4*8 - . _ ; , .
C a p. IX.
De afrogontia mulfitudtnis imperita : & qUaliter legend*fum
Utfuaprodefft poter ant&obeJJe,&quodtngenio velextr-
cttto fine gratia fapientia non
ionfmgtt. ■ ■
PAuci tamen funt qui Acadcmicofutf» imitatores elfe
dignentur.cumvnufquifque j>eö libltu porius, qharn
ratione eligat quod fequatijr. Abj namquopropriis, aÜj
dodorum opinionibus, a.lij multitudinisubnforcio di*
ftrahuntur.Quid enim dubkat,qui iuratus in verbama-
giftri,nónquid,ièddquoquiddicatur atténdif? Quid--
uis enim elatrat acriter i & quo imbutaeft pu wilis seras,
deincimis p hilofop hiæ abdiris eru t u m putat.Paratus &
de lanacaprina contendere,ctcden'sinopinabilejfiqiiid
ignotum aurxbus eius infonuit, nec ràtiombus acquit
efçit, qüem dodotis captiuauit opinio. Quiçquid îlle
ptomlitjautbentiçupa & fàcrofàndum eftv llle tarnen'
contradicit citius,& pcrririàcius relüdatur, qufc-in pau-r
cicace return addifcenda,confùrnpfit ætatcfn,5ç tanta
verborumangùftiapremkur, vt fi veibum vnü autduo
fubduxcris.eUngu'is fiat, & quauis ftatua taciturnior.
Marmóreum putes,Se in auditorib'Py thaigora:,aut mo
nachorym claultro,.non tam vfum, quamncécffitatem
filentij didiciffe.Si„quLS iftôtumin manvis tuas forte eru-
.diendusincident |merito facies quodXimpthêum^qiii.
in arte tibiaïum excelle bat fecifle refeit Quiacilianus in
fibro deinftitUtioneOiacótisiHicquidem duplas mer^
cedes eXigebat,& aecipiebatab'his,quifuerât male prç-
inftituti.quam fi ommno rudes accederehi. Error enim
duplicem laborèm exigit, cum&delcnda lunt pcruejfæ
infiituctomsdémina, & b(onæ fidelius'fi’nt mfeçenda.
Sufpicé ad moderatotes philolophorum temporis npftii,
illc|s quiakiusprjeconantur,qâbs auditorutn.multi-
tudo circumftrepît,diligenter attende, eos in régula vna,
aut duobusaut paüculis verbis inuemés o t çupatos, aut
VrmutturnpâuculasquæftiOnesaptasiutgiis elegeruntj
in quibusingehium fdun\çxcrceant,ô£’ confiunant æta-
tem.Eas tamen nonfufficiuht enodare ,fed.hodum, &
totam àmbiguitatem cum intricatione fuaper audito-
resfiios tranfinittunt pofteris diffuluenduni. Eo loci vt
congrediaris inutiantjinftant,poflulantquc copfliâym:
fi differs manum conferere, fi paululum moraris, infilir
unt.Si accedis,fitandem inuicus cóngtedeiisvfi premis,
late b ras quserunt [ variant faciem, verba diftorq’uenr,
praertigiis- conformant, lubricum & volubilem. P rote a
mitaberis teduflè>nifiquod cenerifaciliüspoteft, (lined
pèrftiteriSjVt quocunqueverba defluiiit & voluantur,
quid velintidtelligas,& quid fendan t in tanta varietate
verboruin.ôc tandem vindentur fenfu fuo, & capientyr
in vetbo oris fui,fi fubftantiam eorum.quas dicunt, atti-
gerb.firmitcrque tenuei is. Ea tamen de quffius maxime
difceptaturinutiliora.&aliiSj&aliis vilforafuntJeumpa"'
tueiiu t. Si progrederis, fi pudet,&pigetin nugis diutms
occupari,addiuerticulapropofitæ quæftionisrelabitur,
ôc quafi ad finum matris rc,çùrrens,morç An tei,a b eo,i n
quo genitus& nutrituséft,virés reparàre, contendit. Sic
circum it ,t o t facit anfra d us, v t ad vfitata recurrat, ac fi
labyrinthum oporteat ci rcu m iri.
Serpente ciconiapuSos
Uutrit,&muent a per deidaruralacerta,
ItTteademfiîmptù quarum animaliapennù.
Vulrur iûmento & cand us crucibusquereltUv,
Ai foetus proférât ,partemqut*cadauerisadftrt.
