A
al heleife-
les.
al. Iliadcm
decâtabat.
«/.cfFcra
tu s.
B
mfifuperbia rebellaret.Pfouôcatus ihiürijs, pronus fuit
ad vehiamrf^os vîcit viribus,prudentia.anteçcj[ïit. Ex-
ceflus cius videbàntur fperarc, &ad iuftitiam alpitare.
' Quod exeo cbnijcipbtëft, quod nullü rempus fibi no-
luit effe, philofophiæ expers. His videcur Ordfius pro
1 parte cqnfentïrë.'Çum enim in Ægypto magna.pàrsmi-
litumeius l ’. cécidiflèî , & ipfe ficut Lucanusmeminit,,
cogeretui? refpicere Sceuam, qui fingûlari virtùte croi-
nens inter Gæfarianos, bb fedir,
âans,lxtusq; flimmæ vt aiebat pulchritudine, tragieo j
habitu I fieliofelcs odamfpnac (acerdotâles hymnes ci- j
uitatis,in quaSolis fplcndor colitur,decancabat. Auari- |
tia^autem ram præruptæ extitit,vr poft' hoc ihçendium
vrbis,quamfe Auguftus ex lateriria màrmoream reddi-1
diffe ia&auerat, neminem ad reliquias rerum fuatum
adiré permiferit. Cun&a quæ flammæ qupquo mod<>
fupcrfueranr,ipfe abftulir, centjes cencena miljiafcfter-
tiurn annua àfenatu ephferri fibi imperauit. plurimos
Senàtorum nulla extante caufa, bonis priuàuft.uegôtia-:
torum omnium fub vna die, torroentis qtioq*, adhibitis
oninem penitus cenfum abftorfir. Crudelitati^autem
rabie ira f effrenatus eft* vc pluritham Scnatus partem
interficeret ,equeftrcm ordinern penedeftitueret. Sed
neparricidijs quidem abftinuir, matrem, fïatteqâ,foro-
rem,vxorem,cçtcrosqv omnès cogiiatos,& propiriquos
finçhæfitatione proftrauit. .Auxithàncmôlemfacino-
ris eins temeritas impietatis in Deum.Nam primus Ro-
mæChriftianosfùpplicijs & mqrtibus affecic, aepero-
mnes prouincias pari perfecuriôhe excruciàti imperauit.
«/.libitini-
ana-. _
c
D
al. nerho
ferrum expe
rte s eft
Cætàris.
Ipfumq; nome extirpare eona):us, beatiffimosChri-
fti Apöftólós Petram cru'ce, Paulum gladio interfcéit.
Mox aterbilfime mifetam qiuitatem obortæ y.ndiqi op-
prelTrrèclades. Nam fübfëqtîënte aututrno tanta vrbi
peftilentiaiiVcubuit.vt triginta milliafiinernm in radoV
nem ƒ Libiunæ venirent Britannica deindç elades e veftigioaecidit,
qua duopræeipuabppida magnactüium
fociorümquë clade & cæde dtreptaîunt. Præterea iii o-
ri'ënte magnis Armenia: prbuinerjs amiffis Romanæ le-
gionesfubiuguro Parthicum milTæ,ægçeq; Syriaretentaeft.
Ln Afia trçs vrbës Jioceft, Leodicea, Hicrapoüs,
Coloflxjterræmotu cbneiderànt. Hæc Orôûusferëj
cuius verbis & fenfueo libentrus ytor, qftodfcio Chri-
ftiànum & magni difcipulum Aiiguftmi, p: op terfrel igi-,
onem fidci noftrç veritati dil igefrcius inftitiffe.Hæc qüi-
dem polfantócapud alios hiftoricos inueniri aifFufius,
qui tyrannorum atrocitates, & exitus mifçros plenius
fcribunr. Quæfiquisdijigeritiusrecenferivblueii||légat
ea quæ Trogus Pomperas,Iofephus,Eg;efippusiSue-
tonius, ÇfCürtius, Corn. Tacitus, T.Liuius.Serenus,
& Tranqùillus,& alij hiftofici.quos enumerare longum
eftjluiscomprehenderunt hiftorij:-.Exquibus facileli-
quebit, quia femper tyrannq licuit ad'ülari ,licuit eum
dectpere,& höneftumfuitoccidere,fi cânien aliter cqerr
cerinön poterat. Nohenim de priuatis tyrannis agitur,
fed dehis quirempublieam premunt. Nam priuatilegi-
buspublicis,_quæconftringdnt hominum vitas, facile
coercentur. In (acerdptem tâmé,& fi tyrannum induat,
propter reuerentiam ïàcraméhti, gladium materialem
exerceren on lieer, hifi forte cum exahtoratus fuerit, in
e'cclcfiam Dei crueBtamnianuni exrenda't,eo quidem
perperuo'obtinente, vtob eandem eaufatn nonconfur-
garin eum duplex tribulatio. Præter rem tameh non vi-
detur.fi hæc quæ dióta funt, aliquibus aftruamhs exem-
plis. ^ ^
G a p . X IX .
