mar «
culum.
Denugis curiaüum
Sara vfa fîtiufefoo,corpore fcilicet Abrahæ, in vtero à -\ tarn craditur fetuareIcaliam. Vtinam aurum cum atgen-
.. . .i. j ry-r toviièlcat, durafit lolavir tü*in prèëio, ôcillà Quorum
vfum,optimadux vitféndinàrurà, commendat. Pauper
itaq; non iacebic,ne.c dines folius peéuniæ beneficio ho-
norabicur, dum vnulquifq; foi ipfius dote eritin precio,
vel vilefcetlPorro quædam àfe,qu'ædam ab aliorum opi-
nionehabencprecij dignitatem. Panis.fiquidémjautvi-
dualia, quæ in alimentis, aut indumentis neceflariis codant,
disante naturâfont vbique terratum in precio*
Quælènfos obleâant, naturaliter orünibus grata font.
Quid multa ? .Quæ naturæ font » non modo eadem, fed
vigent apud o innés.Quæ opinionis atbitrium lequüf ur,
incerta font:8eficutàdplacitum font, ira St ad placitüm
euanefcunt.Non fuerat ergo timen dum Iraperatori, ne
materia cômerciorum dcficeret.cum etiam adhuc apud
illos vcnalitium frequens fit,qui pecuniam »on noue-
runt. Scio equ idem,tant* làpiemiæ fuifleSalomonem,
vtnunquamtimucrit,ne aurum & argentum vilefeeret
pofteris, quorum naturam videbat elle famelicam , &
proparte maxima nihil aliud, quam pecuniam efori-
re. Vhde per infperatam fapientiam , hanc rubiginem
rex contemfit egregius , vel ad contemptum pecuniæ
fui ipüus exemplo pofteros inuitarec. Præterea regem
cfle expédie copiofum, ita tarnen vtdiuitiasfuas populi
reputer. Non habebitergo diuitias, quas nominealic-
nu,nec fibi priuaca erunc bona fifealia quæ publica con-
fuctur. Nec minim, cum nec ipfe fuus fit,fed fubdico -
rum. 1 ’
C ap v t I V.
Quoi debtt legem Dei haberepra mente & oculis fetnper,&
perituseffemltterit, & liter at or um ’ -
agi lonfiltù,
POftquamautem fêderit in folio regni fui , deferibet
X fibi Deuteronomium legis huius in volumine. Ecce
quia princeps non debet elle iuris ignarus, 6c licet mul-
tis pnuilegiis gaudear.necmiliciæpiærexru legem Domini
permictiturignorare. Deferibet ergo Deuteronomium
legis,id eft,leçundam legem in voiùmine cordis;
yt fit lex prima,quam liters ingerirjfecunda quam exea
' myfticus intelleàus agnofeit. Prima quidern feribi po-
tuit cabulis lapideis;fed feeundanon imprimitur, nifi in
puriore intelligentia mentis. Et rede in volumine Deuteronomium
icribitur, quia fie apud fe lenlum legis
princeps rcuoluir,quod ab oculis eiuslitèra non recedir.
Et fie quidern infiftit lirer.f vt nequaquam ab intelleétus
difeordet puricate, Liter a namq; occidit, Ipiritus;autem
viuificat.de penes ipfum,humauiiuris 8c æquilatis, media
interpretatio neceflaria, Stgeneralis exta t. Accipiens,
in quit, exemplar à làcerdôtibusLeuiticæ tribus. Re&e
quidem Omnium leguminamseftcenfura, fi non diui-
næ legis imaginera gerat; ôcinuciliseft conftitutio prin-
cipisjli non Ecclefiafticædifciplinæfit côformis. Quod
& Chriftianiflimum non latuit .principem, qui legibus
luis indixit.nededignenturfâcros canones imicari. <Et
nomodofacerdotesexemplaria peti præcipit, lèd adLe-
uiticam tribUm,mutuandi gratia,principem niittit. Sic
enim legitimilàcerdotes audiédi font, vt reprobis &ad-
fcendentibusexaduerfo,omnem viriuftus elaudae adi-
tum.Sed qui lune làcerdo tes Leuiticæ tribus ? Illi viique
quos fine auaritiæftimulis,fine ambitionisirapulfu,fine
affedione carnis 8c fanguinis, lex in ecciefia introduxit.
