omni bonitate comipicims, audaxque bellacor. Hic cum | iftafuicfti-meriintlatrancühSlauorumfhper greaem &pa-
mulnsjLangobardorumlachrymis,iuxcabaßlicamdomini j iiores ouium.quæineocum viciniapafcebanriny&deers
ial'aatoris, quam quondam anus eiufde Ariperrasconftrii- I prasdäs prædas abegrrut.abegcrüc.SubfecOEus Subiectuus eit eft hosredtorloci hosreiäorloci illim.illm.,quem
‘xerat.lepiilms eft. rcgmimque Langobardorum Liutberto , Sculdhais lingua propria dicunr, vir virnobiiia.nobilis.ahimoqi animoq, 8c & V!-viribuspotens,
filioadhucpuerilisanacisreliquit , cuinuorem Anfpran- " —----- r ’ ■ ~ -
fedtamcneofdem!atrunculos‘affiqmn6po-
tuir. Cuiexindereuert«ti,dnxFerduliusobüiarnin£tuseih
Quem duminterrogarct; quiddeilhslaririucuiisfiauni
eflct i Algaid ei ( fic enim nomen habebat)eöfdem fugifle
reipondir.T üc ei Ferdulfiis indignans,ita locutus eftiQuäi'
... 1 - - -^ - - :- ’- -pTTrj— -----~ ——s— döraaliqiudfofrirer&txrepoteris.quiArjiidabAraanöreturaGnmoaldo'rebquerarparuuium,
dequoüciuperius mendeduaühabes euiille,maximaftimUlatusira,«e'rar
dixnnus, cpm välida manu veniens aduerfus Anfpranduffl vir fcariffhniis,itarefpondit:Sic velit Deus, vt nö antea eso
|& Rotharit Bergomenfmtn ducein apudNouams confli- & tu Perdülfe exeamus äefiqcvita, quam cognofcantaiu,
xit, eoique in campo exupcrans, regnum Langobardorum quis ix uobis magis eft Arga. Haec cum ftbiinuici viileariä
------- --------- verba ioaiciiuiflentjconrigitnonpoftmttltos dies,ytexetcitus
Siauorum.pro quoruadiientitDuxFeiduifusprreinia
dediftat,eum magius viribus aduentaret.Quicumcaftram
dùm virum fapientem 8c illuftrem contribuir.
GAP. XVI I I .
- Dciiinc eiapfrs odto menfibus, Ragimbcmis dur Tau-
<rinenfium,querii quodamRex'Godeberms cum exringueinuaftr,
lèd eodem anno morcuus eft.
CAP. X I X .
VII.
T une filius eius Aripertus, herum bellum parans ,pu-
gnauit cumliurberto rege apudTicinum.cumq; A'nlpran-
do & Ottone,& Tazone, neefton & Rotharit, ac Farone,
Sedomnes hosbeilo exuperans Liutbertum infanrulum
viuuminbeiiocomprehendir. Anfpnmdusquöquefugi.
em,ininfiiiamicGommäcinamcommuniuic. r '
CAP. XX.
Ar vero Rotharit dux s Bergamum ciuitatem fuamredi-
ens,regnum arripuit.Contra quem rex Aripertus cum magno
exetcitÙBrofidfcens,expugnataprimum&dâptaLaude,
Bergamum obfedit, eamque cum arieribus dcdiuerfis
belli machinis, finealiqua difficiiirateoppugnans mox ce-
pit, comprehenfumque Rotharit pfeudoftegem, eius ca-
putbarbamque radens, Taurinis ih exiliumretrufit, quiq;
ibidempoftahquotdieaperemptuseft.Liutbertum veto,
quem ceperat,pari modo in balneo vitapriuauit.
CAP. XXI.
Mifitquoqueexercitamaduerfus Anipranduminlnfu-
lam Commacinam.Quo compeno Aniprandus fbgitCIauennam,
deinde perCuriamRethotum ciuitatem venit ad
Theudebermm Boioariorum dneem ; &fcit cumeoper
nouem annos.Exercitus vero Ariperti,infulam in qua Aniprandus
confugerat, inuadens, eius oppidum dirait.
CAP. XXII.
