVnc autem vt in Traiano, Plutarchi fttategematicis
. ponatur modus -, taut* fortitudinis 8c ciuilitatis
fuit.vt Romani imperij fines, quod poft Auguftum dë-
fenfum magis fuerat,quàm nobiliterampliatum, longe
lareque diffunderer. Gloriam tamenmilitarem mode-
ratione fuperauit, Rom* 8c per prouineias omnibus fe
xqualem exhibens.amicos falutandi caufa frequentans,
vel segrotantes, vel feftis diebus cum eifdemindiTcrètà
viciftim habens conuiuia, vehiculis eorum,Sc veftibus
indifferenter vtens, publicè Sc priuatim ditansomnès,
immunitatesciuitatibuslargiens, relaxanstributapro-
uinciis,nuili grauis, charus omnibus,âdeo.vtvfqüe âd
noftram *tatem, in Senatu,non aliter prinçipibus accla-
metur.Felicior Augufto,mclior fisT raiano.Sic itaq; më-
moriseius delatum eft , Sc opinio bonitatis eius in tan-
rum prseualuit, vtamicislaudantibus vel affentationi-
bus occafionem magnificentiffimi præflctexempli. Re-
delaudatur in Iulioanimi magnitude) ihuidi,ôiefficai
ciaoperis^cü illius mens.Scmanusadfereimpoffibiliafi-
bifufecerint.Quantusinatmatamilitiafuerit.non modo
Galli,Brito,nefque primnm ab eofubàdi, fed tota ci-
liilis belli fortuna,&.C*fàre*dômus feries proteftatur.
In litteratorip ftudio tàntusetat,vt quaternasfimtil di-
daret epiftölas;Quis iri iuris ciuilis peritia fuerit, veteres
Romanorum indicant legës.Pbtêtis’ingenii'vires,quam
iögiterinphiiofophiä exercuit, pradicat & e^tollit vel
fola inuentio bifexti. .Quod autem .omnibus mirabilius
eft,amoribus,Scnegotiisfimul operàm dabat, Scan fin-
gulis,qu* aggrediebatur,tantus erat, vt eis foil's vacare
crederetur. umultotuseratfingulotum7 Scomnium.
Laudes veto Augufti totus orbiscopcelebrat, & Titumf
amorem humani generis, fuasfcilicetdelitias, iocunda
memoria veneratur. Ego hisomnibus^Traianumpra^
ferre non dubito,quiin folius virtutis cultu , regni con-
ftituit maieftatem. Ethicum iuxta qui redefecerit ,'Trë-
gem arbitratur. Tale eft illud quodfub nomine Theo-
dofii pr*cipit Claudianus:
Tu licet extremos late dominereper Indes,
Te Mf dus,te mollis A rabs}te Seres adorent,
S i mttuisjipraua cupis,fi ductrit ira,
U 4 seruitij