Nonautem lexliteræ,quæ morrificat, fed Ipiritus, quæ
in fan<5bitate mentis,munditiacorporisjfidei finceritate,
St operibus caritatis, iuftificat. Sicut enim vmbratilis
lex,ôc Kerens omnia figuraliter, facerdotesin figularita-
te carnis & fanguinispræelégi t j fie, poftquam ce flànti-
bus vmbris veritas patcfadaeft,&iuftitiade coelo pro-
fpexit,quos vitæ com mendat meritum,& bonæ opinionis
odor, 6c vnitas fid elium ,aut prælatorû diligens pro-
uidentia,in opus minifterij fegregauit, Ipiritus applicat
adLeuiticam tribum,ôdegitimos inftituit facerdotcs.
Adiicitur.-Et habebit lecuro, legitq; illud omnibus die*
bus vitæ fuæ. Attende,quanta debcat elfe diligé tia prinlieno
ancillæminifterio.de virofufeipiens filium ,Hif-
maelem.Iacob quoq; fororum fibi duplicato coniugiô,
foecundas earüdem ancillas adfciuit. Atqui regis perpe-,
tuæ prohibitionis laqueus tenet,& à plurium vxorû am-
plexibus arcet,& cum in aliis j plurcs vniùs eflc iicitum
fuerit.in regibus perpetuo obtinet,v t vna vnius fie, N liquid
fornicarijVeladulterari ftuprumue committcre licet
cumpluribus, cum nec etiam generis multiplieandi
caula,auc procrcandi heredis.liceat vxoribus admifeeri?
Quomodo ftupra,adulteria,aut quaslibet fornicationes
punier poteftas eildem fubieâa cri minibus îNec vxores
Dauidquifquam obiiciat,qui forte in.hoc,ficut& in
multis aliis,fpeciali priui legio gaudet. Lice t facile cocef
lêrim,quod&iplein hacpatte deliquerit. Sane cum
affeâusille vxorius.proditione &, homicidio in adultc-
rium impegi t , nec in illius exeufatione laboro, qui pro-
phetica conuentus fie conuiâus parabola, feipfum virü
mortis cflerelpondit. Habes itaque regem, eum regibus
delinquencem,fitvtinamcum pænitente pamitcant, fie
fateanturcum confitente culpam,&:{âtisfacientescum
fatisfacientcreuertanturadvitam.lplam quoq; lapien-
tia Salomonis mulierum infatuauit am or.Sequitur:Nec
habèbit argenti fie auriimmenfa pondéra. Eant nunc, fie
Domino prohibente »argentum fibi fie aurum thelàuri-
zenr.facientes ex calumnia quçftû,de paupertatib. alio
r um abundantiam quæranc, de rapinis diuitias,Se fingu-
larem fibibeatitudincftatuat in calami täte mültorum.
Sed copiam Salomonis obiicitaliquis,Efto, principe lo-
cupletem fieri non'prohibeo.lcd auarum. Nonneaurü
fie argentum Salomonis tempore viluèrùnt.Non vtique
viluiflenr.fi eorum immenla pondéra,fiequç vfum excédèrent
, fibi rex cupidus conge (liflèt. Pc tu erat ea in ref-
ram de£odiens,quocariora fièrent, humanis vfibus fub-
craxifte. Apud Petronium Trimalcfiio refert, fabrum
fuifle,qui vitrea vafa facerct tenacitatis tan tç, v t non ma-
gis, quam aurea vel argen tea frangerentur. Cum ergo
pbialam huiufmodi de vitro puriflimo,Se folo, vtputa-
batjdignam Cæfare,fabncaflèc.cum munerefuo Cæfa.
rem adiens,admiflùseft. Laudata eft fpecies muneris.
commendara mantis artificis,acceptata eft deuotio do-
nâcis. Faber ver o vtadmirationem intuentium verre ret
in ftuporemfic fibi plènius gratia m conciliant impera-
ton's,peti tam de manu Cælaris phialam recepit,earn que
validus proieeit in pauimét urn tan to impetu, vt née fo-
lidiffima 6c conftantiflima æns materia maneret illæia.
Cæfarautemadhaecnonmagisftupuit,quam expauit.
