Denugis curiahum
caulaafleritconducibile.Sienim promilTionisimplcdæ
facultas non fuppfetit, temerafium bft prom itrere quod
præftarinonpoceft. Siveropoteftas affuerit latgiendi,
nifi voluntas bénçficij producatefFedum,promiflbr no
gratiim dcpromiflb,fed de mendàcio contrahit macu-
lam.Quodfi ex intetuallo promiffi fidetn impleuerit,li-
bertatis decor,& beneficij fpecièsipû fufcatur,eo quod
qui diftulic,interim vifus eft noluifle. Vnde verfificator
egeegius. , > t . .
Dénigrât mtritutydantis mora.namdataraptim
Mimera,plus taudis,plufquefauoTÜ babent.
Prçtereaquis defuturo ceçtûs,y t fciîit fe quandoqj pofle
implere quod differt? Nonne çôfiliarius veticatis ,alfer-
tor fidei,eledionis vas (dodorem gétiura loquor ) fide-
iiüm animes,quos aduen tus luteXpedationc fufpende-
rat, fruftrauit a defiaerio fuo ? Quid aliud agit ilia ipfius
excufatio.quaapudfenonfuifleeft & non.fedeft tan
tum commémorât, Sc fe leuitate non vfum proteftatur?
Si non pbtuitille,Domino impedic te,quod voluit(hoc
enim voluit quod promifit) quis fapiens fecure quod ex
facilitate natura:pendetptomittir,cum leuiterpoffit.ex
caufisquâplurimisimpediril Ad haecexiufta caufa po-
teftinterdümutarequilibet volûtatem. Dignus etenim
beneficio pro tepipore videtur ahquis, qui procefiu re-
rum,eodem reperiturindignus. Et intèrdurh indignus
eft, qui ad friigé m melioris vitac conuei fus, beneficium
meritis etiam a manu cxtranca,vt vulgo dici folet,extor-
quetJnhis mutare propofitum fæpenôpft criminis, fed
virtutis. Nam vt fabülisdbceamur,Thefeus vniçofilio
fuo non fuiflèt orbatus, fi vplùiffet mu tare propofitum.
Et Phoebus vrgete ftimulo dolorit, que m de Pnaethon-
tis ruinaconcepetat,exül à coelirifgibne, Admeti nô pa-
uifletarmenta.fi ei votum'quod ei Siygis interpofito fa-
cram ent Ojfilio ambi tiofo obligaucrac, mutare licniflet.
Et nefabularum inftruniéta contemnas.rex incredulus,
quodexEuangelicahabeshiftoiia.fùlubiius incautum
&perfidum foluiflet iur^piennjm.qiiam in extinguenda
lucerna verb/, auferehdb præambùlum grâtiae, veritatis
occidendopraeconem.menlam polluerer, tôuioium in-
ceftaret, regiam pefiiindaret maieftatenf, dum inceftui
cunda feruiunr, Sc obtempérant fàltatrici. Et hica qui-
dem tegulaeftquiano omniafunt iemperpromifTafob
uenda, fiforte aut accepturo damnofa,aut pernitiofa
fin t promittenti. Et lex amicitiæ ilia piæua lui t , qnaiola
honeilapeti licet ab amicis aut fieri, ipfoq; iure cautum
eftjvîbulla promiflio, qu* tutpem aut trifté habcat exi-
tum.impleatur.Poftremo antecedens promiflio, confe-
quentis beneficij gratia m aut e xtinguit aut minuit. Et fi-
cut iacula,quæ praeuidcntur,feriunt minus, &quæom-
nino non prxcauentur magis lædunt.ita Sc in benc ficiis
quod ex prômifilioneconceptum eft,minus accipitur,Sc
quod ex infperato prouenit ,gtatius acceptatur. Licet
ënim nuda promiflio apudiuns, vt dicitur, peritos non
pariat adionem.promi (Tor omnis apud vètitatemfvt di-
ci folet)pollicem fixit,&iure ciuili ceflànte, fidei natu-
raliter obligatur.Sed quis adorduriusaget, quam fi des,
fiipfacoeperitaccufàte / Siagit confcientia, quis abfol-
uet? Certe,
Exemplo quodeanque ttialo committiturjpfi
Ehfrlicetautcri,prima eft bac vltio,quodfe
ladite,ni monoithsabfo uitur.