Hicefi ergocibus trtagniquoque vultùris,&fe
P afeentis,propria cum tam facit arbore nidos.
Sed leporem autçapreamfatnuUlouü,&generqft
Jnfaltuvenantur aues,tum prada cubili
Toniturùndeautem cum fe maiura leuçbit
Progeniesfitmulantcfamefeftinat ad illam, .
Quam primant ruptô pradamoufiauerat ouo._
Si ergo eos à verbis fuis fiifpenderis , ferç in omni facul-
tate.inopiæeorufhpoteris mifereri. Sont enim quipr*-
( curialium.
Itare vidcantur infingulis.funt quipärfesph.löföphii
Vehdicent vniüerfas : née minus tameif fiint-in fingùlis
philofophite copia deftituti. Sunt qui alç> vraperfcâio-
nem fpetenr,funt qui vniuerûsinuigilcnt, inôpes fingu-
larum. Non facile tamen dixerim, quos magis eredam
effe erroneos, cum nec ab vnaperfeékio conftét, & nemo
fideliter queat omnibus inferuire. Qui camé ab vna
petitomneSjineptjoreft. Artogantior qUi omnesprofi-
tetur.f Imo ad omnia occuparfdefidiscrt, fed'faftidie'n-
tis.& non prohcientis.omniacircumire. Cccerum,qui
muka percutrir,vt eligattuifit potius infiftcn'dum ,’cir-
cuprfpçdlus eft &aliis.examinatis,prç||c6fcionifux fide-
liusfcruit.Eofortefpéftatpr^ceptum Ethici.legere li-
brps prçeipientis.: In libelldquoqj quo paruuli initian-
turivt.viitutis.inftru61io,& vfus teneriscDihitus.animis,
facile nequeat-aboleri, quoniam 8c tefta diutius feruàt
odoremeius,
^Ouo femel mint a recent tfi.
Ait wlCato y^bl alius,nam autor incettus eft,:
Multa legosfacitoyptrleäü perlegemuhà.
Quo quidem aliquid eflë vtiliusad fcientiam adfpiran-
ti,taaienoncrediderim,præcerobferuâtiam mandato-
rumDeijinquàfingularis&vnicus indnbiranter eft phi-
lôfbphandi profeâius. Sic tamen om nia legenda fimc.vt
ebrum aliqua cum leôta fucrint,negligantur, reproben-
tu r. bon nu 11 a, al i qu a vid'eanrur in trànfitu,nefint omni-
no incognita, fed piae omnibus maiori diligentia^lhfi-
ftendùmeft.quæautpoliticam vitam.fiuein iure cïuili,
iiu'e iri a lis Ethibæ^præ<iptisfnftituunt,aût procum
corporis aut ànimæ lanitaccm. Cpm cnimilla tjuæ præ-
cipuà eft inter liberales dîfcip;inas, fine quà nemo rede
docetc véldôceripoteft, fit in tranficu, Scquafi a limipe
fàlutanda, q'uisin.aliis'cenfeàt imnloràndum, quæ aut
intéiledu difficiles, aut effedu inùtiles , & pwniciofac,
non faciunf holbinemmelioremlNam & eaipfa, qub-
rum vfus neceflarius eft, fihpmineimnimôderàtius oc-
cupauenb^përniciôfiffimafunt.Poetas.hiftoricos, ora-
tbresjrnathematicos^probabilis mathematicæ, quis am-
, bigite flè 1 egéhd os,m a x ifn e'cüfi n e4ns yir feflé nequeati
yel non (blcantliterariî Qui ènim4^otùmignari fünt,
illiterati dicuritur;etfi literasnouermriGum timen quafi
in ius fiium vendi'canranimùm.etfi polliceânturnôti-
tiam reruin,virtùtis tâmen deddcént & fubmoUwit cül-
: turn. Vhde Ciçërp' cuifn de poetisageret, vt dîligentius
audiatur,èxc!aibât:ClamorôcadprqBatio|)Opuli,qua-
fimagnïçuiufdarp & fapientis magiftri,& quiadeom-
! mendarioné lufficiatplaufii fuOjquoS vültfadtâuthen-
tiççs.Àrilli.qui cantis laudibus efferuntur, quantâsob-
ducunt ténebras ! Quos inuehunt f fnétüs / Quas în-
flâmmantCupiâiuteîfHiftùpraadukefikqjconçiliant,
yaiiasdoH réparant arXcs,fiitta,rapmis*inçeniliâ. dbcet,
qu*firntaütruerunt,îmoqui fingi poftunt",malbrum
i exéniplâ Óf op o n un t oculism u 11 i tud i n is im périt x. Quæ
I incendia caeli (ucçënfi aut marisinundatioautterræ hia-
tus'.tantas feçirpopulorum ftrages, qüantas ifti faciunt
] mdrùm î.Comicus qui prae çæteiis placet,inEunucho
jrèFcrt adolcfcentis libidinem înflammatam ,cüm tafiu-
lam pidam videret çbnfinentém, quo pâdoDeus, qui
cælitetnpla fbnitü concutir, perimpluuium aurb miflo
inclufam turre, & feptam euftödib.cörtüpërii'Danaén.
