_________ |
I ftantinopolim venit, 8c a Theodofio paterna pie täte lül-
ceptus , mox etiam imperio reftitutus eft. Fuit autem
Gratianus Sirmijgenitus,literis haud mediocriter infti-
tutus: carmen facere,ornate loqui,explica re controuerfias
Rhetorum more: nihil aliud dienoduque agere ,nifi fpi-
culis meditari, fummxque voluptatis diuinsque attiscredere,
chiæ ciuitatis epifèopus cum chlamidem veftiret imperia-1
le» & corona caput ornaret. Hæc cum node vidillèt, cuidä
mane retulit amicorum. At ille clarufn efle iomnium dixit,
& nihil ænigmaricum,nihil dubiu conrinere.Cumq; pauci
tranfiflenc dies,qui pro vidoriæ infpedi one miffi hierant,
remearunt. peremptaqj hoftium multa milia narrauerunt.
Quam ob rem lætatus princeps Gratianus Theodofium
cundis fàuentibus apud Sirmium purpura induit,ætaris
annum tricefïmum & terrium agérem,ÔrieritiiIq; & Thra-
ciæfimul imperio præfecit. ConfùlatuAufonij & 01ibrij,
XVIII. K. Feor. Igitur Theodofîus vrbem Conftanrino-
polim triumphans intrauit. Et ne par nam ipfàm Romani
exercitus manum afiîdue bellando deterreret, fcedus cum
Athalarico rege Gothorum percuffit. Athalaricus C Ôftan-
tinopolim venir ad Theodofium, quemfUemiraanimiiu-
cunditate lufcepit, &] affedione ;Denique cum vrbem A-
thalar icus in trafic t, & tam ædifi cia ciuita t is, quam quæ ex-
ornati quafi ad diem feftum popuU frequentiam cerneret,
ac per lingula inhæreret mente,cumque deinceps impera-
toris regiam ingreflus, obfèquia,officiaque diuerfàcon-
fpiceret: Sine dubio, inquit, Deus terrenus eft imperator,
contra quem quicunque manum leuarenifusTuerit,ipfè
fuifànguinis reuserit. Nec mora tamenfîiperueniente in-
ualitudine rebus exceffic humanis. Cuius exequias imperator
ipfè præcedens, digne eum tradidit fèpulturæ. At
vniuerfâe Gothorum gentcs : rege defundo , alpicientes
virtutem benignitatemque Theodofij, Romano fefè impenddediderunt.
Inhiseçiam diebus Parthî, qui Iuliano
interfedo.alijfque imperatoribus fiepe vidis, nunc etiam
Valente ad o , recentifïïmæ vidoriæ iâtietatem crudainfill
tatione rudabant, vitro Conftantinopolim ad Theo-
dofïiim mifèrelegatos, pacemque fuppliçes popofcerunt,
iundumque cumçisfoedus eft. Interea Theodofîus caufà
foederis à Gothis acceptis obfidibus Theflàlonicam venit.
Vbi cum in ægritudinem incurriflèt, baptizari cupiens,
Acolium eius ciuitatis epifcopum re qui huit, cuius fidei efi
fet, quo refpondente , quod Arriana peftis* in Iîlyricum
non valuiftèt accedere , fed inuiolatam ab initio Niceni
çoncilij fidem conferuarent, ille lib enter Verba eiusfufci-
piensbaptizatus , atque ab ægritudineliberatus eft. Inter
hæcimperator Theodofîus nuum fîium Archadium, defi-
gnauit Auguftum, Confulatu Merobaudis feçundo, & Sa-
turnini,XIV. Calen. Febroarii.In Italiaveropuero finis
exiftente Valentiniano,rerum curam Probus ex confute
præfedus habebat. Iuftina vero Valentiniani mater cum
eflèt Arriana, viuo quidem marito lædere non præfiimpfît
orthodoxos. Eo mortuo, & filio valde iuuenculo, Mediolanumvenions
Ambrofîo erat infefta,itavtei?m iuberet
exilio deftinari. Cumque de eccleftaiûberetur exire, Am-
brofius ait : Égo fponte hoc non ago, ne lupis fepta con-
tradere videar, atque blafphemantibus Deum. Hic fi placet
occide, hoc loco mortem prona voluntate fùfcipiam.