Rexigitur Aripertus confirmato regno, Sigibrandum
Anlpraudifilium oculispriuauit omnelquequiei confan-
guinitare iunffi fiierant,diuerlismodisafflixit. Minorem
quoque Anlprandi filium Liutprandum in cuftodia tenuit,
quemquiadefpicabilens perfonam, &adhuc adolefcentu-
lum eile perlpexit, nonfolum in eius corpore vindiäam ai
lummo möris verticepoluiftent,&peneexoriihiparredifficile
eilet ad eos accederCiFerdulfüs duxeum exercitiaye-
i fliensjccepiteundem niontemcircuire,vc per loca planiora
, fuper eos p ortet inuerp.Tüne Argaid de quo praemifimu$>
, icaFerdulfö dixit:Meipehfö dux Ferdulfc,qttöd me eile in-
i ertem&inutilem.dixehs,'& vulgariverbb Arga vocaueris.
| Nunc auteiraDeiveniac fuper ilium, qui pofterior£nobis
j ad HosSlauosacceflerit.Et haec dieensjverfo equö per afpe-
j ritatem monris,rnde grams erat afcenfusjadcaftra.concen-
dere coepit Slauorum.Ferdulfus vero opprobrium duces, ii
no ipiepereadem diffidiialbca fuper Slauos irrucrec, eum
per afpera quaeq; & dffficilia inüiaq; lpcafecutus eft.Quem
fuus exercicus turpe ducens duce non fequi,{abfequi & ipfe
ca»pit.Videntes i taq;Slaui eos per deuexafoca fiipeiuenire,
prsparauerunc fe viriliter, & magis lapidibits ac fecuribus,
quam armis contra eos pugnantes,pene oes deieftos equis
peremeruntjficq} vi doriam nö viribus,fed cafu adeptifunc.
Ibi omnis nobili tas periit Foroiulianorö, ibi Ferdulfiis düx
cecidi t,ibi & ille qui eü prouocauerat extinduseft.Tantiq;
ibi viri forces per contentionismalum& imprudendeede-
bellati funt, quäcipoflentper vnam concor diam &üälubre
confilium}multa milia fternere xmulorunT.i bi tarnen vnus
e Langobardis nomine Munichis, q pater poft Petri Foro-
iulianorum & Vrfi Cenetepfisducumextitit,fbkisforriter
& viriliter fedit.Is cum de equo deiedus eilet,& eum vnus
deSlauisiubiroihuadeus eiusmanusfiine colligailet ,ipie
manibus ligacis faneeam abeiufHe Slaui dextera extra hen s ,.
eum cum ipft percufEr,&ligatus per aiperafe loca deiieies
euafic. Hascideovel maximein hac poiuimus hidoria,nc
quid alicui per contentioriis malum umile con tingat.
"CAP. XXV. v
H H _____ r __ ___ Mortuo icaque Ferdulfoduce hoemodo, ineiüsloco '
liquam minime ingeffit, fed eum vt ad pane fuum pergeret, or^ natus Coruulus, qui pauco tempore ducatum teabire
permifit.QuodDei omnipotentis nucufadum taiffi, J 1/7 S1* ^ ‘
qui eum ad regni gubernaculapr*parabat,dubium non eft.
Igitur Liurprandus ad patremitium inBoioariam profed9,
ei de fuoaduentu inarflimabile gaudium fecit.. Vxorem veto
Anfprandi Theuderadum nomine, rex Ariperrus com-*
prehendi fecit. Qu« cum fe-voluntace foemina-reginam fo-
turam efTeiadaret,nafb atque auribus abfeifis, decore (ux
fecieideturbataeft.Pirietiam mode &germanaLiutpran-
di,nomine Aurona, deformis efFedaeft.
CAP. XX III.
Hoc tempore apud Galliasin Francorum regnum, Annensjdu
regem oftendiilet, euuliis oculis dedecor ofe vixit.
CAP. XXVI.
