Patrio*
pictas.
Iiucilii
yerfus a-
pud Ladt,
t e l No n i-
A G ell.lib.
j.No'dt.
Attiç» C.13.
Quam vero ad egeftatem forte deuenerint, alamuseos
acq; fuftentemus : cumqj.fenuerint ( yr&facrainftitu-
tione docemur ) fufeipiamus fene&am eorum: Sdnerri-
ftari illos vnquam finathus:mmftos.confolemur,affli-
dtos recreemus, oppreffos, deiedtos, ab aliifq; deft;tutos
nc nos vnquam deferamus: non inferiotespietate czce-
tisanimantibus. Nam cicohiasconflatgenitricumfene-
dtam inuicem educare. H z c digniffima, fan&iffimaque
pictatis officia ödifcantUberiteradölcfcentcs : colant
perpetuo, perficiantconftanter, quz quamquam (vtdi-
ximusj lie minima quidem e x parte-linf eorum benefi:
ciis comparand», magnam tarnen multamq; paritura
(unt eis cumimmanorutn, turn diuinorum fimul quae
neq; fperauerunt vnquam bonorum fupelle&üem. Pa-
trias autem ratio non minor babebitur,quam loco huic
C a p v t VII.
De Vertcundia erga feniores.
PÖft hos reuereri maiores natu deccbit, vt quod ä fa -
cris audtonbus inftruimur, he fpernatur quifquam in
fene&Ute, ne increpeturfenior, fed obfecreturvt pater.
Honorari quoq; fenedutem ChiloLaced&moniuspr^-
cepit, atque itidem PythagorasSamius,ideqnfirmans
quoq,\ea ratione, quod honorabiliusexiftimandum fit
quiequid tempore przeederet :ficutoccafuortus,infe-
culo principium fine ^ in vitageneratio corruptione: tar
turn vero apudRomanos femper fenc.dfcutcm venerabi-
lem fuiffe jferibit Galiftratusiurifconfi vtpene eundem
honorem fenibus quem magiftratibus exhiberenr, circa
munera quoq; municipalia f iibeunda, idem honor feneiconucnienteradiunximus
:quod earn parentibus j ófcuci tribijcieçur.Quam tantietiam faciebant.vtne plu-
veteresPhilofopbiæpræcepcoresantepofuerunr. ! risquidemgcnus&cUramrangu.ncmcwuKjUa.qttare
tae^Toecioedeeolaid.ent.nDMqttod'dlgniart | in oinni.'lyomqi oromlpcachoiiorogniiiotCTporio.
& oenamentum du s imminuacloquamur,nihil,qupd
difpendio illi & detrimento cedatfaciamus.
C a p v t V.
refq; grandzui femper homines habebamur,colebatur-
queà minoribus, inftar parentum, nam quo die fenatus
habendus erar.duccban tur ab iis fri curia fênatores quos
ranquam patres colebanr,reducebanturq; etiam domü
magna frequenda cü diu prz foribus ipfos expedaflèn t.
In conuiuiis quoq; qui maxime honorabantur, quote*
porc ne vnquam nifi modefti ffime, & caftigatiffime, ac
niû interrogati loqùihis praefentibus adolefcentes con-
fueuerant, quibus & tantum deferebant, vt cum ad coe-
nam inuitarentut, quæcerent prius qui nam conuiuæ fu-
turi eflent, ne fenioribus fi qui poftça adueniflent fe prç-
tulifie viderenrur, remotifijj menfis deducerent eosetiâ
d conuiuio domutn magno cum honore, vcin Antiqui-
tatibus feriptum eft. QuemmoremacceperuntàLace-
dzmoniis Romani,quknaiori Temper xtatimaioremet-
iaru omniumrcrû honoremfecunduLyeurgileges,de- >
ferebanr.In quo præclatumeft quod Athenis cum fenex
quidam iutheatruroveniensànemineconciuiumadfe-
dendum reciperetur, confurrexifle Laceda:monios refer
t Cicero, qui legatiiliic etiam confedebant.fcnioriq;
homini magno cum çonfedentium plaufulocum dedif-
fe, dixifieq; eorum quendam ab Atbemtnßbtu, qua relia ef-
fin t fe i r t fed minime elftruari. Non fpernendi funt igitur hi
neq; concemnendi, quos maiores noftritantopeseco-
luerunt, ne quod diene quodam egente & illiterato fed
fapientiæpleno, irridentibus eum quibufdam pueris re-
jponfum eß dicipo (hr; Quod t go bene confutnpfi nondttm expen-
dfiis, ncfy foTtevnquam exptnfurieflis. Q u o d &Bion admo-
nuir, non elle inquiens exprobrandam fenedlutem, ad
quam orrmw peruenire cupimus. Afièrens etiam cam o-
De Vtrecundia erga pupilles, bojpites, clientes,cognates,
at % affines.