At.liiere terra fuftulir phialam, quæ quidern non fraäa
erat,fed collifa,àcfiæris fubftantia, vitrifpeciem induif-
fet.pëinde-f mattiolum de finu prbferens, vitrum cor-
rexit aptiflime, & canquaro cpllifum vas æneum crebris
iâibus reparauit.Quo fa«5tofecoeluVn louis tenerearbi-
ttatus eft,eo quod familiaritatem Cæiaris, Scadmiratio-
nem omniumfe promeruilTecredebat.Sed fecus accidit.
Quæfiuit enim Cæfar, an alius feiret hanc condituram
vitrorum. Quod cum negater, eum decollari praecepit
Imperator-; dicens, quia fi hoc artificium innötefeerer,
aurum 6c argentum yilefcerent,quafilutum. An yera fit
relatio St fidèles,incërtum cft,6c de faifto Cælaris diuer-
fi diuerfa fentiunt Ego vero fapientiorum non præiudi-
cans in telleiäuijdeuot ionc poten tis art.ificis male femu-
neratamarbitror ,fit inutilitcr humano generi profpe-
äum ,cum ars eg regia dele ta fit,vcfomes auaritiç,pabulum
mortis, contentionumpræliorumq; caufapecunia,
pecuniæq; materia leruatetur in ptCcio, quod finc diligentia
hominis fuerat habitura,cum fine fc elk non pof-
fit,quæ rerum precium eft. V tique
In precioprecium nunc tfi, dat cenfus honores,
Cehjùsamkitioi'.Pauper vbique uttt.
Longe vtiliusquidam omnemmateriam iurgiorum, fit
caufam qdij,a luis re bulpublicis exterminate ftud tier fir,
vtcaufa deficiete.effcdus malitiæ euanefceret.quale eft
decrëtum Lycurgi apud Lacedæmones , fit in antfqua
Græcia,quænuncparsltaliæcft, Samij dodtrina Pytha-
goræ,qui conftitutionum fuarum rob ore fit virtnee, to-
»I. iofti-
tuere.’
I »I atbi-
tiantis.
cipisinlegé Dominicuftodienda,qui earn fetnper Habe-
re,legerepræcipitur fit reuoluêre, fi cu t rex regum fa élus
ex muliere, faiftus fub lege, omftc impleultiuftitiamle-
gis,eihonneéeflitate,lèd vpluntatelubieftas. Quia in
lege volutas eius, fit injege Domfni meditatus eft die ac
noéle.Quodfi ilic in hac parte non creditucimitaridus,
qui non regum gloriam, fed fidelmm amplexus eft pau-
pertatem.St indutus forma feruili,reclinatorium capiti
non qusefiuic in tertis ; St interrogate a iudice, regnum
fuum de hoc mundo no elTe,conlelfiiseft;proficiaqt vel
exempla regum illufttium, quorum memoria in bene*
diélioneeft. Procédant ergo de câftris Ilrael, Dauid, E-
zechiaSjfitlofias,St cçceri,qui ineo fibi regni gloria con-
ftare, credebant, fi Dei quserentes gloria, le St lubditos
diuinælegis nexibus innodarenr. Et ne illotum remota
vidèantur exempla,fit ex eo fequenda minus, quod a lege
eorum, fit ritu operfi, fit rehgioniscuitu, fit fidei prö-
feflione,aliquantilper videmurabfcedere:licet nobis St
illis.eadem fides fit, ita iame, vt quod illi futfirum exfpe-
ékbant' nos ex parte magna gaudeaqius 8c venefemur-
implétum, abie^is tarnen vmbris figuiarùm ex quö ve-
ritasdererraorcaeft,_8tin confpe(5tu gentium reuelata.
N.e, inquam.illomm quafi aliéna, aut profana contem-'
nantUr exempla, Conftantihusnöfter,Thebdofius,Iu-
ftinianusifit Leo;St alij Chriftianilfimi principesVpfinci-
pem pöflune f inftruçre Chriftiànum. In eo nafnq-, præ-
cipuam opera qj dabant, vt fàcratiflimæ leges,quæ çon-
ftringuut omnium vitas, feiréntuf & tenereutur ab om-
nibüs.necillarumeffet quifquam ignarus,nifi autpubli-
cavtilicateerrorisdifpendiumcjompcnfarer,autinifera-
tione »taris, aut fexusinfirmitate légitima^* acërbitatis
eui te t acule os. Il lo lu m vtiq; gefta, vi icutum incitamen-
taliinc: Verba quot font,tofinfticutiones morü.Deniq;
vitam.vitijs fubiugatis fit capriuatis.quafiarcum triumphalem
coiifecracum pofteritati,magnifie* virtutis titu-
lis erexerunt; fideli côfeffiqne prædicântes in dmnibusj
■ quianon manus excella ; fed Dominus fecit hæc omnia.