Eatempeftate Maximus, vir quidem ftrenuus&Augufto
dignus,nifi contra fâcramen ti fidem per tyrannidem emer-
fiUet,iri britannia ab exercitu inuitus Imperator creatus, in
Galliam tranfîjt. At veto Grauanus, dum exerritum negligent,
& paucos ex Alanis quos ingenti auro ad fè tranftu-
lerat, veteri ac Romanomiliri anteferret, adéoque Barbarorum
comitatu^& prope amicitia captus ellèt, vtnon-
nunquam eodem habituiter faceret,odia contra femili-
tum excitauit. Maximus igitur ab infènfis Grariano militi-
bus & legi onibus except us,eundem fubita incurfione per-
territum, atque in Italiam tranfîre cupientem,dolis cir-
cumuentum interemit. Caufà autem interfedionis eius
hæc fuit : Maximus enim opinionem mifît in vulgus, quia
vxor Gratiani fuo viro feftinaret occurrere, in Lugduno
Galliæ ciuitate fluuium tranfèunti. Gratianus autem cre-
dens coniugem Creufàm venire, quam nuper acceperat,
non præcauens infidias, & veluti cæcum in foueam im-
manishoftis incurrit. Dum ergo veniflèt Gratianus quafï-
advxoris vehiculum, ex improuifo exiliens Andragatius
G ratianum interemit. Mortuus eft autem Confulatu Merobaudis
& Saturnini, anno imperij decimoquinta, vitæ
vicefîmonono. Mox Maximus Valentinianum Auguftum
cum matre Iuftina Italia expulitinlllyricum.Deinde Con-
deftinata ferire, parcus cibi, fomnique & vini aclibi-
dinis vidtor, cundifque diet plenus bonis, fiad cogno-
fccndam-Reip.gerendae fcientiam animum intcndillet, a
quapropealienus, non modo voluntate fedetiamexerci-
tio fuit, id eft ,,plus fere Items quam fufficiebat, & plus ve-
recundus quam Reip. iritereraf.
Explicit Itbtr Duodecimos.
IN C IP I T L I B E R DECIM
V ST ER 'IIV S.
ANnoab Vrbecond.M. C.XXXIX.Theodofiusge-
nituspatre Theodofio vniatre Therm a n tia ^ 'quad ra- |
gefimus quint us a b Augufto , interfedto per Maximum !
Gratiano, imperium Romani orbisfblusobtinuit,manfit-
que in eo annis vndecim, cum iam in Oricntis partibus fex
annis Gratianolargiente & fimnl imperante regnaflet Ne-
ceftarijfque caufis ad bellum ciuile permotus, cum c duo-
bus Auguftis fratribus vnius interfedli vltionem, alterius
reftitutionem procuraret, fefeatluerfus Maximum tyran--'
mini fola fide maio r, nam longe minor vniuerfi apparatus
bellici comparatione , prorip oft. Aquileix tunc Maximus
infedebat. Andragatius Comes eius fummam belli
adminiftrabat; qui Cum krgiffimis militiim copijs a-
ftuto confilio omnes alpium ac ftuminum adirus commu-
nilfet, dum nauali expeditione incautum hoftem prteue-
nir e para t, & obru eret, fponte eadem claultra qute obftru-
xerat, deferuit. Ita ergo Theodofius nemine fentiente
vacuas alpes intrauit, atque Aquileiam improuifiis adue-
niens, magnum hoftem actrncem Maximum,&ab irnrna-
niflimis quoque Germanorum gentibus tributaac ftipen-
dia folo terrore nominis exigentem fine cotrouerfia claufit.