Si veto ipfaiuftificat,quis condemnat ?Proculdubio qui'
in illo timètur articulo^ Dominusefl.vbi Sc dies cotem-
nitur h um anus, SC confcientia qtlod bbloquacur no in-
uenit. Si veto animarà accufant opera, Sc iÜi confciate-
ftis afhftit, & caufa m veritas exâminct j* æquitaris, quis
quæfo Prçtorin ream,obnoxiamque mendàcio grauius
vindicabit îSane Ptætor etfi viua vox iuris elle dicatur,
fèntentiapi eius veritas plerumq; retradat.Sed veritatis
fententia rpane t irretradabilis.Quia iuftitia eius iuftitia
in aetctnum,*& lex eius æquitas.-Econtra in praetorio fiepe
fum mum ins, futnma iniuria eft. Quifquis' ergo pro-
mittit debitor eft & veritatis vrgéncëfenteriti^,fponfib-
nis fidem compellitur adimplere.Porro quod ne ce flit as
extorquet, gratiam minuit. Vnde illad philbfophicum
quod præmifi.- Promittere nefettines, ne cùm volueris ,
nonpofEs,aut nolis exiuftacaufacum poflis,autcum
effeccris gratiam perdas,aut minuas; eo quod te ante il-
Içqueaueris in verbo oris tui.Fit tamen vt nô modo liçi-
tum fit promittere,fed Sc conducibile. Et vt aliorum ad
prçfensraceantur exempla.paracletumChriftus ipfè dif-
cipulis Sc promifit Sc mifit.Eifdemqi quidfuturùin effet,
illis,qui omnia pro eo reliquerat.interrogantibus, fedes
in règeneratione promifit,&iudiciariam, quameum ep
habituti funr,po teftatem.Ex quibus confiât, quia caufà
propofitum,opus quod commcndat,vt fi liqueat exhis,
quia non neeeffe eft, philofophixegulam Yiuari.:
C a p . X I I .
De rationîalibus & fteretariis d'mtum, & quodamïcitianon nifi
in bonis eft, & quod duties familiar tm potius exprimât quam ami-
cum, &licttfamiliarisas diuintim vtilis vtdedtur ,fapt
periculofa eft ,& quod innocenter vh;
utndumeft.
CE d fin on modo^promiffores, fed munufculariosin
k^gratia illius,quem captas antecederepergis,te ratioct-
niis eius immifeeas, parcas fumtibus,eo quod fècreto-
tû confcius qui loculis parcitjdiligenripatrifamiliasdif-
pliccre non poteft.Gratafuntviua eius, quideformita-
•tem morum,fumptuum parciràte compélat.Optimum,
vt ait Cicero, fi nefeis, vc&igal parfimoniaeft. Tenuis
ipafcus impletur facile, ôf facillime exinanitur prodigus
diues. Area fane capaciflima fundum. habet, Sc breui
exitü conge flat um aquarumquantahbet copia de Huit,
fontifq-, abundantia tollitur/caturientisvenæfascundi-
tate fublata.Exili plcrunque mcatuinclufum egerit vrna
liquor em, fie minutiflimis, dum frequentibus& conti-
nuisfumptibusampli/firræ exhauriunturopes,& bre-
uium lub t ra<5lione minutiarum,maxima h çredi t as expi-
laturmifi forte prodiguspecuniam inueniat rediuiuam.
• Eft luxas populator opum,cui ftmptr adbarens
' Infelix bumiUgrtjfu comitaturegeftae.