De morte ïulii C&firis, &aUorum gentilium
tyrannorum.
/^Ccurritergo imprimis domus Gæfarea, qua nihil
W potentius aurglöriofiuSj'idia atcate rccolirmundus.
Siquidern Iulius Casfar primus ôrbèm prudënciæ & rei
militaris viribus acquifiuic. Homo perpaucorum',&cui
nùdum exprefle fimilem, adhuc ediditnatura mortali-
üm.Liccrenim Cicero eum alicubi cnminetur.quod ci-
traomnemvtilitatis aut honëftatis Ipeciem, dciébtaba-
uir iniurijs,adeo vtéum ipfum peccare iuuaret: idem tarnen
tamis laudibus eundem efferr, vt deorum cenfeat
munus ex virtutibus temperatum, Romano indultum
imperiO jVtpotequi nee ptoiperis extolli, neeâduërfis
fraoginbuerit, magnificus fine crudélitate\ fine temeri-
tatemagnanimus. Qüamuis enim fi alius dTèt,pófict
temerariusvideri;Cæfar tarnen aüdaïVidérihón débet,
cuius voluntas deorum alpirante fau'ore , férnper infra
poteftarem fuit, f Nemo féru m'expertus éft Cæfiirem,
— I #
Maris cnlcnntem mania Magnunti-
ihfiftentium ^gyptiorü vi preffus Gçlàr feapham afeen-
dic,quamox: pudere fequentium grauata îkmerla.per
ducentos paflus ad nauetn vna manu elata, qua Chartas
tenebar, natando pcruenir. Hic tamen<juia rempùbli-
caarmisoccüpaueiat, tyrannus reputatus eft ,&magna
parce Senatus confendenre, ftrid)is pugionibus oécifiis
in Capitbliojfedi&ibihoneftatis memor extkit.Vc enim |
ahimadueçtit fè ftridhs pugionibus peti, toga eaputöb-
uoluic.'ïimulfihiftra manu finüm ad imadeduxit,quö
haneftiiiscaderet. Succcftbr eius Auguftus felicilîimus
omnium,fenb interminatione poenædbminum prohibit
us eft appellate, & einem geretis, cyrannidis rem declinauic&
notam.Tiberiusautem dluliocertius.veneno
obijc,cuius morte ira hetatus eft populus, vt terrain matrem
,& de os manes orarenc, ne miortuo ftdem vllam
' datentnifiinterimpibs. Ec licet veneheium deteftabile
femper fuerit, venenum quoille extinäus eft>orbivcenfuitelTe
vitale. Signum vencnicertumhabitüeft,quod
cor inter ofla eremati inuentumeft ineörrUptUm. Ea n.
re rum æftimatur natura, vt tinttum venenoigne cbhftci
nequéaf. T.ettiu.s tyrannus C.Caligula occilus eft a do-
m ellicis fuis; Tiberius Claudius quintus a lulio, etli ty-
rannidem vitaucrir, manlfèibs vt alter Tiberius vedeni
vfignisexcindtiis eft. Ac Nero fextus à lulio o^iunvfim-
maniffimus & viliffimus, huneexituin habuir. PoftquS
enim defofmitate veterum officiorum .ôiarguft jsfie-
xurisq-, viarum öffenfiis,vt prædi<ftum eft,vrbem ineen- i
die,ab ötnnipbpüloficut SueconiusTeféct» deiertus^eft.