Cumque Maximi militesimpetum imperatofis fuftinere
nonpraeualerent,apprehendentes tyrannum, vindtumei
protinus obtulerunt. Qui eorum confulatu peremtus eft
VI. Kal.Seprembris. Hanc Maximo perditionem beatus
Martinus an tepra» dixit. Valcntinianus recepto Italite po rims
imperio eft. Andragatius comes, qui peremerat Gratianum,
cognita Maximi neee, prascjpitein e nauiinfici-
nofluuio femetipfumproijciens fuffocams eft. Theodo-
: fius incruentam vidtorfam Deoprocurante fiifcepit. Vi-
dtorem quoque Maximi filium, quem imperatorem pater
Gallis infantili tetatereliquerat, extinxit. Tunc igiturim-
peratores Valentinianus & Theodofius peradta vidloria
Romam venere.Eratenim cum eis Honorius adhucpuer,
quem pater poft vi&oriam contra Maximum geftam ab
Vrbe Conftantinopolitana euocauerat. Theodofius igitur
imperator in vrbe Roma confiftens multum profuit
ciuitati, alia prtebendo, alia vtiliter auferendo.Duas tamen
res dignas confufi one prohibuftrErat ab initio in vrbe R o ma
domus ingenti magnitudine fabricata , in qua panis
fiebat,qiu vniuerfi ciuitati miniftrtfbatur. Horum man-
cipes tempore procedente piftrinapublica l^trocinia efle
fecerunt. Cum enim eflent molte in locis fubterraneis
conftituta:, per fingula latera earum domuum tabernas
inrtituentes,meretrices in eis froftare faciebant, quate-
nus per cas plurimos recipe rent, alios qui pro pane ve~
niebant, alios quiproluxurias turpitudine ibifefHnabant.
Arte namque mechanica inmolam detabema cadebant,
& hoc patiebantur maxime peregrini , & ita latebant
claufi i vt multi vfque ad fenedturis tempus laborantes,
inde non permitterentur exire, teftimantibus eoram pro-
pinquis efle defundtos. In huiulniodi laqueos miles
quidam Theodofij incurrif. Cumque fuiflet claufus ad
molam, nec dimitteretur exire, euaginatogladioprohibe-
tes occidit. At illi terrore detenti mill tern dimiferunt. Hoc
agnofcqns
oenofcens Imperator & mancipes fuppliciis occidit, & i- : cis autor eiiftcns.pudotera.x fronte detergens, MC em*
l m piftnnam deftroere fund.cus pratcep.t. Alism tur- | befeis, nec metnis contra tmagtnem lattare dminam,
Labroeauit huiufmodi canûm. Si quamuUer in adnU Cumque Rufinus fupPh^et,&.mperatoremd.ceret e t
terio captafmflèt, hoc non emendabatut, fed potius ad fe ventutum.ftperno aeloaccenfus ait: Egonbi Ruhne
1 * ... i! Mm nnedico. auomam eumineredilimmaprohibeboi augmenmm peccandiContradebatur. Ihcludebant cam I live»
in anguftoproftibulo, & admittentes qui cum ea forni-
carentur, hora qua turpitudinem agebant,tinnnnabula |
percutiebant, vt eo fono’illius in iuria fieret manifefta.'Hæc
andiens Imperator permanete non eft paflus.fedipü pro-
ftibula iuffit deftrui. His aftis relifto Valentimano R o .
mac ipfecumHonorio Conftantinopolim remeauit,con*
iblatuDaciani&SymmachijIV. IdusNouembris.Igitur
Xheodofius Imperator habuitpaflionumquoquepermo*
tionem, iuftoque fnrori immenfam permifeens crudelita-
temiiniuftamoperatuseftpaffionem, Quam remnarrare
necelftriumeft,&pro vtibcate legentium,& pro metnora.
bili opinion« virratum. The Halo men ciuitas eft grandis
& populolà, in qua dum orta fuiflet feditio > quidam iudicumlapidati
funt atq;tradti.:Hincindignatus Theodofius,
iracundiæ non reftamauic infirmitatem, fedad ludos Clt-
cenies inultari ciuesiuflit, & fuper omnesiniuft0 !, gladios
ouaginati pnehepic&.vnacum noccntibus innocentes m*
terirtihfeptem milia hominum,ficutfeitur,non præceden-
te iudicio fed tanquam in mefleomnes fimulocdfi funt,
Huiufmodicladem gemitib-plenam audiens Ambrofius,
cum princeps Mediolanum veniiTrt, & folenriiter in lacrurovpluifletintratetemplumjoccurfit
folds ad ianuas,
&ingtedientemhisfermonib.à&criliminisingceflupro-.
