qiKus di-
I llgeuda.
Plutarch.
inC a to n e .
ùtecTfacaioremclMioiemq1do<iriDai>!iainfflraBii!q»? vhdiqvpucroram«cutfcsdamorefqiaffidüeobiiaM..
püerd.um itiaxitpe nutKitïngénfa: Iacicc'ètiam in eis ccr- j qui 5c éx fapientibi^ftultos &ex ftulris, quod illc ait, ia-
îiarâ lictéraeutn ac re âiora fundarocnu q ù àn d n aliter fanoaeciamtacileefticcrepofleiuî. Qu id conquetuntut
aciaâafueantperpççuoTecummfixapetditfabunt.Rc- poftea filiosfuo^gnauos,iegne$,proteruos,miprob6s,
quirendaeft a.utem præceptorum eruditio, vtdifcipülo« [àlitcctisprorfus alienos rin prærupta quæq; vitioru.pïæ-
rum camenhimiamulticudofugiendafit:nam mülcfeur cipitesire:nihilq; mgenuumgenerofumq; tentantesyi-
dinem docendi diffiçulras,ffifficultatcmnegligeritià,ne-1 liflimum longe ac abieftiffimum:&qui non nifi ferais
glipentiam dcfpeâio,atq; poft cunéla^omnjs 4cmum & coriueniâtaniraum induerè:quorum fi erudiendorü eu-
Plutarch.
înÆmiiio.
a
tëporis & «ris fequitwr perditio. Euitand* igituc erunt
fcholæ quæ nimio difcipulorum concur fufrequerttc turned;
n. faci le quiuis etiam eruditiffi tn usju agi lier v
merofiorem, quam ferre quear, diteen tiu m gregemhà-
bucric, fatls vnquamommb. facere atq; vacate pote rit.
Præftabit quoq; eruditoreseis praficcre. lnhumanitas
atq; vtiradixerim ariditas maxime impedit perfeéfcum,
qui ad iitteras ittea ætate fit,.Imitantur eeia facilirae pne-
ri mores quos in raaioribusfuisaftidueconfpiçiunr. In
quo præclarum illud eft, quod apudPlatonem educatü
puerum ad parenrefq; poftea rèduétumçum (tiblatà voce
excandefcentcm confpiceret, patrem dixiife ferunt :
nunquam hoc apud Platonem vidi.Cat.oni fuit pædago-
gus Sarpçdpn, ;homo comisatq; vrbanus: & quiverba
magis quam vérbera in promptu hàberet : quod illi ad-
modum ad littêrarum morumq;rationem, profuit.pa-
rebac éiCàto ffaciebatq; omnia illi us iuflfu : fingulorum
caufas rationefq-, ab eo elflagitans : ac tanquam diuinum
quoddam oraculum eum obferuans.
C a!p v t ,V I.
De parentum magna famiharitate eu m mag fit isfihorum-.donaç^
& pramïalaborumdebtatuprsfteni. DEbebit autem paterfamilias cum idoneum enrdic-
dofilio magiftrum naéfcus fucrit, magnopere ftvHe-
re vt frequenter eum in (ch olisy ifat:fi dignitas ipfîuspa-
tietur , vt quantum films profçcerit videatapfealiqüâ-
f'tb, aêexpenacur : Capietur n.hisdooentisànimu$:àtque
ad diligentiorem commiifi fibi pueri curam magis ani-
mabitur. Quodip Paulo Æmilio kudatùr:qui cupieli
ram, vt patentes deeet, habuiflènt, noft tara amarosvt
&pe guftare contingiteos male inftitutævitæeorü fra-
éfcüscbnfcquerentur.Qu}nre&eei*dicipoflèt,quodA-
rifiibpu’s cuidam,cuius çum filium eruditurus quingen-
tas drachmas poftularetracqŸ file diceréc, tanti ft ènanctpiü
etfterepofic.£m*,inquit,&babthis duo. Aduerrant Demo-
ftbenem, quem trâdùntcum reli&usàpatre diuiteefTet
feptem anriorum ; tutorum male adminiftrantium eau (a
bon ram in patrimonio quam in litteris quibusnegligê-
tér imbutusfuit quodprapceptôribus lalorianbnpedbl-
ueréntur.magnam iaéluram feeiffe.Atrendant parentes,
àtterïHanr: dilcant aliquâdo quicqoid érudïédis filiis ne-
ceflèerit larga manu impédereïdilcant ne tanti peeunias
Cômrnodis éorum proftituras quaiî violenter abeisra-
piânturasftiniate. Sumàntab Auguftihi noftri patentib'.