POrro alios quoq; qui lànguineconiunôfcifuerinr,ac
prxcipue eos quosparentum loco habendoseflè leges
ftatuerunt, venerari maxime , pudoremq-, illis Temper
maximum exhibere eonuenietdi tamen^anhnaduer-..
terimus, quod à maioribusnoftrù dum de graduatque
ordine officiorum aliquando dilceptarent.dccermina-
tumeft, nam confiât ex moribuspopuliRomaniiuxta
parenterffde quibus modo diximus) primum locum ob-
tinuiflè pupillos, fidei, tutelæq-, noftcæ creditos: proxi-
mum clientes, qui felè in fidem, patrociniumqi nofttura'
dedifient, tertium holpites, poftremum cognatos, afiî-
nefque; Pupillos igitur fumma humanicate atqjopeac
maiore etiam quam cognatosaut affines profêquiopor-
tebit,vt quos parentes eorum nofti æ tantum fidei crcdi-
detint, noi ne negligere videamur. Q u o d de clientibus
itidem céfendum elfe M. Catoniplacuit in oratione,quâ
dixit apud Cenforesin Lentulü,& C. Csefari in oratione'
qua pro Bithyniis vfus eft, neqj aliter de hofpitibus iudi-
cabimus quamqua eos Maflurius Sabinus in tertio, que
lcripfir,iurisciuilislibrotanquatnmaiore officio dignos
clienribusanteponat. Eiusveibafunthæc: inofficiitapud
matons it a obferuatum eft, primum tuteU, deinde h-ftnti, demde
clienti,tunc cognât0 ,poftea »ffin't, dequa<aufafoemin<tvirùpotiônsbab'ua,
pup)ümfçLtutelamulieripralata,emmadutrfw. . . v «
cum ^ i ■w" ?m M O T S • t & r c" n1a a
L , . Quibus quôqitantum Græcidetulcrunt vieorum . confug.-re. Eftv=ro<inca u te n ,h 1lpr*cUnaS>nih1lo-
caafaproptiacxtrucrcntii:iclioia,cubi€ula,pcnamque, ptabUiui.cijinbonajUamvalctudoconiKaturjCgEcgiiqi
& cellas. atq; vbi aduaniffentprimo diead « rn am eos ! mores & difcml.nse. Qirsre « « Cleambes cam exproinuitabant,
pofteamitcebantpullps, oua, olera, potna, ! brareenr illi feneftus,&ego(lnqmt)abirtvola:eum ,e ro
Jeliq uafq; res agteftes, quaeX««i<*appelIauerunt, vt fuo
mote per le viuentes liberalitate eorum comraodius
fruerencur.
C a p v t V I.
De verecundiâ erga facerdotes.
H Os maiores noftri quorum puram haberemus, qni-
bufqi ofiiciadebica impenderemus, præcipuo ordine
atqjdocumento tradïdecunt Cçteruro vt aliosac quidem
extraneos, quibus & fi non tanta opera curaqj offi-
cii^tmagna faltemcxhibenda fit verecundiâ,videamus.
