Pauli Aqailegienfis Diaconi
inuafit. QYnties præterea gentes quæ inter Hydafpert flu-
uium & Indura iaeent.fubegii. Ad Indjam quoq; cruétum
extendit imperium. Demetriurn ipfiim fecundo fibi bello
©ccurrenfem vicit& cepic. Quo captoDiodotus quidam.
cum A1 exandro filio regnum eius & tegium nomc yfurpa-
uit.Qui pofteaipfom Alexadrum filium, quem participera
periculi in pecuadendo regno habuerat »nein obtinendo
6 "fortem haberet,occidic.M.Æmili©< Lepido,C. Hoftilio
M uicino Coif. prodigia apparuere diuerfa, ôc quantum in
ipfisfait.ex mpre cùratafunnfèdnonfemper aucupàtorib.
t ucntuum, & ftrudorib. fallaciatum arufoicib. opportun!'
calùs iuffragjintur. Namq;. Mancinus Cof poftquam à Pp-
p'eioapad Numantiam fufcepit exercitum,adeo infelicitet
prçlia cundagelfit,atqiin id luprema delperatione perdu-
dus eft.vt turpilfimumfcedu ; cum Numantinis face re c o
gerenitrquamuis&Popeius aliud æquëinkme foedus cum
ciifdem Numantinis paulo ante pegigiflet.Senatus dilfoiui
foedus,& Mâcinum dedi Numantin. s præcepit.Qgi nuda-
to cqrpore manibufq; poftt. rgü reuin$F,ante porcâNn-
mantinorûexpoii tps, ij>iq; vfq; ad node permanent à luis
defertus.ab li.ftib.auténonfulceptiK.laeluymabile vtrilq;
fpedaculum præbuit.Is cocra Numacinqs bellum adurus,
Lauiniiquelâcrificaturus cum effet, emi fit caueapullarius
pullo qquiinfyluâeuolauerunt » nec repenti font diumul-
tumq; quçfiti Naiiigaturus idem è portuHerculis, fine au-
torc vocis audi)iic:Mancine raane. Cumq; feaphâ confcen-
didetjimmcnfumanguem iilie exhorruit.T ribm prodigiis
nunciata finit infelicia tra,pugna,foedus,deditio. Interea
Brnt9mvlterioreHifpaniaLX.M.Gallecioru,quiLufitanis
auxüioyenerant, afpecrimo bello & difficile quauis incau-
to î cirGumuemlfet.opprefot.Quoru in eoprælio XLmilia
occiîà.fèxMxapta reie tuntu^paùçi fuga euaierunt In cite-
riore Hifpaûa Lepidus Propos. Vaceeosinnoxiam géeem
&fupplicemétSenatuprohibéte, pertinaeiter expugaare
tentauit, fed mox accepta clade prauiffima,improbæ per-
tinaciæ poenasluit. Sex M. quippe Ro.fohociniulfobello
prius inuidilT cæfefont>.reliqui exuftis caftris, arm is etiam
pdiciseuafètunt.Necminu.turpishæcfubMetelloclades,
quam fub Mancino fuit,Ser.FuluioFlacco. Q^Calphurnio
Pifone ColfRomæpuer exancilianatils, quadripçs, cjua-
driman’joculis quatuor,aurib. totidé,natuia virili duplex.
In Siciliamös Ætnavaftos ignés erudauir,ac fudit .qui tor-
rentum modo per prôna præçipites proximaquæq; corri -,
pientib exuliere flamrais.Jonginquiura auté feuillis calidis
cum vapore grauslate volitaruib.totruemnt. Quod Siciliæ
fempervernaculum genus monfiri^io portendere malûm
afîoiet.fed inferre. InBunpnienfiagrofruges in atboribus
nat.c fimt.lgitur inSicilia bellum ièruiîë ortum eft, qndeo
atrux, &£ graue mu.lritudine leruoruminftrudû, magnitu
dmecopiarum& viriumfoitjVtnodicamPrætoresRoma-
noSjquos penitus profl gau it, fed coniules quoq; terruerit.