excmplum ^ quo nullumcercememorabiliUs prsfentius
ve aïfërri poteA.vt intelligant quantum illi ad eamqua
tanta cum excellentialittcrarum eruditionem affécutus
eft, patentum etiam cura atq, in his quædoftrinæcaufa
impéndènda erantvlibéralitaS profuerit: audiant qüid
de îHis ipfemet his verbis feribat : lu M*daurü vicina Vrbe
iaMiàptramlUtcrdturattfyoratotUperèipknd&gŸatÏAperrgri-
narï : hr.morts apud Cartbagtnem profetimisfumptusprapard■
bantur, ammo fit at e magis quam opibtis pdtris muncipii Taga-
tenfis adtrodum tennis. Qttis tnint non extollebat tune laudtbus
honiincMpattern mium , quod vitra vires ret familiaris fuaimpe-
derétfilto quf( quid etiam longeperegrinaniiftudiorum eaufddpus
tjftt. Muhorum enim ciuium longe opulentiorum nullum taltrie.
goeiumpro liber is trat tant am profilto cur amft lust t parentesgtre-
Demofthenes.
Inauros
i>arëtes^r-
ga filioru
n ltu u rio -
BCIB.
dez aliqùando re publica, erudiencUs.filiis maxime inté- ! bahtiquivt lifteras dißeret miro vt er ^ quamuis diuerfo ardorefe-
dçrèt, adhiScs iHi%pmniUm dilciplinarum.pr*ceptores,1 rebantur, pater quidtmiion quod Dtiquicfecogitaret: mater veto
exercitationibus etiam eorumacifudiis nid aliundeauo- quodvtiprudentißanaacfanfHßtma doflrmas ipfasadcognofctn-
catus, femperinceferat. Plinius quoq-, de fe feribit, dum dam[ufeipttndamq^ Catholieamfidem honmodo non filto nocituamici
cuiufdam lui defundi liberis infttuëdis præëeptô-
rem quç(î’(îér:in fehoiam (æpius eotü caukr'edire:3cillam
dulciltknâ çtacem quaft rftiumere : fedeteinrer iuucnes,
yt iuuenis quondam folebatatqietiamexperiri quantü
apudillos au6loritatis ex ftudus haberet. Prouidebit ante
omnia, vc donctur làepius|,vtpramtalaboriseiusvel
ampiiffimayél débita ceue illi prællet. Atq; hocloco ve
hémenter indignaiicogor contra ftulti(Tjmosquofdam,
quorum temporibusnollrisnonpuiUlus grexeft, qui lô-
ge pluris agros &vineas, iu m enta quoqjjpfa faci un t q u â
mios,namquo egregie colaturterra, pucenturq; vîtes,
nulliparcentimpeniæmullum refiigienc labo rem. Ipfos
V.qui boues atq; equos curaturi erunt:magno fibi precio
comparabunt, ob/èruaburiu’; a0ïdué diligentiam eo-
tum , quos fi aut negligontius, autimperitius curameis
cpmmilTam gerere animaduertent, vei incrcpabunt fæ-
pius,veldocebunt,atfiliorum, quibusnihilcarius habere
debenr, nulia otnnino cura, ac fi eq uis & bobus et-
iam viliores habean tur :ita vt nec erudiédis eis magiftros
adhibeant: St fi adhibucrint tan ti illbrura curam facian t
vt neq; colloquantur, neq; falutem dicanr.-ncq; falaria
vnquameisquçtantislaboribusemeruerunt,inipcndâ;:
Sc fi impendent fprtafî'e, diftorqüenturadeo Ôc difcru-
ciantur, vc aut euellieis.dentestauterui oculos nemo no
dixérit. O perditum, ô smpudens parentum genus,fi râ
hebéti,arque obtulb funtcorde, vt filiorum canlâ nihil
rnoueantur.atlaltcmerubefcïint tam indignæ ac abieéts
tenacitatis; immç yt yerius lôquamuc rapinæ. Quid n.
aliud-ium egentes homines tantis die no6tuq;laboribus
difcipüloriimquexcjertronibus infudantesmercedede-
bti a fraudant: quidaliud q uam rapinam, ac talem quidé
qùalcm neff mânifefti grafiatorcs eommitterentexercétî
Ç^iis y. non co m mifeieatur eorum forrcmomnium cer-
te aiiarum laboriolî ffimam atq; duriffim â: quos in q u ie t
ras , ftd nonnuüt ettam ei adiumentofumasejfeexïfiimabat : ita
fettfert parentum fiiorum moresttcoltntem coniiccre.