Primos cette'fâcerdotesfuramohonore dignslfimoselle
nemonegauerit, nam fi quimagnisaffiftuntprincipib.
plurimum illorum caufa vencramur, cur nonîmmorta-
lis Deiminiftrosobciuscuiferuluntjreucrentiam maiore
longe etiam eultu & obfèrnantia profèquimur/ Ad
■ quod cumdiuinisinftitutis conftriâi fimus, vt non tam
vetbis eos qnam,& primitiis oimnium rerum noftrarum
I honoremuî,tum gentilibusquoqj non parum àdmone-
mujsquib9 vtrgines.Veftales flaminefq-, Diales, ac caeteri
! ta n ta in vc nera tione habebantur quanta ne fatisquidem
dkipofiir* ^ ; \
me fanum omni ex parte confidero feribentemq; ac le-
gentem, rurfus manco. Gorgiasquoq; Leontinus ,qui
feprem S c centum annos felicifiime.vixit: cum interro-
garetur qua prop ter tandiu vellet in vitamanere.- quia wi-
bil (inquit) habeo quofenectutem meant accufem. Eft lane ( vt
Ambrofiusait) vere fenetfius ilia venerabilis, qute non
canis Ted mentis albclcit, eft eareuerenda canicies qux
eft canicies anim^.in canis cogitationibus & openbus ef-
fulgens, eft vere ea tetas Tenediutis q u z eft vita immacu-
lata : q u z non diebus, aut menfibus Tedlaeculispro-
pagatur: cuius fine fine eft diuturnitas, fine debilitate
longzuitas. Q u o enim diuturnior e o , Tortior, 6c quo
diutius earn yitam vixerit,in virum perfedlum excre-
Icit. Diligamus ergo eos & obTeruemus, deferamus eis
atque audiamus ; omnemqud reuerentiz & honoris
cultum e x h u b e am u s q u in a latere nuhquam diuer-
tamus: vc quorum propter maiorem rerum experien-
tiam prudentia eft maior, vitaqueTolertior: illorum ve-
ftigiis innitamur , confiliis vtamur , ftudiis oblefte-
mur : vt habeamus quorum conlpe&us nos a
vitiis longe deterreat : erunt enim illi vitz noltrz
& teftes fimul & roagiftri. Ab illis percipiemus
viuendi
viùendi hormam ,loquendi modum, conuerfandi mores,'
vucutum omnium diTapbnam.Veri enim fimile cui-
que videri debec : qui plura vfudidicerunt, plura memi
nerunt, Tapicntiotes etiam cæteris atq-yad conTultandas,
gubernandaTq; res quaTq; aptiores efle.Cüi conTentanea
eft Afranii poetæ ndbihlfima ilia Tentétia': Vjùs tnegenutt:
mater peperit'memoria : Sopbiam vacant Graii, vos fapitntiam.
Quod & prudentiftime intéliexifïè, &lolettiffime ob-
TeruafleGrzci laüdantur : à quibus nihilè'gregium vnquam
& arduum in repubhea finÇ'Teniorum cdh'filio &
audloritate gerebatnr, &' re6te fane. Nihil enim à rudib-’j
rib us in quaq; re tucius fieri poteft, quàm péritiorû lèm-
perinniti iudicio & dodtrinz.. Nam fi ignari viarum dur
ces Tibi quzrunt, quos fequentes minimeaberrent: qUa-
to magis id adolefcentes facere oportér, nefeios & inex-
pertos tot tantorumq; diferiminum Vquibus quafi lattü-
culisÔC infidiatoribus vitz noftiæ quod agimus iter,mille
modis a ffi due difturb a tur. Cum bis igitur verecunde
agendumcrit non tambfficiiqUam vtilitatishoftræ càu-
Ta:& fienim æqualium dulcior, at maiorumlonge nobis
(ecurior, atq; Talubrior tandemconuerfatio elle videbi-
tur.
.. C a p v t , V I H . .
' De verecundtaerga doftos homines. .