Illis ergo parcendumeft, quorum necefiàrius imminet
vfus.&aliquid adiieiendum eft quan titati,quæ iugi par-
tium deduélione deciefcit.Et licet vfu defluant vnciols
patrimonij,gratum eft diiigenti patrifamflias, fi v.elra-
tiocinij calculo teneantur, petitquë duplici ter, quod e-
labitur nefcienci. Ad haec
LUcri bonus eft odor ex re Oualiber.
lllatuo fententia feroperinoreverfetur,Ônsatqueipfo
loue digna, poet æ,
Vnde habtat qttarit nemo,fed oportet habere.
In hisquidem veriari, eftaicliorisgratiæfunibfis vincire
diuitem,licet vcifibilitateingenij lubricum Protea vin-
cat.Autfi veritatis deficit gratia vel vlterioris familiari-
ta iis exhibitioconftat.Cseterum licet vtrumq;non pof-
fis aflequi'&^rerum priuatarum patticipationem, & calculi
cautionfsi tte (ecretisingere, quauis arte. An nefeis
quod qui pergunt ipfis Impcratoribus imperare,
Scut volant fecreta domus, at^ue mde timeri ?
Et quo ftudiofius occultantur,eodiligentius funtper-
ferutanda. Nempe *•
Carus erit Verri,qui Verrent tempore quo vult,
Ac cufare pot eft.
Si tamen inter malos charitas 8c amicitiaeile potcftjhoc
etenim qusfitum eft.Sed tadem placuit, earn nifi in bonis
eflenôn pofle. Magna vtique inter molles & malos
concordiajfed ca tantum à charitate difcedit, quantum
fox diftat à tenebris.Et licet interdum mali,ficut&boni,
idem velle,& idem nolle poflint,amici tire tamen titu-
lum non affequuntur. Vnde Sc Crifpo.hiftoricprum in-
terLatinbspoti flimo.fed Sc ipli Ciceroni placuit,in ma-
lisfaftionemefle, quod in viris bonis vera amicitiaeft.
Sed quamuis vitiofus, p raeped ien te malitia, amicus elle
non poflit,&fi no vencrabilis, verendus tamen erit,qui
confcientia fecretotum, confcio terrorem poteftiucu-
tcre.Scitum eflilludEthici, quia
Nil tibife dtbere putat,nil confertt vnquam,
Parttcipem qui tefecretifecit bontfti.
Hoc
jt«idaud«
^elamct
Hoâ quoque iam pridem venir in dubitim, an quenqua ^ Sienim folcmnis eft malitiacius.fi fraudis & doJi vulgar
diuitumÔC posentutn,amare contingat.Tandemque re- jg jagffigg Ç*m* nnrmrnr /•«mVie Un.
ce pruna eft, eofdern nun quam amare, vel r aro, Sc in eis |
prxcipue caufis,in quibus fepotius , quam alios amare
videantur. Contraria fiquidem in eodcm «fié non pof*
funt.Ec quo diuitcsplurimum cupiditatis,eo habentni-
mium charitaris. Hrec etcnim inuicem maxime aduer-
fantur.Porro vt aie quidam,omnis diues iniquus auc ini-,
qui heres efli& rariffi mum eft,vc diuiciæ affluant, nifi amoris&
cupiditarisglutinofolidemur.Easdcfiderantisl
animi vigilantia & labor acquirit; led a gtior foliicitudoj
retinet Sc conferuat,inquit Ethicus:
No« minor eft virtue,quam quarere,parta titeri:
C 4 fus ineft illic, hie erit art it opus.
Cum ergo iftud ars.illud cafusnomine cenfeatur.quis
eas fine appellatione metis intenfa diucius feruat? Ccrte
vécus proueebium eft, Quia vbi amor.ibi oCuius ; & vbi
vigilmentisintentio.ibifixacordispofitio. Vnde licet
inuitoflC repugnant! animo-plerumque affluant, cor tamen
apponerefidelisphilofbphus prohibée., &do<ftor
gentium eos, qui diuices fieri cupiunt, in laqueum diab
o l ic cencatioms dicit incidere. E,tqui vtroque maior
eft, primogenitusraortuorum.&princeps regum terrae
aflèrit, Deo Sc Mammonaefimul leruirinon polfe.Quoimperat
outferait colle ft a ptcunia cuique. .