Deinceps vero Pemmo ducatum promenait, qui fuit
homo ingeniofus & vtilis patriæ. Hic pâtre genitus Billo-
®e^Uno fuerat, fed propterfèditiohem quam
mic recerat,in Forujniulii poft veniés, ibipqcifice vixir.Hic
Pemmo habuit coniugem Rathbergam nomine.Quæ cum
eiiec faae rufticana,fæpe mari tü deprecabatur, vt fè dimifta
a.iam vxorem duceret,quam tanti ducis coniugem eile de-
ceret.Sedipfe,vc erat vir fapiens,plus eiusmores,&humili-
-at?.^Ver^iUn^ami uef .^tiam,(*• v ciantorumregnum,An- ’'’‘'■'•““ua“1MucFua»ciciam,qluuaamm ccoorrppoorriiss ppuullcchhrrii--
chis Arnulh filius,qui de nomine Anchife quondam Tro- I tudinem’fibi complacere dicebat. De hac ergo coiuge tres
iani creditur appellacus, fub nomine maioris domus, gere- I Pemmo fi,ios> eft, Ratchis & Rarchait, & Ahiftulfijm
batprincipatum. ^ •- vires ftrenuosgenuit.Qupru natiuicas humilkacem matris
XXIV. •’ ! . jeX^‘ duxcon.g.regatis omnium nobilium
Morröo quoque apud Forumiulii Aldone quem dixera-
mus lociferuatorem fuiflc,Ferdulfus ducatum fufcepit,qui
de partibus Ligurü extitithomo lubricus& elatus. Qui
dum yidoria:laude de Siauis habere cupiens, magna fibi 8c
ForomIianisdetrimenramuexit.Ispra:mia quibuiHam Siauis
dedit, vtcxercitum Slauorum in eandem prouinciäiua'
adiiortarione immitcerent. QuocHtaqupq; effedum eft.
Cäuiaaüt magn^ineadem Foroiulii prouiin^ia perdicionis,
v. t ,| , v. ;-------- uuuuuwuuuiuuiu'
qui m beilo de quo diximus,obierant filiis,fic eos cum fuis
nacis pariternutriuir,ac fi &ipfi ab eo genitifuiflent*
CAP. XXVII. . ‘
Hac deniq; ætate,Gifulfiis Beneuentanoru dudor, Shram
Romanoru ciuitatem,Hirpinos,atq; Arcom,parimo-
do oppida cepit.Qui Gifulfus tempore IohannisPapx.cum
ommlua virtuce Campaniamvenit,incendia&depræda-
tiones facieé, multos capriuorü cepit,& viq; in focuq horcêajicitiïcrâftÊamçîatdséftsnuijufq;
eicëftftecepqmir. ^ 4
Huncpöntifexmiffisfaeerdotib.cum Apoftolicis Jonariis,
vniuerfbs captiüos deeorum raanib. redemit,ipfumq; du-
cem'cum fuo exercitu,ad propria tepedare fecit.
^ CAP. X XVIII.
Hoc tempore Aripertus rex Langobardorum,donatione
patrimonii Alpium Cottiarum,q quondam ad ius pertinu-,
^rant Apoftolicte (edis, fed a JLangobardis multo tempore
fuerantablatai,reftituic,& hanc dohatmnem tiüreis e.xara-
tam litteriSjRoqiam direxit. His etiä dreb.duo reges Saxo-
' num,ad veftigiaApoftolorum Romamvenientes', fub ve-
locitate vt opeabant defundi funt.
CAP. X X IX . 1
Tancquoqi venit Benediaos Archiejfticppus Mediot
nec tarnen occidit.Hic Anjifiafms litteras Conftantino Pa-
pæ Romam per Scholafticum Patiiqium & E^archum Ita-
liae direxit,quib. fe faurorem Catholicæ fidei,&fandi fexti
concilii prædicatorem efledecLtrauir.
CAP. X ^X V .