C a p v t M i t .
Ouid obfiruandum magifirts intnftruHionepuemum. %
H Æ i ira ( vtdiximus) parentcsinfifiorum magiftris
obfe ruabun t. Magiliti autem vbi corn medatos eos
fibi habuerint, non aliter ae filiosomnicura&amore
proièqüehrnr', nullum refogientes inërudiendis eisla-
|borem, pro quibus cuni peiteékam ad eruditionem eua-
(erinc rtohminusgaudebuntquam agricole proplanta-
tis arboriSusiVbi dulçem edontfrudfculk Diligéntéplgi •
tur àdueftent vr penfata cuiufque vcl ætate, vel ingenii
ratione diuerfa, iingulis ao omnium humeris «qua le-
dionum oneraimponanr. Alia enim rudioribus:atq^a-
lia robuftioribus annis conuenient, neq;eadcmtardio-
ribus quæ & promptrofibus ingeniis adhiberidebebunt.
Attendent & vt q u odih corporum cibatione fit, quæ
pro fuccrefcente cuiulq; firmiore «tarepaulatim etiam
firroior praeftari confueuit : idem quoq; in dodrinarum
traditione recipiatur. Nam v t lad e primo-püeri, debinc
manfis tenerionbus quibufdam cibis, demum duriorib.
etiam aluntur .••icaleuia illis primoquædam rudimenta,
pofi gradatim vti augeri magis anni incipient graüiora
quoq; littêrarum prçcepta miniftrabuntur. Ac tunequi-
dem ne {egnitertempus confumanc ad ftudiorum labo-
res tolerandos erunc inuitandi, dum anni vigent, dum
ea attas firmiornon lafiari facile, perferre autem omnia
melius, ac perièuéramius pote ft, quæ moderate tamen
funt exigenda, ne nimio ftudiorum pondéré grauatos
corruerc, & quod fiïprà vires conàbantttr, minus aftéqui
eos contingat. Q u * vero fuperiore libro difléruimùs
cuftodienc : vc fingulorum nacuras caüte animaduertât,
animaduerfifq; conuenientia quibufque remedia adhi-
beannhæc n.aeque cætera quç parentes in filiij obfcruare
' docuimus
Cip.i7«.
la mag1*.
ftrosDinniS
plagofos.
Cap.i 6.
Iulianus '
lurilcoflf.
docuimus, eadc&in difeipulosprsrceptoiesnonnegli- n. itafiepiusfolentinfirmioresanimicumfcàmaioribus
gerevolumus.Quos ergo remiffioris naturæcognofcent curari,magniq;fieriinrelligüt,dehinc vtvberioresquo-
canquam calcaribus quibufdam incicabunt: quos autem queaftequantur,araplioreiq; laudes littêrarum etiâ ma-
concitatioris, tanquam freno cohtinebûr, quod 4e Ze- gis ac virtuels ftudio lua (ponte inccndentur. fufeitabitur
nocrate & Ariftocële Platoné dixifle fertur-.cum hic prô- prætereainter eos filaudabuntur honeftaquçdam æmu-
ptioris,ille tardions eftèt ingeniheuius &de eifdèm illud latio, quæ 8c rardioribus fimul ingeniis proderit, moue -
eftmemorabile,qiioddixerit.Cuteqtiequalemafinumtun- biturq; alter akerius laude, addentanimum commen-
go. Quos etiam coftances,ftudioq; afiidue intentos:quos dationesaliorum,incutiétq; ftimulos, inflammabit glo-
modeftos, obfequentes ac verccundosintelligent.bos riaæqualium,cminereinterlaudatosbulchrüpucabunt:
molli ,b!andaq; manuprofequantur:quos contraleues, fuperare etiam contêndent : vincendi ftudio ducentur.
vagabundos, quos improbos, inaudiehtes,atq; audatio-1 Vinci ab aliisauccnminealiquo âccufari pudebit,erube-
res cum his feuerius agent, ab ftineb un t tantû ab inféré- j feent non ram cum arguentur, quam cum argui fè etiam
dis plagis, quod & fupra abu n de fatis explicauimus.Qyi i ab aliis inferiores cimebûr, quib. nihil certe ad informa
fi difcipulotum errores&vitia ferre fortafle non pocerui
dos re njeræ xcaris mores apt^us, couenienriufue etfe poc-
cauebunt falte neplufquagrauiratieor&cqüeniatexcä-
eft: quibus & circa eorum difciplinâftudiofe magiftri vti
defeant, aut fieuiant,practptoris n. ( vr Paulus Iurifconfui-
debent.Qyod & Lycon Philotophus feci t:qui v t in edu-
cus ait)mm\tfieuitia culpaaßgnatur. Meminerint eiusque
candis, i nfti tuendifq; pueris maxime idoneus fuir,ita eis
8t fijpramemorauimus futoris, qui puerum dum monc-
neceftàrio adiungi oporterediccbutpudoremfimul&lau-
di, docendiq;cautaformacajcergriaiiiusfeuienspercu- duftudiumivehn equis . .