hibiiit.dicens.-Nelcis Imperator perpetraoe necis quanta
fkmagnitudo,neque poft caulam tantifurorismens cua
molem pnefumptionis agnofeit? Sed forte recogninoneui
peccatiprohiberpoteflasimperij. Decet tames, vt »meat,
hie ratio poteftatem.Sciendaquippc naturaeft.eiuiqi mor-
talitas atque tefolutio, & pulu.s ptogenitorum, ex quo ti-
&i,ad quem redigcndifunius : & nonflore putpureo cap*
fidentem.infirmitatesopeiti corporis ignorare. Cosequalium
prædico,quoniam eumingrediliminaprohibebo: five
ro imperium in tyrannidem mutauit,necem ego libenter
fufeipio. Hæc & alia Rufinus audiens nuntiauit Impera»
tori votum Antiftitis,monens ne de palatio forte proce-
deret. Ac Imperator in media platea iam cognofcens:
Pergo inquit,écxilftas in ^cie fufcipio contumelias. Cumque
hominum es Imperator àcconferuorum. Vnus c o m
omnium dominus rat & creator, Quihus igitur oculis^
afpicies-communis domini templum? qltibus calcabis pe-
d iW fanaumilüuspauimentumî Quomodo manus attendes',
de,quihus adhucfangiiis ftillat uimflus? Quomodo
huiuimodimanibus fulcipiesDominicorpuslQua
prafumptione ore tuo poculum finguimr preciofi perclpies,
cum furorefèrmonpm tancusiniufté ht eftuius languis?
Recede igitur, recede, ne/ecundo pecato ,pnor
rem nequitiamaugereebritetidas. Süfcipèvinculum,quo
te om niumDominusnuncligauit.Eftcnlmmediana maxima
ianitatis. His fermonibus Impera:tprobediens,(erat
enim diuinis erudirionibUs emitritus)&aperte Riens quae
fmt propria facerdotum,.quae regnm, gemens Scdeflens :
•ad regaiiaremeauit, Cumque oa o menfium.c0ntlnuo-
rum tranfiifent tempora, appropinquamt natlujtas Sal-;
uatotis noftri. Imperator autem
duisinpalatiorefidens, continuas laçhtyma? inceflabih-
tet expendebat. Ingreffiis autem Rufinus magifter, & im-.
. ,gnlacem apudprindpem fidheiamhabensM videns in.
umentatione principem pi;oftratum,acceflic,lachtyma-;
trum caufasinquirete. At flle amarif meiniptfeens Sc
veheraentiusiachrymasfundens:Tumquit,RufineIudis,,
&meamalarionientis. Ego dutemlamentor& gerooca-
J lamiratem mcam.quia feruis menditantlbus aperta (upt
I templa Dei, & proprium dominUm licenterexoranc,mi-
hf vero-ingrtflhs ad eum non eft, Infuper & coeli hint
claufi Hac dicens verba fingultibus rupipebat. Rufinus,
cutro', inquit, ft ribi placet, & ponrifici
nerfuadeo , vt foluatur vinculum quod ligauit. Acim-
Operator,non inquit, fuadebis Ambrofio. Nour ego de-
cretum illiifs eflçiuftum, neque reuerchitur impenalem
potentiam, « legem poffit prauancare diuinam. Cum-
nue Rufinus verbis plurimis vterctnr.vr promitteret Am-
brofium elle fleftendum, Imperator eum cum feftinatio-
ne pergere pracepir, Ipfe veto fpe data poft paululum
eft fcquurus, credent Rufini jOTmÿBwiibii».^ Pom m
ad facraliminaperuehiflet,in fànâam quidem bafili-
cam non præfiimprfit intrare, fed veniens ad Antiftitem,&
inuenieus euin in Sa'utatorio refidentem, fupplicabat vt
eius vincula refolueret. At ille tyrannicam eius dice*
bat efle præfentiam, & contra Deum infanire Theodofium,
eius calcare leges. Verum Imperator : Nonafliir-
go inquit,aduerfus Ecckfiafticas fânâiones, nec inique
ingredi limina facracontendo,fed tefoluere vincula mea
depofcoA communis domini pro me exorare dementia,
nec mihi ianuam claudi, quam cundis poenitentiam a-
gentibus Dominus nofteraperuit. Tunc Anriftes, quam ?.
poenitentiam, inquit, oftendifti poft tantas iniquifcates?
quibus medicaminibus jncurabilia «ulnera plagafque cu-
rafti? At Imperator,tuum, inquit, opus eft edoeere, &
medicamina temperare, meum vero obiata fiifcipere.