■N^TQn minor autem reuerentiae ratio habendaeft do-
AX^isfiominibuSjpropterdignitatem ,excellentiam-
que. fàpientiæ, quam profitehtur : quam neequifquam
Tatis pro eius magnicudine Venerari, fatifq; efferre vn-
quampoflet. Qu/d ehim Philal'ophiarcligibfius? quid
Eloquentia honeftius?quid Legum peritia venerabibüs?
quid Medicina falubrius ? quid cæcerisdeniq-,diTcipli-
nis nobilius, atqj præftantius? quas qui egcegic Audio
fuo & labore comparauerinr, nô fummo eos dignos ho-
noreefiTeiureiudicabimus ? non maxime eos reuerebi-
mur? qui confilio' fuo Sc auâoritace rempublicam ex-
o.rnant,, fouent, moderantur: ab iniuriaq-, defendunt :
qui priuatis quibuTq; opitulançur;fuccurrunt : patroci-
nantur lyariifq; modis profunt. Sine quibus neq; exchl'-
te, neq; commode, neq; lecure vita agi po(fit : qui pro'
licirudihe imbuerunt, patui fërte æfti m an dospu tam qs :
cüm nihil certefittam prcciofe fapelle^lis, tarn cxcel-
fepoteftatis , quod prçdignitate illis poffic comparari.
Illud veto compertum eft qui præceptoresfuos cblue-
runt ad magnam litterarum gràtiam peruenifle, contra-
que qui contempferint igHaros,feghds,;tuiçilfemô'sét-
iam fepius extitifie. Nbti Tunc Nero ÔtTraianûs, am bo
Cæfares: quorum alter (juem propter nimia fiagiua o-
mnesaccufant, Senecam præceptbfém Tuum interemir,
alter vero qui prqpter exceilentem virttfterrt aib omnibus
comrhendatur, Phitarchum magiftrum Tuum fum
me veneratus eft. Marcus quoq;Ahtbriinhs,prfncipum
omnium fandfiffimus id reliqüis virtutibus adiecit, vt
magiftris fuis plurfmum lemper deferret. Nam imaginés
eorum aureas in domo habuit^ lepulchra etiamfioribus
ornàuit. Proculum auteui ad cbnluiarum vfq; prouexit j
Fronconique Gornelio oratori ftatuam in Senatu petiit.
Scd przcipue Liuium Raftictim$toiczdifcïplinæperï-
tiffimum reuerituseft & Teétatus: etim qübbmnià com^
municauit publicapriuatàq; confilia.cuietiam ahteper-
fetftos prztéfdo ofculum dedic. poftquoq;obitüm àle-
natu ftatuas poftulauit : & vtad priuatos veniamus,Xe-
hiadxfilii Diogencm, quem pateremérar,przcèptoretn
hàbuerunt-: d quocumerudïcifuerintegregie,eùmilji
plurimum cohierahc,carumq;pàrentibu$lèmpercom-
mendatumq; ftudiofiffimefecerunt, confedum qiioq;
borla apud ipfos fetie&ute decentilfimefepelierunt.
G a p v t X .
De verecundtaerga Magiftratus & Principes.
MAgiftrâtibus vero quiin poteftatealiquâcohftitü-
ti, vt puta proconfulibus, vel prætoribus , vel àliisr
quiciuicatesautprouinciasregunt, propter przcipùam
quam habemrgubernandæReipubliczcuram maximus
Temper d maioribus noftris honor haberi confueuit.
Qubrum tanta eft audoritàs, vt Sc à parentibus fuis, cef-
fante omni lege natürz præfcrri eos & vt luperiorés;de-
cec rcuerenter colvconueniat, cuiufmodi faétum a Fa-
bio maximo refert Claudius Quad rigarius in Annaliurfi
fuorum libro fexto.Nam cum fa&iéflentCorilulesSempter
infinita qqæ leditarunt rerum moriimenta grauio- j promus Gracchus & Fabius Maximus filiuseius;quiprires
vtiq; czteris fuut ac prudentiores. Quare non minus
ii, quam quos modo diximus, feniores veneratione di-
gni videntur. Nam fi propter multam rerum fcientiam,
quam longo vfu iunt confecuti, tantum illis maiores
npftri detulerunt, nullum certe eft genus hominum
quod cruditis, fi earn caufam attendemus, debeac ante-
ferri:qui quiequid ad naturz rationem pertinec, norunt:
quosnulla czli regio, nulla mundi plaga, nnlli morta-
lium mores &C ritus latent: qui quiequid tót retro fieculis
geftum eft ac fi in ptzfencia agatur, comprehendünt.