Igitur poftquam Anfprandus’apudBoioatiam iam noué
expletis anpis exulalfet, promoto candé Theudeberto de-
eimo anno Boioariorum dudor exercitu venit Italiam,pu-
gnauit cum Ariperto, & fadaeft ex vtraq; parte mul tartrages
populorum. iSed qiiamuis ad extremum noxjpraeUum
sdiremilfef, certumtamen eft,Boioarios tergapræbuifïè,&
Arip^rticxcrcitum vidoremad caftrà remeaflè. Sed dum
Aripertus in caftrismanere noluifiet, fedpotiusTicinum
ciuitaterrtintroifTe.t,&'fuïs liocfcdodefperationem,i&ad-
uerferiisaudaciam præbuit.Qui poftquam in ciuitatem in-
lanenfi7 R o ^ ira& ö ^ tn ed t pro eccle'fia TÎcinenijiSed j grefiixs, eft. dt fenfiftèt ^ui» pro hoc fedto fiium exerciram
vidtus eft,eo quad à prilci$ temwjrib. Ticinenics Epiltopi offenfumhaberei.moxatteptoconriliovtinFranciarafttàà
RRoommaannaaflîuiâearanntet ecccçIleeifiiaac coonnlfeeccrraattii.lFFauiittaauuttéé iifl3déévveenneerraa-- geict.qtantdmfibtMfteduxit.ePalanoauramfuftuhcQHi
bilisBenedidus Archiepifcopus, vir egregiæ fanditans,de
quo pér vniuerâm Italiam bonæ opinionfS^ntaEagiauit.
CAP. XXX.
Igitur defundo Trafemundo duce Spoletanorü, Faroal-
dus eius filius in loco paths eft fubrogatus.Deniq; Wachi-
laptis getmanus fuit Trafemundi,&cui^fratre paritcr eun-
demrexit ducatum.
CAP X X XI.
At vero Iuftinianus quiamifTo phndpatuin Pontoexu-
labac,auxilipTerebelli Bulgarum régis, regiiürurlusreci-
piens,eos qui feexpuleranc,patricios ocddic. Leone quoq,
& Tiberium,qui loch eius vfurpauerant,cepit,& m iPedio
■ Circo coramomnipopulo iagularifecit. Gallianumycra.
' Patriarcham Conftanrinopolitamun eratis acnhsRomatn
mißt, Cymmq; Abbatem, qui eum inPonto exutanalue-
ratjEpifcopum in loco GalUcini conftiruit.HicConJlanti-
num Papam.ad iè vènire iubens, honorifice iuicepir.ac re-
mifit. Quem proftrams in terram pro’ fuis peccans mter-
Cedere rogans, cundfca eius Eccleft* priuilegia renouamt.,
Qui cam exerCttuminPontft mitteretad comprehenden-
dmn Philippicum,qttem ibi relegauerat, multum eum llde
venerabilis Papaprohibuir, ne hocfacerediberet,ledta-
men inhibere non potuit. ^
CA P. XX XII.
■ Exercitusqüimiffus contra PhiBppicnmfuerâriâd patte
Philippici fe comulic,eumq; imperatorem fecit. Qm con-
ftantinopolim eötra Iuftinianum veniens, cum eo ab vrbe
miliario duodecimo pugnauit,vicit&occid.rt,tegmvmque
çiusadeptuseft. Iippctauit autem ïuihnianus cum hho Ti-
berio in haefefunda vice.anrios fex.quem Leo lnexpnlfio-
ne iUiusnaribus detruncauit. Qa> poftiterumaflumto im-
petio , qubriens defluentem guttlrheumans manudetei-
. fit,peile totiens aliquemex iis, qui contra eumluerant.iu-
gulàriprgcepit.
CAP. X X X ill.
Mortuo deniq; his dieb.PatriarchaPetro, Aqmlèicnfis
regimen Ecclefiæ lùicepit Serenus, qui fuit vu limphcitate
pr*ditus,&ad Chrifti tetuitium pronus.
CAP. XXXIV.
At veto philippins, qui & Bardanis dlftus eft, poftq in
imperiali dignitate confitmatus eft,Cyrum.de quo dixerac
mus,depontificdtueieaum,adgubernandummonaftenu
lùum.Pomu redite præcepit.HicPhilippicrts Conftantino
Papïlitteras praüidogmatis direxit, <(ua,,iUe cttm Apofto-
licae fedis confîlio refpuit. Et huiu^-rei eau fa fecit picturas
in porticu Sandti Petri, 4 geftafex fanaammSynodoram
vniuètfaliulnretinentNam&huiurmQdipiaurascumhaberenmt
in vrbe regia,Phillppicüsiuflerat aufem.ftatultq-,
PopulosRomanus,ne Hæretici'Imperatoris nomen,aut
chartas,aüc figuram foHdi ftifciperent. Vndenec etus effigies
in ficcleftam inttoduOa eft,nec nomen ad miftarum loi*
lemniaprolatum. Hic cum annum vnum & fex menfes regercr,
quantum fibi.vtile dux‘it,è Palatio aurum fuftulit.Qui
ciuru trans fluuium Ticinumgrauat9 auro natare voluiflèc,
ibi corruens fuffocatus aquis extinétus eft. Cuius in crafti-
I humdierti corpusinuentum,in Palatio ornatum.acdeinde
adBafilicam DominiSaluatoris, quâ antiqqitus Aripertus
| conftruxerat,perlatûibiq;lepultumeft. Hicindieb.quib.