& cum ingrefluS in cubiculum quærerqt percuflbré ,&
nqn inueniret, qmnes quippe difceflèrahts ergo ego,in-
quit.hec amicum nee inimicum habeo? Idem paulqan-
tequam fe confodéret, fcrobem coram fe fiëripræcepit
ad corporis fui moduluifi, componiq*, in e^fi qua inue-
nirënturmarmqris foifta,&aquam fimul & |ign^,.cqn-
ferri ad curandum cadauer, flens ad fingula, atqj
dëdiâ:itans:Qualis.artifeXpereo ?Gumaurerh,^udirct
fe I Senatu.adiudicatum fuppjicio, qualè id eflc interro-
gauit.Ec cum comperiftecdeberemudihorhinisrt’.cëruici
fur cam in fed, corpus veto virgis!ad necem cædi,coriter-
ritus duos'pugiones, ques fecumeXtulerac,arripuic,ten-
ratâqjvtriulqueacie, lurluscondidit.càufatüshbndum
eile fatalem horaro. Ac modo Spovum hortabatur vc la- ;
mentaiiinciperer.modo orabac.vt ie aliquis ad mortem
co-exemploanimaret.Imerdum fegnitiemfuam hisverfibus
increpabat: '
Viiio dformiter, turpius pereo.
Iamque eqiiites appropinqüabant,quibus prasceptum
erat vtviuumexrraherenc.Quod vc fènfit.ferrumadcgit
iugulo, in ebq; confümpta eftomnis fa milia Cæfarum.
Et ne in foliïlla familiaaduerfiisryrannidem tantum lire
cerelegib9quifpiam fufpicetu.r, Vitéiliusnonusalulip,
Galba&Ochohe, itïter Neronem & Vitéllium interfer-
tis.turpiffime ptotraftus eft à eellula,in quam fe contru-
ferat, nndusq; dedüÄus per viam facrampàflîm fimum
in bs eius conieólandb. alqs, & à populo Romano apud
GemomasfcalasmihÜdflimis iótib. excarnificatus, vn-
C0-?traâus eft in Tiberim. Duodecimus Domiriahus,
Vefpafiano & Tito interpofids! poft multam 8c cruen-
tam tyrannitlem d luis crudeliter interfeftas eft. Ex qua
caufa tarnen in Çhdftianos mirius egerit.autoreEufebio
Cæfarienfi, paucis aperiam, cuius verba funt hæc lib.ro
terdo,capite decimooâauo. Apud ipfum véto Domitia
num cü iuffiflet omnes pcrimi, qui de gehere Dauid ,&
regia ftirpë defcédcrant,ficùt vetus habet trad tip,del.* d ,
font quidam quafi effent de pofteritate Iiïdæ, quem fra
rrem
al dep«»'
deren t-
Liber ocUuus. 487
^n^uîfleSàluâtoris feëudu m carnem rraduht.Diipli-1 tyrum coronati font. Poftremo Lucio Commodofilip
cique vrgebantur inuidiajvel'uti qui ex genei,e Dauid,& fuo in regnum aflumpto, ih Pannonia conftitu t us re-
- ^ » f j pencino morboihteriit.Lucius Antoninus CqnimoduS
quintusdecimus ab Auguftó,per omnia crudelitads,lu-
xuriæ,&obfcoeniratis dedecora deprauatus,gkdiatoriis
quoqjarmis fæpiflîmedcpugnauir, & in amphitbeatró
ferisfefe frequenter obiëcit.Interfecit eril plurimos S e-
natores, maxime quos aduercit ncbilirate indjiftriaquc
excellere. Flagitia régis posna vrbis infequitur.Nain ihil-
mineCapiroliumiéfcü,exquo fióhflammatio,biblio- ;
thecamillam maipruin cura ftudioq; compofita, ædef- ;
que alias iuxra firas rapaci turbine cohcremauit. Fértuk
ramen beatus Gregorius bibliothccäm combuffifTc gé-
d ié ,quo diuinæ paginægratioreflèrlocus,&maiorau-
roritaSj& dilïgentiaftudiofior.Scd hæc fibi nequaquam
obuiantjcum diuerfis temporibus pocuerunt accidifle.