Similes in fi ngulis piduras videt,mirafur & laudatm ul-
titudb,Nam qitaé virtùfisrinçiiamenta funtirarusfpeda-
fot attendit.
% Eares quo in fe nique confilium, neque modum
Habet vllum,eafn confiftoregerenon fpotefi.
In amore hoc omnia infunt vitiaùniuria, , , '
SuJpicmesjnimicitiaMducta,
BeHumpaxrurfum. incer tabacfipoftules
Rat tone certafactre,nihiloplus agas,
Quamfi des operam.vt cum rotione infantas.
Et quod nunc tute tecumiratus cogitas,
Egone illam^ Quo ilium'} Quo met quo non} Sitte modo
Mori me malimfentiet qùtvir firm.
Hocverbavnameberclefalfotachnmul*i
•f Here.
i/tpoca
Quam
fjtiam oculosterenio miftri-vi# v?e$prefit,
R e f l i r i g u e t :& t e v itr o a a u f a l i i s , & e id a b is
V itr o fu p p l i c i u m .
Addepélleridutb meretricmncötümeliasratioëüidens
eft, quamferüusinducit: fed^üiëquid in "hanepattem
lbqnuritur.itSatcipiturac fi infanii imitbrèm.reübrét
ferüiis. ï o s tamenalibi comméndat pluiimüidem Ci-
ceröjdicensl Pöeras & varios fcrijptprés artium aut réiü
geftarürhjfblus ille contemtibiles facit, quinon veretur
contemni. Nam & virtutis habent vfum, & philofbt
phandifnateriamptasbent. Nötant enim no docent vi-
tiii&aut vtilitatis caufa gr'ata -füht, aüt Volüptaws. Sic
'autemper-moffi difcriiipinarianfeunt, Vtv'irtutifaeiant
locum.Nampefce^, perignesjper maiis varias prqeel-
il’asMér tót mötps.feditiories & infidiispopulotü,Scyl-
lam pertranfijr& Charybdim, vtad patriam fuam fake
in fenéduce Vlyfles repedaret. Socios varijs exilij imifit
cafibus^fiedeosautfortuh'aeviölcntia.autnatur'aïinfiu"
mitas, aut animi voluptas abfipnfit. Horum tamen bm
nium,iocunda relatiö eft.Nam vd amici praeuifus cafus,
etfi,amaiucfic,proficitadcaurclam. Etquo’familiarior
fuit cumkbente focietas,eo cafusquemqj magis ab ftcr-
rec.'Siquidem exemplisTaepe magis pioficirur, qua pr*-
ceptis. Mala enim vitantur facilius,quo Hdelins pracro-j
gnita fuetint. Vix &quodammodo.foluseuafit Vlyflès.
fe,dadPhilofophi{eiocunditatém, & quafi propriasvo,-
luptates, pauciores euadunr. Coufonat ei.,fi Lyrïéum
conticen te 1'yra d ignaris au d i re,Flaccy s.ay t fi mail is H o ■
ratius,qui plus höneftatis vtilttacisJe apudMjeoni-|
dem inueniflègcatulatur, quod plurium Stoicommfit
praeceptisexprefTum. Aitehim:
Troianibellifinptonm MaxinteLoUi,
DumtudeclamasRomo,Pr4>ïéfiïfelegi,
Qui quid fit pu'chtum quii turpe,quid vtile, quid non>
PuUhrius & melius Cbryfippo & Crantore # . it.
j , [car itacrediderim nifiquidu d iinet,audi.]'