Et quidem Conftantinus Romana Ecciefia fiindata fie
do tara, vt cæteta eius taceantur egregia, perpétua bene-
diétione infignis efoluftinianus fit Leo qui fuerint exeo
claret,qupdtotum drbem facratiflimis legibus enuclea-
tis, quafi quoddam templum iufti tiç facture ftudueru nr.
Nam de Theodofio quid dicam, que ifti virtutis habue-
runtexemplar» fitEcciefiaDei-ob religionis fitiuftitiæ
venerabilem notam,St làcecdotibùs,pariéntiflime tamé
fit humillime indignantem ,non modo vtimperatorem
veneracaeft.fed-yt antiftitem ? Qui leges tulérat, quam
patienter tulit lèntentiam facerdotisMcdiolanenfis : Et
ne fenrenriaemollitipresbycfri j fit principibus applaù-
dentisfuiffe'tenéram putes ,àregaliumvfufulpénfuseft.
Princeps, exclufus ab Ecciefia, fit pcenitentiam coaélus
eftexplere folennem. Sed quid éum tantæ neceflicari
fubiecerat î Voluntas vtiq; fubieélî iuftitiæ Dei, 8c legi
vfquequaq; ob tempera ns. Et nifi quæ mètrica leuicàtd
fctibuntur.dixeris habenda contemtui, exhis quibus fi
lium inftruit apud Cl.Claudianum, qnisiplèiq faCratio
morum extiterit,paucis agnofces.Cçtérücum præmilloe
legis verba reuoluo,lingula mihi vidétur onufta,8tqifa-
fi fpiritu intelligentiæ fæcundata mérïtioeCurrunt. Habebit
ergo,tnquit.fecü legem , pioindens nçaddamna
tionem fuam,cum earn habere nëceffe fit.habeat courra
fe. Potentes etènim potenter tormen.tapatientur.Etatl'
iecic, legetq-, illud. Lcgerri-fiquidem habere in mantica
parum prodcft,nifi fideliter euftodiatur in anima. Le-
gendaeft ergo omnib. diebus vitæ fuæ Ex quibusliqui-
do confiât, quam neceflaria fit Principibus peritia litte-
| rarum, qui legem Domini quot'idie rëuolu'efe leâionc^
iubentur. Et force quod facerdotes legé qüotidie legere
iubeantur,nonfrequenterinueniës.Princéps vero quotidie
legit, St diebus vitæ. Quia quadiç nbndègerir lege,
éi non dies vitæ,fëd mortis eft.Hoc ytîq; fine difficultate
illitëratusnqnfaciet.Vndc St iniitterisquasrégem Ro-
manorum ad Francorum regem tranfmififlè.reCôlo, qui
horrabatur vtliberosfuos liberalibus difcip^linis inftitui
procuraret, hoc inter cætera elegantef âdiecit, quia rex
illiteratuscft quafi afinus coronatus. Si camé cx difpcn-
farione ob egregiæ virtutis meritum, principem cdntin-
gat elle illiteratum,eundem agi litteratorum confihjs,vc
ei res reéle procédât, necefle eft.Alfiftantefgo ei Nathan
proph*eta,&Sadoch facerdos.St fideles filij prophetarü,
qui eum àlege Domini diuertere no patiantur, fit quam
ipfé oculis fit animo non oftendit, linguisfuis introdu-
can t,quafi quodam auriu oftio li terati. Légat ergo mens
principis iri lingua làcerdotis,fit quicquidegregiû vider
in moribus, quafi legem Domini vcneretqr. Nam fit
vita fit lingua làcerdotum, quafi quidam Vitæ libçr eft
in facie^populorum. Epforte fpeéiat,quod exemplar le-
gis àfacerdoribus Leuiticæ tribus iubetur affumi ; quià
piædicationc eorüdebetpotéftas commifli magiliratus
gubernacula moderati. Neç expers omnino leélionis
eft,qui etfi ipfè non legit, quæ leguntur ab alij s, fideliter
audit. Qui vero fieutrum facit,quom odo in conrémptû
præcepti quod præcipitur fideliter adimplebit? Concur-
fusnamq; defiderabilium omniü ïàpientiæ acceffioeft.