Commodusaurem cüdisincommodas in domo Vefti-
liani ftrangulatuseft,viuus autem hoftisbumani generis
iudicatus. Ec hæc quidem eft defcriptfpjyranni , qua ex-
plicatur-res quæ lacet in nomine. Sicutéfgp damnation
hoftem licet occidere, fictyrannurn.i- Hæc tarnen noh
impediat f fupputatio veritatem hiftotiæ, quoniam hie
GaibïjOchonis &fimilium ratio negleftaeft. Ncc quis
quotusfitimperatorum atcenditur, led quomodo om-
nium.domuerit tyrannidem, ant repreflèriç clëmënda
Dei,qui pro deercto iuftitiæ quando vult, flagellum in-
ducirin dclinqùentium poeriam , & quando vult qüos
fecit pæniten tes admittit ad venia.Decreueramhic(ub-
fiftere, & ad alias à Romanis tran fire hiftorias.-fed quia
in catalbgum imperatorum ille a qupgenti meænofhpn
eft Seuerus occurric,quiaduërfiis Chrifti nomen tyi'an-
nidero grauem exerchit,ilium adhuc folum ädiiciäm,ne
Seueriæ vétSarësberiæ nolf ræ parcere vîdear.Sed profe-
éto hanc profan.ainChriftianos& cccléfiïtth perfecuçior
nem coeleftis vltib p veftigio profecutaeft, Emerferunt
eniin cohfinuo Bella cir«ilià',quibufRpmahi fânguinis
plurimam effufam eft. Hic quidem Afer genere, Tripo -
litanus ab oppido Lepti,haturafæuus muleis fapebdlis
lacéflitus,fortiflîme quidé rernpublieâ » led làboriofilîi-
me rexic. Côgreflus eft cümmultis gentibus, vt de mül-
tis triumpharet. -PefcennniumNigrum, ad tyrannidpm
cxipfiusGhriftipropinqùKatedeleenderant.QuæEge-
fippuspcrordinemhisvetbisreferr.Adhucautemviue-
bant quidam de carnali Domini nOfi:.ii genere, nepotes
eiüslùdæ, qûiiècundurp carnem frater Domini dicitur,
quos quidem detulerunt tanquâ exDauidflirpe venie-,
tes.Hos quidam Reuocatus nomipe, quiin hoemiflus
fuerat,perducic ad Domitiànum Cçlàrem. Nam & ipfe
fórmidabat deaduehtù Chrifti, fi eut & in.initio. Hero-
des.Interrogati ergü aDomifiano fi eflënt ex familiaDa-
uidjConfeffi funt.'Tunc quæfiuit quantis’pofleflîonibus
yelquantisfacultàtibus eflèntpræditi. At illirefponde-
runt, quod vttifque non amplius effet in bonis nouera
miilibus denariôfum,ex quibus,fingulis media pars pro
portione deberetur. Neq; hæc fibiin pëcunialubfiftere,
lèdiri æftimationeterrç.quæ eis ëflTèt jin quadraginta minus
vno iugere côftituta,per quàm luis eam manibus ex-
oolentesyelipfialerenturjVeltributatexpendcrent.Si-
mul & teftesruralis & diurnï opens, manus labore rigi-
das,& calie obduratas,profereDanr.Inrerrogati vero de
Chnfto qualefit regnum eius, vel quis rpfe,aut vnde,aut
quàndo venturus^tcfponderunt,quod non huius müdi
regnum,neque huius terræ ëi defignetur imperium, fed
cæléfte'ëi perangelorum minifteria,pTÇparetur.Quâdo
fciiicec aduencurus in gloria de viuisacrnortuis in d ica»
bit,& reftituet vnicuiq-, prôfa6tis& meritis fuis; Ad hæc
DomitianuSjCÖ in eis nihil criminis inueniret ,&vilica-
tem eorum quam maxime c6 temneret,abire eos liberos
iuflit. Hæc illniTx quibiis patetfquod non ex manluetu-
diné j quæ decet principem, lèd faftu impio à nonnullis
fidelium crudelirarisfuæeohibuitrabiem. Siergo ad tâ-
ram paucitatem.&paupertatem genus regale deduâum
eft,vc:rcgnante DOhiitiano de ftirpeDauid vixduopô-
tuerint inueniri, quis fibi in carne & fanguine propaga-
tisperpetuitatemelTe côfidic?Er quiaEcclefiahiDei.imp
Scrotum imperium làcerauitDomitianus,eodeminfe
Dei vfus iudicio,& ipfe lacèratus ,eft. Cuius cadauet; po-
pulari fandapila per vefpiliones exportâtum, âtq; igno-
miniofiflime fepultum elLSuccefloreius Nerua, omnia
aótaeius reuocauitin irritum, & afleriptus prinCjpibus
I many.