Seddiuicinumquamferuir,autraro. Vnde liquet'diui-
res frequetius iniquosquamheredesiniquorum- Quo-
modo régnât chari tas, vbi iniquitas dominacur ? V tique
diues familiariseffe nouit, amicus nüquam,aurraro.Hic
camen non de eo,qui habet diuitias/etmo eft,fed qui a-
mac.Ex quibus liquet, quia quancacunque cx familiari-
tate potentioris gratia videacur,dilige tem caucelam cxi-
git fubdi torü. Alioquin omnis eius illecebra,plus aloes,
quam mellis in exitu habitura eft. At expédie plurimum
adlucceffuselleconfciumfccretorum. Quidni? Reue-
rentia crefcit, inualefcit autoritas, arcehtur in commo-
da, proueniunc vtilitates,amicorumaugetur numerus,
cultoribus accedi t deuotio, Sc for tuna totius gratiae fus
Sc felicitatis aura videturbeatulisinfpirare. Ceterumi-
ftorum omnium nouifiima, quouis abfinthio amariora
funr,8c fi interim non amarefeunt, iuftam amarftudinis
habentfufpicionem. Res fiquidem periculofa eft, diui-
tum aut potentum communicare fecretis. Si quid enim
eis per iniuriam forte elabitur,cui, nifi confcio impone-
tur?Qupd cubicularij ,aut ciniflones,mimiue, aut quiconque
nebulonum,quibus delicatus diuitis fenfus,auc
furor carere non pdtell, in lupanari vel taberna fparfe-
runt, aut vt fcvendicarent à fam iliari täte potentis, de-
uulgauerunt in populo, in illius calumniam rétorqué-
tur, qui in cpnfiliis aliquemlocum vifus eft tenuiflè. Si
motus rerum prasfeire defideras,meritoria difeute , Sc
lixarum caftrenfium inquire lèntctiâs, Nihil enim adeo
occult um eft, quod eis exaliqua parte non reueletur- Si
mihinon credis.vel Aquinaci noftro aurcs accommoda.
Ait enim
O Corjdon, Cerydonfecretum diuitù vüum
Effe put as}ferai vt taceant-, iumtnta loquemur,
Et canis,& poftes,& marmot a : claudeftntftras,
Velategant rimas, f iungeoftiajollito lumen
E medio,'\ tauantomnespropentmoreciimb.it:
Quod tarnen ad cattiumgaUtfactt tile fuundi,
Itoximus ante diem caupofciet. '
Procedp. ,Si terrae fecretum fuum infodiat, vel a run do
fuccrcfcens hoe producctjn publicum, Sc leui fiatuin
auras proférée, quoniam |
auricu ‘asafini Midas babtt. .
opinio,tocius familiar fama purgatur, ae fi capitis languor
infirmantiiim denigret dolorem lateruta« A lid-
quin fi benignior,fi ciuilior credicur poten tatus, omnia
deliramenta eius familiäres,qiiafi clitellatij quibufdam
nominis lui humeris p o ttant.Sed reifte geftorum nil nifi
benignitaci.aut ciuilitati potentis adfccibicur. Et fi qua*
do calculus grauior imminet,quafi pellem pro pelle a?
nimam tuâm dabit diues pro fama fua,& vt in te tetor-
queat culpam fuam,caput tuum mentis criminum, poe*
nisnon verebitur obieâaie. Sedquodmagis mirabile,
gratulabitur,fiaftutiafuaindoftriae tuae laborer & folli-
citudiues»bac mercede donauerit, vt te teddat infamé,
Sc fifeccrit, aut finxerit te eriminibus inauditis obnoxi-
ura. Non eft enim malum in eiuitate quod nonindiui-
tiscoiiftliatios impingatur, cum inanis fitcxcufatio,eo
quod omne officium fibi potentatus confor mat.nemo-
que fapiensdiu fliuftuat confilio imprudentum. Omnia
namque difeetnit Sc iudicat. An eum putas in confcien-
tia tua fecurum quiefeere, cuius turpitudinem produce-
re pores in lucem.&proferrcin pùblicum?Certe omnis,
qui malus eft, oditlucem.Ët opus omne » anificis lui vide
tur habere imagincm.Meretricatvtm mulietum fucus
dum argui veretur alumine petit vmbtas.Ôt timet ne fe-
ipfis deformioreslint,fiimmcdiataluce videntium ob-
tutibus pateant.Hoc ergo illarum tota vigilantia quçrir,
vt quod non eft in eis, praeftriifti oculi vidcant,& qui vident
exei fiant. At in his quae natiuo colore confidunt,
longe aliter eft,quia
Hacamat obfeurum, volet hacfub luce videri,
Iudicis argutum qua nonformidat acumen.