P t ol o m æus ad cumUlum beati tud inis, nonê fibi aliqui d
deefle credidic,dônecaccicis fepcuàgintaihrefpfecibusj
licec gentiliseflèt, legem Domini Græcis communicà-
üiç #’ Nihil enim refert, an interprètes in ëadeth ccllula
clauficontulerint, an prophfctauerint in diuetfis, dum
conilet regem in veritatis inquifi tionë folici turn, legem
Domini in Græciam traieeme. In Atticis voluininibus
légifïe memini ; quod cum Philippi Macedonismorufo
leganturinfignia, inter cælefalitteratoriûftudium,quafi
belli hégQtia, Scviétoriarum triümphos libera.litatem
mënfæ, humânitatiSofficium;St quæcunq; lep ide com-
muniterque ditfta vel faâa funr, colorauir. Verum fit
hoc ipfom in qüo fe alijs excellen tio rem nouera t quafi
bonorum hæreditaribrum fundamentum , ad vnicùm
quem Ipcrabâc regni & felieitatis futurum fiæredem,
t ranfm ittere curaui t. O b quam caulàm ep i ft ol a eius de-
ftinata Ariftoteli nuper nati Alexandri, vt Iperabatur,
magiftro vifa eft hic feribenda. Eft igieuf concepca ad
hanc fermé lententiàfn.Philippus Ariftoteli falutem digit.
Filium mihi genitum feito; qüo ëqüidem dijs habeo
graciam.non proinde quià natùs eft i quam pro eo quod
eum nafcicontigit tempbribus vitæ tuæ. Si vero ëccnim
forc.vtcducatus eruditusq; àtejdignus exiftat8t nobis,
8t rerum iftarum fufeeptione. Romanos Imperatores
aut duces,dum eorum refpubl.ica viguit, illiteratos ëxti-
tiflënon memifii. Et nefeio qubnibdocbntigit,qüo(!ex
quoinprincipibusvirtuslanguitlitétàrü.armâtæqubqi
mititiæ infirmata eft manùs, fitipfiusprihcipatusquafi
r præcila radix. Nec mirum,cum fine lapientià,nullùs fta-
re,autelle valeat principatus. Quia fapiehtia Dei dixir,
fine me nihil poceftis facere.Socrates Apollinis oraculo
fapienriflimus iudicatus eftffit qui fine coiitradiélione
(èptem illos ,xjui 'diâi furtt fàpientes, iriëbmpàrabiliter
anfecelfir, non in bpinioné fapientiæ, lèd virtutCj tune
deiuum refpublicas fore beatas aflèruit,fi eas philofo-
phi regerenr, aut reélores earam ftùdere fapientiæ coh-
tigiflèt. EtfitibiSocratisvideturcpntëmnwdaautori-
tas :Per fne, inquit Sapientia.regés regnanf,8tcoriditd-
res legum iufta deçer&ünr.Pef me principesirfipèrant,8t
pbtçntes decernunt iuftitiam.Egb dilige nies uiedîligb,
St qui manë' vigiîàuerint ad me, imiënient mè; Mecum
lune diuitiæ St gloria.opësfüperbæ 6ç iuftitia. Mèlior èft
fruétus meus auto fit lapide pretipfo , genimina mea ar-
a -htô eleélb. In vij'siuftitiæ ambdlo, in mèdio lèmira-
mm iudicij, veditem diligentes me,Sc thefautos ilforum
repleam. Item: Meum eftConfiliumStæquitis.mëaeft
prudentia,mea eft fortitudo. Et alibi, Accipite difcipli-
nam, 8t non pecuniam, do&rinam magis quam aurum
eligire'. Melipr eftcnim fapientia cundis opibus pretio-
ftflirais,St omne defiderabile ëi don poteft comparant
Cum gentiles nihil fine tiuru numinum crederént faciendum,
vnum tamefl quafi Dciirn deorum, & brtinmm
principem excplebaut ; fctlicetSapièntiàtti i ideo quod
ipfa omnibus præeft. VndeStPhilofophi yeteres im^-
ginem Sapientiæpræforibus omnium templbrumpin-
gi, fit haëc yerba fetibi debete ccnfoerünt :
Vfli