nÔ tyrannis,mbrbO cohfeâus diem obiir, T 1 aiano ado- j afpirantem,vicie & interfécir:Iudæois &Samaritasf ebel;
ptacoin regnü. Qultanta modératione fucceflît.vtficut lantes ferro coercuit.Parthos,Arabes,Adiabenofquéfu-
Auguftus féliciffimus, ita & ifte imper,atgr optimus diu- j perauir. Hic eft Seuerus genrium viâor, qui in Britann i-
tiflîme habitus fit,&vtferunt apudSeléuciam vrbem asdefeétupeneomnium fociorum traélus , magnis ibi
Ifeuriçproflüuioventrïsextin«Slus’eft.Ei façcçflRtHélius. j grauibufq; præliisfepegcftis,receptacp parteminfulæà
Adrianuspatërpatnæ,quirempublic.iuftiflîmislegibus i cæteris indomitis gentibus vall.o diftingué^am putauit.J
ordinauit, & Iudæos Iceierum fuorum perturbarione j Itaque maximamfolTam, firmrfl5l^'ftiique;vaUtim cre-
exagitatos,vr inPalæftinam irruerent, vltima cæde per- i bris infuper tutnbuseommunitqm per çenturàf vjginti
domuit,vhufq;eftChriftianôs,quosilliexcruciabant, j duo millia palfuumàmarUdi^rçduxiv. Ibiqùe (icuc
prçcepitgi ne cuiludæointrpeundiHierofolymameiret, Orofius &alij hiftoriéirefçruntppud oppidum Ebora-
licentià, Chriftianis tantum ciuitate permiflà,qüam in \ cum morbb pbiit. Siqu'dem Bricaiitu^yehenb.femper
optimumftàtum muroruminftruékione reparaUit.præ- | exhortuir,&:inprinGipes nonnoûft, lçdproliiis princi-
cepitqùevocare Heliam de prænomine fup. Antoninus : pib.inuiâ:osgladiospxercere.P.ræfatum verooppiclum,
cognomentbKus.trahquilie&fànélegubernauitirope- j inidvirium & temeritatis, temppnspip^fluexcreuir,
rium, fuccedens Adriano cü liberss ftris,& meritopiüs, ■ vi vrbib'us anttquisatidiac (è corifërrë. H[^»forte tant!
& pater patriæ nominatus cft,ôc intercedente Iuftino lImpératorfsephtulifefcpulturaJpfamuRgen|lliiim
philolophofeChriftianisbenignümexhibuit.M.Anro- jritUj&infidëiium ptaiuitatëtyfânnidem in Chiiftjanps
ninus VécusluccelToj:Pii cum AurelioCommodo fratre : exercuifle, &,paei2as fcelëris liiifle, certum eft. Nemo
fufcëpit imperium. Aureliùs autem cafu mprbi,quem | enimàfieculôpg»P^.^aAgel>egi^tn^ginëm» quida-
Græci apoplexian vocant,fuffocatus^ipreriit. Eoqùe de- mnationis eius Sç confufipnis non fuerir participcSè |
funfto,ftater fplusreipublicæ præfuit, vrrque admirari
quam laudarejfi EiitrOpib crëditur,fàeilius eft; A prinçi-
pio vitætranquillus & conftatts,adeo vtab infan tiavulf
tum'necgaudip,nec moëroremiuauerit, philo fbphiam
edoétusStoicæ eique deditus vita;pàriter ôcerudltione
philofophus.Infticutus eft ad philofophiam perApplloniumChalcedohium.
adfciehciamlitçrarumGræcaruni
perChçrbhënfem Plutarchi nepoté.Latinasautem eum
Fronto nobiliflimus brator docuit, & pro qporutidam
opinione Plucarchi nepös., Inter cætera bellum ge flit,
C A P. X X,
Quoi autoritate diuina pagmalicitum crglöficfutit éjf ;publit os
tyran'nos occidere f i tainen fidelttate non lit tyramo obne-
Xius iriterfeêlor,aut altos iußitiam,aut ■
honeftatem non f amittat.
T Ongum eft fi,gcntiIium'!tyr^nnorum. ad tempora
■ A^noftraferiem ypluero frahere.Sed vnius’ hoc ætatis
non raemorabitùrjjpmo* Hoc ehim mcntëtn effugit,|S£
quod præmagnitudirieVunicis confer® poteft/EHicet j linguam yinçir. Libeljus tamë qui de exit,ufyrannorum
orationibtis militum Chriftianorü, ficiit idçmImpera- J inlcriptùs eft, qtiiddéryrannis fentïam pleniuspotetit.
tor liter is luis didturatteftatus,magna bella confccerit, ! aperire.diligenti tarnen compendip,vt neç de pcolixita-
grauisporum exarfit petfecutio,multiq-,5 anétorufmat-j te tçdium,necde breüitace obfcuricasgeneretur.Sed ne
- . . , . . ' .v Ü - S s .4 I Romanæ
F '
al. Hoc.
i/.ïllppll-'