Qui ergo tam multapercurrerunt,yiderunt,intellexe-
runt: re d e etiam feniorum omnium annos vfuatq; fa-
pientiafuperare credendifunt. No n immetito ab Ari-
ftotele didum fuifiè fertur , doélos id ab in doäis differ it
quod viuentes a mortals : ab Ariftippo vero quod domi-
tos equof abindomitu. Hisigiturprzcipuamexhibebimus
verecundiam: adhzrebimus quoq; & perfeueranter af-
fiftemus: vt dodrina corum &c monitis dodiores etiam
ac meliores euadamus. Sunt enim verba faptencum ( vti
fapiens Hebrxus inquit) ficut ftimuli 8c quafi claui in al-
tumdefixi: qu$ cum abineunteztateaudientesanimis
noftris imprellerimus, firroiflime etiam Temper ad extte-
mam vfq; fenedutem, ita vt impreffa primo fuerinc, re-
tinentes obferuabimus.
C a p v t IX.
De Verecundia ergaprafeptores. . .
ä Vam maxime autem przeeptores noftros reuereri
oportebit: quorum. curae$.chiti Turnus moribus, e-
ruditiq; litteris. Nam fi paren tibusfupra opines morta-
les, propter ingeptia in nos eorum beneficia obligamur,
quotum maiora poft eos ynquam quam magtftroriim-
noftrorum merita recenfebimus: nifi litteras, ingenuof-
que mores quibus illi nos fumma cum diligentia &dblore
anno fuerac Conful, atq; ipfiConfuli pater Procoft-
fulobuiamequoiyenifïèc, néq; defcendèretquod pater
érat .wbi iuxta venir, turn Conful lidori fignüm dédit vt
defcendereillum iuberet, paruitq; Fabius iroperio filiu
collaudauit, cum imperium quod popiili Romani effet
retinerer.' Has igitur fumma cum verecundia venerari
non tam decet quam neccffe eft, fed quam maximè priti^
cipes qui perpetuum in populos habent impériùm,quôs
cum colere & admirari doceât Ifocrates, nihil ptuderl-
tius fieri poteft quam durumlicet eorum iugum patien'-
ter ferre, tempefareq; przfertlm'in quo facilius quifque !
labimr à maledidislinguam,we^ènim,yr Tiberius An-,
gufto dixit, tutum eft fertbere in eos qui pojfnrit profcribcre. In
quo etiam laudatum eft pulcherrimnm illud F^uorini
pbilofopbi d id u n i, qui cum pr^uerbio quod^.m qiiod
elegantiffime proculerat,-ab Hadrian© inepte reprehen-
fus fuifïèt atq; ceffifletarguentibus ob id ilium fainiliaiir
bus fuisjfubridens inquinwon relie quidejhadetis,qut non pa-
timmi me ilium doftiorem omnib.credere qui babet 30. legiotids;-
C a pv t X t .
De verecundiâ erga egentef & calamitofi f |
EGentibus autem &. calamitofis pudor y tiqjhaberi
debebit, ita vt ne fortem eorum quifquaip defpiciat,
nam qui calutnmatur egentem, vt fàpiens Hebrzus ait,e#-
probrat fatten eius, honorât autem eum qui mifeteturpauperis.
Quod Sc przcepic Ifocrates, nemini ipquiensexprobtâ-
dam eifie calamitatem quod communis effet foctunao-
mnibusj & futura incognita. Compriferandi funtigitur
ob Dei honprem, alendique infuper arque fuftentan--
di., quod qui egerit (peret id quod Saluator nofter
aliquando tçftatus eft , nihil fe eis contuliffè ,
quod non aceeptum ipfe fibi fit habiturus, plurar
que proinde atque maiora identidem retributurus.
G
Gell, iib .i
Noift.Ac-
iiic .c .t
Prau:;4ï}t!
&