Nan. feptüaginta milialeruom tunc in arma côïpirantium
fuid.ê Ecferuntur,excepta vrbe Meflana.quæ femoslibera-
1 ter habites inpace concinuit. Cæterum inhoc Iblo Sicilia
nnfeiior,qtiiainfula, & nunqerga padum lui iufis idoiiea,
nu n.v ty raunis iubieéla, mine (èruisivel il'is dominant im-
prpbo exigentib.Ièrutture, velifti - præfiimptione peruerfà
eommutantib.libertatem, maxime quiac-laulàvndiq; mari,
egetere foras non facile poteft.Qug inteftinü malum vipe-
rinam quoq; côceptipnem perditionis fuæaluit,fiua libi dine
audam,fua morte yiduraro. In hoc auté fer uilis tumul-
tusexcitâtio,quanto rariorextatcæteris,tantotruculctior
eft,quia quaintentione cômouetur libei a multittido^tpa-
triam augeat, ea (eruilis vt perdat. Anno ab Vt becondta
DCXX.CÜ maior peneinfamia.’, kda dé foedere apud Numantiam
fado quam apud Gaiidirias quodatn furculas.pu-
dorcm Romanæ frontis oneraret,Scipio Africanuscôlen-
fu omnium tribuum fècundo CÔful creatus, atq-vad oppu-
gnandam Num^ntiam cura exercitu millus eft. Numàntia
autem citeriorisHilpaniæ haudprocul à Vacceis& Canta-
brisin capite Gallitiæ fita,vltimaObltiberorû fuit.Hæcper
annos quatuordçcim cum folis quatuor milib.fuorû, qûa-
dragintamilia Ropianorum non iolum&ftinuit.fed etiam
vicit#pudendifaj foederib.affecit. Pofttatam igitut ignomi-
niam, qua à Numantinis Romani exercitus btsfuetât fîib*
iugati, P. Scipio Africanus ad expugnandam, vt diximus,
Numantiam mifiùseflr.In Hilpaniam ingreflus, no feilieo
ingeffit hoftib;vt qnafi incautos circumueniret ftiens ftun-
quam id gemts hpminu adeo in ocio torpere arque animo
reiblutum, vtnon ipk qualitate habittrdims fuæ apparatus
aliprum'præceHeret. Sed aliquädiu mihtem fïium vitiofiim
& ignauum cxercendo magis quam punièndo fine ahqna.
acerbitate in caftris velutin fcholisexercuit. Deindeom-
nia quæ voluptatis cauià haberentur in caftris, ièueco fub-
ftaoueri iuflfitedido.Demqvfcortorum duo milia cumlixis
èprOcindulocieiuseiedafunr. Tantumqjfubitofubdi-
ftrido duce profecit exercitus, vt Numantiâ diu pernicio-
filTiiHâ Românibi euifolo exæquarenr. Igituscum pai ter»
æîtacis,totamq; hyemé.ne adepta quidem pngna tEaniègi£
1er,fie quoq; patum propemodum hæc profecit induftria.
Namque vbicèpiapugnandi kdaeft, exercitus Romanus
op ^ relfu. impetu, N umantkiorttm,tersa eóuertie. Sed in-
crepativ-ne Sc minis obiedantisfe Cómlismanuq; retiné-
tis, tandem indignatus in hoftem Eediit, & quem fugicbài,
fugere côpulir.Difticilistunc in relatu fides, Numantin os
fugere,& fugientes videré Romani.Vnde quamuisSepio,
quia præter ipem aeciderat,lçtatus&gloriatus eilet,tarnen
vitra bellum aduetfiis eos audendum ndeife profeflùs eft.
Iraq; vrbern obfidione conclufit,foilà etia circundedit, eu- .
iuslatitudo pedibus deeem, aldtudo vigmtvpedum fuit*
Ipium deindevallum iudibus præftruétum, crebris turrib.
' comuniuit.Numantiaautem in tumidofita, haud procul è
flumineDuvio, triaroiliapailiium ambitu mûri amplexa-
batur,quamuis aüqui alîèrat, earn 8c paruo.fitu Ôc fine mura
fuiflè.Vnde crédibile eft, quia hocipatiumcura alendo-
f um euftodiendorumq; pecocum, veî etiam exercendftu-
ris commodo, cum Romano^ bello premerentur incliné-
rint.ipfiavccm paruam natura munitâ obtinentes:alioquin
paucifatem hominum tam amplum mûri ipacium np mu-
nire rnagis quamprodere potius^idebatur. igitur conclu-
fione diu Numantini &fame truckkri,deditk>né fui obtu-
lerunt.fitoleràbiliaiuberentur. Sæpe enim orantes iuftæ
pugnæ facultatem,vt tanquam viris mori licerec : vltimé o-
mnes fubitoduabusportiserumpunty.larga prius pocione
vfîmôvini, cuiusferaxis locus non eft,ied iucco tritici per
artemcôfe<5to,quem iuccumàcalefaciendo Cçliâ vocanc.