Tunc fandus Ambrofius, Quomodo furoriinquit, tuum
iudicium commififti, & non ratio protulit fenteiftiam,
fed potius iracundia? feribe legem, qùæ legem furóris e-
uacuet: & triginta diebus fententia necis atque proferi-
ptionisrantummodoin literismaneat,& iudicium ratio*
nis expedet. Quibus tranfadis diebus^ ira videlicet iam
ceflante, ratib caüfarn iudicans apud femetipfam, quæ ço-
gnouerit, fub veritate dilponat* In his enim diebus co*
gnofeitur,fi iuttafitquam protuleris fententia, aut iniu-
fta. Et fi quidem ratio probauerit tniufta qüæ funtprola^
ta, difrumpet : fi veró mfta, firmabit. Dierum vero name,
rus ad hætexaminandafùfEciet. Hanc adjnonitionêm
/Imperator licenti animo.fufcipiens,&oprimam eflecon-
fidens legeib,confcribi repente pfæcepir, & propriæ ma-
nusliteris cotifirmauit. Quo fado vincula eiusfoluir A,mr
brofius. Quaelex^hadenus obfemarur. Eft autem huiuf-
modi: Imperacbres/Gratianus, Valentinianus, Jheodo-
fîuSjAuguftijFlauiânoprætoiio præfedo Illyrici: Si vin-
diçari inaliquds feiieriiis contra noftram confuetudinem
idflerimus, jp caufæ intuitu, nblùmus ftatim eos aut fubir?
pomam, aut exciperq. fententiam^ fed per dies triginta fuper
fbtuta eorum fors & fórtuna fufpenfa fit. Reos fane
accipiant vincla atque cuftodia^exçübiisfolertibus vigi-
lant^r obferuenturi Sic igitur fàcratiffimüs Imperator in-
gredilimina præfumens,honftansdomino fuppUcauit,ne-
queflexitgenua: fed pronus in pauimento iacens, Dauidi-
cam proclamauit vocemrA dhæfit pauimento anima mea,
vÿiinca me fècundum verbum timing Manibus barbam
capillofque euçllens,frontem pçrcuriens,&pauimento la-
•chrymarum guttasafpergens, veniam impetrare pofee*
bat. - Cumqueitempus accederet, quo munus ad altare
folebat offert^ fijrgens cum lachrymiseft ingreffiis. Cura
vero obtuliflet, ficut folitus erat, intra cancellos fte-
tit. Rurfus aucem Ambrofius nonquieuit,fed differen-
tiam locorum edocuit. E t primo quidem requifiüit,quid
ibidem expedarct* Imperatore dicente, fuftinere fe fa-
crorum pcrceptionem my fterio^ipa, per Archidiaconum
remandauic : O imperator, interiora loot tantum lacer-
dotibüs funt collata, quæ cæteri necconyngere, nec in-
.gredi permittuntur. Egredere igitur, & hanc expedario-
nem cum cæteris habe commune,m. Purpura namqne
Imperato tes, non fàcerdotes facir. T une fideliflimu.s Im -
peraçor etiam hanctraditionem gratantianimo fufeipiens,
rémandaiiit: Non audaciæ caufà, intra cancellos Aeti,
fed in Conftanrinopolitana vrbe hanc confuerudinem ef-
fè cognoui. Vnde gratias ago pro huiufmodi mediana.
Tanta igitur & tali yirtute prierai & Imperator pollebant.
Ego namque vtriufque opus admiror.lllius fïduciam,huius
efttequutus,credens ___ illinç tpIi fernotem ,huius fidei ouri-
Rufliie-.ianM videlicet ne- ■ raiera. Polio raguhs p ^ q ^ i n i a g . f t r o ficesdote