calcaratifofranum. Quid verius hac
teret clufcauit, pro cuius damno lege Aquilia eü teneri: fen ten tia?q uid prxelarius ? Ego ita eam veramac pr^cla-
aepatri quiequid minus ex operis fihi fiii proprer vitiatü i tarn affirmar« audeo:vt nihil in tenerioribusännis, quib.
oculum eflet habiturus, impedia quoq; qu^ pro eius cu- lumma fub magiftri cura eruditus fui, tenterim quod ad
Cic.TuCr
ratione feciflet debere IulianusLirifcontultustrâdit.Sa-
dus a. eric, quod & ante non tacuimus, præccptoresefte
compofiti 8c quieti animi ; nihil ad iracundiam prolabi :
quam ira difcipulorû vicia fi quafuerint indurari, ira vir-
tutes languefeere (vt ica dicam fiàc decidere magis vidë-
tur : inftar ignis cui 8c illam Plato comparât : dum igném
igni incitari.vetac: 8c nihil cert, fi mi 1 ius afferri poteft, na
cum eo tèrrum folidius fiat:at virgultacerte 8c liguaexu*
runtuc atq; min uun tur: Ita v.maniuetioies erunt erga di*
fcipulos magiftri ,'v t non diflblutior tantum illis vitælicencia
relaxetur : vnde &eontemptus otiri, 8c naturæ fi
quid eftèt egregiæ, facile corrumpi poft'et. Proficient igi-
tur magis pueri, præfertrm qui manfuetiingeniifuerint,
fi (èuerior,aufteriorq; ab eis difeiplina remoueatur:û eorum
errata fæpius diftimulentur; atq; vbi non ditfimulâ.
dum vîdebitur, n dulcicer emendentut; fi placido vultu
corripiantur, ne acrioreis reprehenfio aut comminado
anirn u ïminuat:diffidere q; de fe ipfos cogat : ne ad quod
(ponte fua egregiafe indoles atcollebataflèquëdi idde-
(peratione demum deficiant, 8c cuius-ftimmo ante amo-
re flagrabant dolentes pofteaproftratiq;animoatq;rè-
fraéfci odio honore incipianr:arq; icafeueriorem d ifcipli
nam reformidatio, reformidationem diffidentia, difti
dentiam defperatio, defperationem dolor, dolocpm ne-
gligentiajncgligendam deniq; odium con(êquuncur.
; .C'A P V T V I I I .
De taudis & pudorirftudio adhibendo in inflruftione puer orum.
DIligens ergo præceptorlaudibus magis alere ftude-
bit difcipulos, neq; eft enim quifquam tard miferæ,
« •«A nn ,Cn,rrie n f wi- \ r im rnrnpa fihra rninn â
percipiendas magis Iitteras profuerir.Splebac n.magifter
(vc recolo, ac recolens tæpe rideoj diuidere quafi in bèl-
latorûaciesdifcipulosinuicemdifceptaturos fub iudice
eorum quopiâqui dodtior videbatur, atq; vbi probé co-
fliélatum eftèt, qui fortius, prxftantiufq; pugnaftent, 8c
laudib.plurimum cfFerrej&fcdib.etiam digniorib hone*
ftare, id genus decertandi non poflum fatisdicere,quantum
mè ne inferior aliis(àlrem iudicacer,ad fiiftmendâ
omnem vigiliarum, ftudiorumq; molem plufquam ætas
étiâ ilia pateretur incendcbatrquantüq; incitabar, vt qui
doâriores aliis videbantur, imitarer, excellentiocefq; fe-
quens,cardiores minimeattenderem. QmxJAriftotelc
poftea legi dum rogarecur quo p ad o diidpuli egregie
proficerent, refpondiflc. Q u o d & in difeiplina equorû t
doéfciflî mis viris præseptum eft: vt qui eximios, præftan-
tefq; eos habere voluerir.veteranos aliqpoç ôcgenerofos
illis fbeios addant quorum exempltf&defidiaminime
marcere, & ardua quæ ;; fubire, ad IaboCcmq; ac laudis
amprem excitari aftùefcant,
C a p v t IX.