Falula quoproptcr Paridis narratur amorem,
G r a c ia h e r b a r ia le n to c o llifa d u e llo
S t u i t o r u m r e g u m & p o p u lo r u m c o n tin e t o f iu t
A n te r io r b e lli c e n /è tp r a d d e r e c a u fa s . ~
Q u i d P a r it I v t f a l u m r e g n e t v i u a t ^ b e a t u s ,
. C o g i p o ffè n e g a t.
I S e d it to n e , d o lis , f e e le r e d t t f c lib i d i n e , & t r a ,
ll t d c o s i n t r a m u r o s p e c c a tu r & e x t r a .
Q u i c q u i d d d i r k n t r e g e s .p le ftu n tu r A c h i t d .
Ego auceth in illOrfi fententiam facilliitie cédo, qui non
crèdunt fine fedioheautorum, pofte fièrihorh'iiierri li f*
teratum. Liceratum tarnen copianequaquam philofo-
phüm facit. Gratia fiquidem eft,quae ad fapwntiam fola
perducit.In'fiimmafiquidemcopialireraruni,autigno-.
ran tiainterdum, aut negligëtia’veti'tatis eft, fine qua im-
poffibile eft qiiemquam fieri fapientem. Vhde&do-j
dorrlle' Eccleffiê, cuius nemo ^tis memor efleporeft,
Auguftinus, Vartonemarguit,quem tamen vtlireratifti-
mura fuiffè doeeat,aitpoft caèter^qülbus fingulari praj-
conio commcndatur: Déniq; & ipfe'Tulliüs, Huictalè
teftimoniumperhiber,vtinlibrisAcademicisdit-ar,cam-
quatibiverfaturd fputat-ionem,fe habuiftècum M.Vir-
fbne, homine, inq fik, omnium facilè acikiftim ö ,& fi hé
dubitarione dbdi ffimpr Non ak eloqüeriti Him o vel far
cundilliipo,quo11iam reuera in hac ficukate ir.ul:ü im-
par eft, fed.omnium facile acutiflimo, 6e indub'itanter
’dódiftjmo. In piimoautem libro,cöm eiüfdenv Varro-
nislitérariaoperapraedièaret, hos, in’quit,ih nóftiravrbë
peregrinantes, érrantèsq;tahquabófp:tës tui Hbri quafi
domum reduxérurit?vt poffemiïs aliqüahdo tqtii Sc vbi
efTemus agnofcer'e.: Tii jetatem patrire, tu dcfciipriones
tempo.rum, tu facrorumiirra, tufacerdotum; tudomé-
fticam ,tu publicam difciplinam, tufedium,regi6tium,
löcorum,tübröniumdiuinarurïivhumanarffiKj5i/:rum
nbffiiha,genera,officia.öccaüfes apèrbifti.' Iftctgirurvir
tam ihfignis excellenrisque péricis, qui tafmjnultalegit,
vt éi'aliquid fcribeté vacaflè mirérhür', tam mulrafefi-
pfit, quam rnulta vix qnemquacnlëgerëcrëdamus. Ifté
rum vélut diuinarunf, de quibus.fcribir, qppugnator;
effet atquedëftrudbr, eafque non ad religiouemV.fed
àd ffiperftitibhem diceret'pertinere, nefcrb vrium tâm
mukaïneis rlde'nda, contëmnenda,ôcdeteftandacon-
feriberec.' Cum ergb viri acuriffirnf, ôf fine vllà dubita
tione, Giccrbhe telle V'dodiffimi , Jüperftkib feriptis ;
proprijs earn conuincentibus arguatur , côriftctquefü-
sperftitionèffi faïfitatis virio/virtuii, quæ in fplâ vçritafe
confiftitjfeftfe oppofiram, Ôefapienciam fine vit tu te éflè
hbnpbffejquis’exfolaledione.nifiadfirgratiailluftra-
■ trix.creatrix,viuificatfîx v/rtiitum, credatpoflc fierihöif
minern fapiëntem >
• ’ ^ C a p . X . .