Licet itaqi fecretorum communio aliquid felicitatis vi-
deaturadiiccre.feGuritati tarnen plurimum demit.Dim-
cileaut potius impolfibile eft illos percurrere,qui hac
via ad inferos defccnderunt,aut pcenis nouilfimis Ce in-
gemùerunt affeiftos»
Heu mthi cur vide,cur noxia lamina feci ! .
inquitille,qui an de confcientiaalieni, an proprij operis
noxa deportation em meruerit,incertum eft.Certum tarnen
eft, quod mala aliéna nouiffè no expedit. Verunca-
men fine lciantur,fiuenon, nihil tutiuseft,quampro-
priam "j* confcientiam conferuare. Philolophus lie inter
hoftesviuendum cenfuit, tanquam interatnicos;&inter
amicos,acfi in mediis hoftibus viueretur. EtSatyri-
CUS, I
Viuendum eft reSte turn propter pluritna.tum de bis
PractpHt can fit, vt linguas manetpiorum
Contmnas.nam itngua m*h pars peftimaftrui.
Sed non modo propter linguas feruorum, verum pto-
pter gladios, & venena poten turn, Sc infidias omnium,
prscepto Satyrici t parcendum eft.
C a p . X 1 IÎ.
Quod vendicaripoffunt, qua fant adulationibus acquifita ; & de
lenombus & wollt bus $ & pcena eoram, & quodpuduitta
- anfern non pot eft violenter, nifimens
ipfaconfentiat.
\ Tqui adulator einequaquam parer^oteft, qui ni-
A A h il aluid quàerit, nifi vtplaceari' Si poteft,’pérfe,fîh
autem perfonam fuppofitamquærit, vxorem forte,a-
liamue coniuniftam, vel iure vel affeéfione. Affediota-
men efficacior eft,eo quod ad naturam familiarius acce-
dit, i pfique v ni tur animæ, quicquidaffedionisfoedere
copùlacur.Non eft vtiquepcrniciofioralTentatio,quam
ea qu* affedionis indudioneprocedit. Inde ell quod
l*pe maritiardius ampleduntur, & fë riualibus fuis e*-
ponöt,plenius & fepiusinuitant ad casnam matrimonij
corruptores.dum, vt prouerbialiter dicitur, amator in-
cautus prfdicæ magis vxori,quam infidclibusoculiscrc-
dic. Nonne fads delufus eft, qui oculis fuis afièrtionem
foemineßm,quas exeo lolo decipit crebrius, quodinter-
cipitur rarius,anceponit ? Pica fiquidem puluinaris effi-
caciflima e ft, Sc, vt dici foie t , cor nix nodurna quouis
Pallas quoq; Erichthonium fuum occultare nopotuit,
quiniplum iam cognitum coruicis garruliras publica-
rettvnde quia alieni admifiâ delatrix fuit fltcôfcia, coloris
perdidit venuftaté, Sc garrulitatis incurrit nota. Prae-
tereafecretarij diuitum,quafi quidam colutarij, vel cli-
tellarij funt,& quieorum deli&is oneretur.qulcquid ab
eisdelinquituriniftoröinfamiameuditurinififbrteea — . c . _
fit de potente opinio, vt nullo poffi* confiliodcprauari. otawre difett.or.at cmafque opens facem.^ocuague
i'.j . --------— ------—— ;— ' “ . _ p libueta
G
t^innocentiam.