regnum tenuit nodii egrediens , &hac illacquepergens,
quid deeo à fingulis ciuitatibus diceretur, per femetipfum
explorabat, ac diligenter qualem iuftiuam finguliiudices
populo fuo facerènt,inueftigabat. Hicaduenientibus ad fe
extérarum gentium legatis, vilib. coram çis veftib. fiue pel-
liciis. vetbatur, vtq; min9 Italie infidiarentur,niftiquam eis
pretiofa yinà, vel ceterarum rerum dëlitias mitfiftrabat.Re-
giiaùit autem cum pâtre Ragunberto,fiue fblus,vfqj ad annum
duodecimum. Fuit quoq; vir pius, eleemofÿnis dedi-
tus,ac iuftitiæamacor. In cuius cemporibus, terrævberras
nimia.fèd rempota barbarica. Huius germanus Guntbert9
eo tempore in Franciam fugichs,ibidem vfqs ad fuse mortis
diem permanfit.Huic fuerunt filii très, quorum qui maior
natu extitiç, Raginbertus nomine, norths in diëbus Aure-
lianenfem ciuuatem rMc. Poft cuius Aripemfunus,Anf-
prandus I angobardorum regno potitus , tresmenfèsfo-
lummodo regnauit: Vir per omnia egregiüs, & cui9fapien-
tiæ ran æquandi iunr. Ccrnentes Langobardi huius inceri-
tum,JLiut prandum eius filium „inregaliconftituuntfolio.
Quod Aniprandus dum adhuc viueret auciiens, valde leta-
tuseft.
CAP. XX X VL
HoctejTiporeAnaftafius Imperator claflemm Alexandria
cbntraSarra#enos direxitkCuius exercitus ad aliud ver-
: fùs confilmm,abitinere medio Conftantinopolitanam vr-
bein regreflus, Theodofium orthodoxum inquirens ,im-
peratoi é elegit, atqj coaitum in folio imperii confirroauit.
Qui i lieodofius apud A team ciuitatem Anaftafium graui
pràelio vicitidatoq; fibi fàcramento, eum clericum fieri ac
presbyterum fecit ordinari» Ipie vero vt regnumaccepic
mox in regia Yrbc,imaginem illam venerandam,in qua fiin-
(fta fynodu s erat depida,& à Philippico fueret deie&a, pri-
ftinum in locum erexic.His dieb. Tyberisrfluuius ita inun-
dauit, vcaluçum fuu egrelfusmulta Romanæ feceritexitia
ciiHtâti;ira vc in via lata àdvnam & le mis ftaturamexcrcfce-
*ret,arque à porta Saudi Petri vfque ad pontem Miluium a-
quæ iê diftendentçsconiungerenr.
CAPw XXXVII.
His temporib.multi Anglorum gentis nobiles & ignobiles,
viri&fceminæ,duces&primates,diuiniamohsinftin-
du Romam venire confueuerunt. Apud regnum Francorü
tune temporisPipinus obtinebat principacum.Fuit autem
vir miræ audaciæ.q hôftcs fuos aggtediendo ftatim côtere-
bat. Nani fuprafiium quëndâ aduerfàhum Rhenum crani-
grefïiis.curti vno tantum fatellitefuo irruit,eiunque in fuo
cubiculo refidentem cum fuis trucidauit.Bella quoq; mulu
cum Saxonibus,& maxime cum Rathodo Frifionum rege,
fortitergeffit. Hic & alios filios habuit, fed ex his KaroTus
XIL