Qninesftripturdi effelegtndas ,& de bénedittsone qua primi-
genii dqta eft, & filtis Koe, & quod rattoni
autoritas nulliusgtmtlium
protudicei. ; |
O Mhes tarnen regendas'fcrjpturàsprobabile eft, nifî
fint reprobaræledibnisjCÜm omnia nô modo quæ
feripta, fed etiahi quæ fada (u ne, ad vtilitatem hôminis,
licet eié abutatur interdum Jnftifutacredancur.Nam &
angëli quodammodopropteranimam, mundus colpo-
reiis-feciiridum àflertionem pa'trurn, ad corporis vfum
irîftitiituseft. Ab initio benedixitlîeqÿhbminivdicensi’
Crefcite & mukiplicamihi.Ôe replete-terram & fubi jette
earn,ôçdomina mini pffcibus maris,& vblafiliBüS ccé-
Jf,4c vniuetfisariimäritibus quç mouentürfuper tèrrâm.
Etadijciensorrinemherbamaftefenfém femién,ÔC vni-
uerfa ligna in vfh fuo (nam à carnis edulio. ante diluuiu
credùhtur abftîhuiflej'conceffitèisin cibuni. Ulis' quo-
quequos dpefte diluuij area prifiguratrix Ecclefiæ libe-
rauerat, b'enedixk & legem dédit , diceris : Cïefeite &
mulrip_licàmini>& replete terram, & ^ërror Veftëràè tre-
mbr fit ftiper cundaanimalia terræ, & fuper.omnes vo-
-Juçres cceîi, cufti yniuerfis quæ mouentur in'terra jOrh-
nes pifees maris riianui véfti ç tradki funt,& omné quod
moûetuf & viuit,érit ybbisincibùm.Qüafi blëra vireri-
tia tradidi vobis omnia, exepptö quod carriem cum fen-
gn'ine nörfcpmedetis. Eccë quia primogenitis & filijs
Nbe,ëadevn benedidioniscöllata c-ftgraciai eadé âùto-
ritasdignitatis ,'eadem.b: ciboai fere cOhcefla eft indu!-
gehtia. Augmentü ftâmq$ôc mulô^licatjoigit^fiæJ déla-
tiônémexprimir.dorhinümtérræ,&beftiarum terror,
pi iu flégi u m .p bre ftà t is, y i dualiu rn v nme. r fitas' j efUh d i
cium Hb’ertaris. Omnia fiquidëm miinda iniindis. Née
recö'ö'huius benedidionis priuilegiüth al.ib ihdultiim
çempore>quam quo ihnocehtia percfeatibifeih datäeft^
aut permédicinamfacrdmen't'ivelpcenitèiHikrepàrata.
Nam' & h;s ftarim poftdi'IuUium, & Jllis ante pèccâffimy
ideo forr:* didumeft, crefcite&mulrip.licarhini.vtilliüS
duntaxat augmenta 8c mulriplicatio acqniratur , qtiod
Deushomintçoritulit peruafurairi s aut reforrfiaiiitper
gratiam.Hdcauré & cre fee re iubecurin ß , 6c quodam?
mod o nui Ici o 1 ica ci i n fobole. I n fe q:.ïid éndme ri t i pro-
fédbm'unf6b'bje,humë^bfaquàdam propägätionevif-
tôtû. Gurft véronatura ficVitiarapër culpâm,vt-crèfeere
aut mük.iplicarrfiibeâruf,ribSfficrfiffii.Licét'autem qùæ
præmiffàfunt, (tare qbeanfadlireramycumômnia ih v-
jum vitæ hominis cedant , & ea ipfà quæ ridentur| fie
mortifëràèriam yifib;odoratu, âiiditu, neyumradüvel
guftu,qualiafunt'nbcentiusvcnenpfe,CiOüSfinthomi-
Ufs^aut eitis vel tantum in çibümjpotënt tani en & al.îiim 1
fe n?u mferu tatq r m yft i c u s i n u en ■ të.ce n f,m tamehifto-
ficiimroborat, quodpifces faniffimbs, 8c fet s qücifum
earn es-V ti I i fflmæ fti h r.vidcrhüs cr ç Bfo yenénatiflirha re-
ptilia aeiiöiafe, & ipfa veuena ihférdtur medicamentis, j
quibus hoh'mbdô natura fdftentaturhumâha.fed etiam |
nfirmitas eOnualcfeit. Cum vërb primulti fie ejccütien-
dus fenfus hiftoficiis, quicunquë anintum vel ad fi dem,
vel ad ppera fidéi,qùæ fnrft boni mores,ma'gi? irifôrmac,
laudabilior ÔCplane veiljor eft. Hoc enimlcdione fem-
per quærendum eft,ythomo feipfo méliôriügiter fiat.
lllH litJ
1111
f i l l -