De a> ft fit ïo alio docettdi puer os.
HÆc quæexperienria magis quam præceptis didici,
imitari voient magiftri, melius non dubito quam
lia vlla docendi viadifcipulorumeruditioniconfultum
ibunt. Affercehimmodus, docendiq; vr ica dicam artifi-
cium maximam difccnçibus doârinç vtilirarem fimul &
celeritarrm. Quatenarrabo & aü’ëriuspræcepcoris mei
arcificidfibrem 8c erudietidi induftriam ,.quæ quum &
laudis amore, 8c pudorismetupueros magis ad litteras
abledeq; fortismeq^vt illeaitjltam côrnea fibra cuiquâ {excitaret ,e o conuenientius& huicloco fubiieienda éft.
eft, vtnon laudis8f gloriæamorc capiatur.vcnflimqmq; : Secundum itaq; mihi pater prççeptorem adhibuit.nôn
eft quod Ennius inquit:Qwwes mort ales fife laudarier optant, ■ quod primi d o â rin a aut cura,aut mores illi difpliCercnt
quodq; Cicero confirmar, boni sahtarres, omntfifcimedun- 1 quem lu mm o certe amore ,a(fidoaq; familiaritate, con
turadftudiagbriayiacentfyeafemperquaapudqutfifetmproban-lui&ueuamùcqüeMi coniunéliftîmü habebar,fed quôd
tur. Nec leuem habec au&oritacem quod lohannes lexMediolanenfi vrbeinquaeducatusfui,in aliàmpatn5
Chryfoftomus dicit, difficile efle, neq; forte fieri pofle, • cogence néfeiô qua rerum fuarü ratione migrauit : rradf
vc propriis quifquam laudtbus non læcetur, idafficmans eus eego fui feni cuidàm, cuius me dcleâacmemoria
etiam fenefeire fi quishominum ho^c aliquâdo obtinue - 1 propterea quod ljcet non multumdo(ftü$ eftèt ; fumma
rit. Qùare pulchreThemiftoclesdumm.preGr*ci*ca- tamen humanitate morum, fimplicitace quoq;acq;in-
nere fidibus in epulis iuflusrecufaflet, totum illud ioeu- ■ tegritate vitæeximia præftabac. Moriserat fibi diftribue-
ditatis genus afpernans, habitufque proinde in d o â io r re quafq; partesGramaticæ gradatim ab omnib.vt quçq;
rogarecur , quid ergô te audire dèleâac ? kêfpondir ; facilior perceptu videbatur edifcendas.Afltgnarequoq;
Laudesmeas, non funtigicur, quod füperftitiofialiquiia- Iingulis fingulas vbi confiftcrcnt pueri, atq; vt ratio cur
étant, omnino laudes fugiendæ, quæ plerumq; funt et- ( iu(q; poftularet, d igniorcs etiam fèdes, quiq; rite omnia
iam fomes quidam acqùe efca virtutis, calcar quoque | pctdidiciflcnt adDialeébcen demum transrerre : ac tum
bene famfteque viuendi, quas & Auguftinusnoftei ad Iinguliseorum^udioresalios yelfenos,vcl denosedoeë-
Darintn quendam potentiflîmum principem, à quoexi- j dos cottiraicteré, idq; fieri volebat çalaro, cun(5ta eo cir-
mie Iaudatus fuerat, feribens, ita prodefte fibi ait ; Erube- cumfpeâan te poftquam i docendi ipfe labore ceftàflèt,
fetretfi quibus datusfuijfet carerefe intelligent : atquevteascon- de bine vbi commendatos quifq;fibiDifcipulosperfe-
fequeretur, magis inar defier et. Ex quo fiet vt quæ pueri in fe ' ciffè præceptori denunciaflèt, cclébrari iubebatexamed
laudariaudicrint, benefa^orum etiam fuorum teftimo- j circumfedcnte omnium quiedoéti iam erant difcipùlq
nio confirmare atq'; augere magnopere enitantur, ne q d rum corona, non aliter acin gymnafiislurifperitorum,
eorum qu* egerint falfo laudatum eflè vidcatur, folidari aut Medicotam fieri folet : ibiq; q u iperieulum fuifàâÆ
Biblioth.Vct.Pat. Tom. i j . v ' _________ C c c c rus era t
;Vt hodie j
▼ fitatu eftï
in S o ci et a-
lcfu.