Sufcitaturenim ignea visillagerminis madefàékæ frugis,
; ac deinde fieçatuf : & poft in krina redaék molli iucco ad*
: miicetur:quo fermento iàporaufteriratis, & calorebrieta-
; cisadiicitur. Hac igitur podone poft longara famem reca-
leicente$,bellofeiè obtulerunt. Atrox diu certaine, ÔC viq;
ad periculum Romanorum fuit.Iterumq; Romam.pugna-
re iè aduerfumNu mantino fugieodoprobauiilènt,nifi fub
ScipionepugnaiIent.Numâtiniinterteâisiuorumfortiffi-
• nùs, befiorecedunt, copofitis tarnen ordinib.necficut fu-
gientës in vrbern reüertuntur. Corpora inter fe&orum ad
iepulturamoblataacciperenoluerunt. Nouiflimaipe de-
: fp.rationis in mortem omnesdeftinati,clau(âmvrbemipfi
; introrfumfuccendertint, cunétiquepâriterferrd, verïeno
' atqueignéconfuraptiiunt. Romani nihil ex hispenitus
hahuere viâtïs,præter fècuritatem iuam. Neq-, eueriàNu-
mantia,vieille iè rnagis Numantinos,q.uam euafiiîè dixere.
Vnum N umantinum viéfcoris catena nô tenuit,vnde tr. um-'
phum videiit Rbma, quicquidfupelleétilis fuit, ignis ab-
lumpfit.Igiturea tempeftate.cûm hæc apud Numantiage-
ftafunt, apud Romam Gracchoru ieditiones agitabanrur.
T une Scipio T yrefiû quendam Celticum principe m con-
fiiluit quadecauiaNumantiaprius inuidla duraifet,&poft
eueriàfuiilèt.Tycefius refpôdit:C6cordia Victoria, diièor-
dia excidium præbuit. Quod Romani tanquam fibi ac de
ïè diétum exempli locoacceperunt. Quippe quib.dèfedi-«
tionib. difeordantis totius Vrbis nuniiaba tur.Hac tempe-
ftate apud Iudaeos occifoludaMachabæo,frater eius lonà-
thas pontifex habetur. Tu n c eti atp dar u it apud Brundufiu
Pacuuius Tragoediarumferiptor. IgiturScipio multas;Hi-
ipaniæ ciuitates, partim cepit,partim in deditioné accepit.
Numantiam à folo cuertit, reliquam pröuinciam in fidem
accepit. Eodem tempore Attalus rex Synæ, frater Eume-
nis, mortuuseft, hæredemquepopulum Romanum reli*
quit. Ita Romano imperio per teftamentum Afia a ccêllit.
Hiftoriarum L ib er IV .
Igitur Carthagine Numantiaq; delétà,oritur apudRoma-
nds vtilis de prduifidne collatio,&oritur infamis deambi-
riôue contehtio. GracchusTrib.pl. iratusnobilitàti,çur
inter autoresNumancini foedetis notatus eflèt,agrum'a
pnuatis eatenm poflèfliim, populo diuidi ftatuit. Oftauio
Trib. pl.obfiftenti.ademit imperium, Sifucceftorem Mi-
nutium dédit. His cauiis Senatutn ira, popuhtm fiiperbia
inuafit. Gracchusgratiam populi precio appetens, inui-
dam lègem culit,vti pecunia quæ fuiflèt Attali, populo difi
tribueretur. Obfiftente Nafica etiâPompeius fpobondit
fe Gracchum.cum primu magiftratü abiiletifccuiàtürum.
Gracchus cumnitereturvt ipfe T rib.pl.fiibfequenti anno
permaherer, pullarium domi confitluit, & ab eo ire inca-
pum prohibitus eft.Sed cum pertinaçiter pergeret,fic ilü-
fit mox extraianuam pedem.vt eius çxcider'etur articulus.
Deindeprodeunti ei très corui cum vocibus adnerfisinuo-
laueruntj& compugnantes,tegu!am ante pedes eius deie-
cerunt. Cumq; inCapitolioconfulerec, fimilia au'picia
.andiuit. Eccum comitiorumdie ièdmones populi accen-
detet,autore Nafica inflammatanobiliras,fragmenris iub-
ièlliorum plebcm fügauit. Gracchus pergradus qui fimt
fiiper Calphurnium fprnicem, dctraétoamiculo fogiens,
iiftus , fragmento fiibièllîj corruit : rurfiiique ailurgéiis,
alio icftuçlïui eerebro impaéti exariimatus eft. Ducen-
ti prætereain ea ièditione interfèâi eorumque corbora in
Tiberimproieéta fimr.' Ipfiusquoque Gracchi inhuma-
tum cadauerexcabuit. Interea orta in Sicilia belli ièruilis
contagio,multas laceinfecit prouincias. Nam & Mintur-
nis qUadringênti quinquagintaferui in crucem a£ti: & Si-
nitefle ajd (èptem milia îèmorumàQ_Metello, & Gn. S,er-
uilio Cepione oppreffl fimt. In Metallis quoq; Atheiiien-
fium idem tumultus feruilisab Hëraclito Prætore diieuf-
lus eft. Apud Delon etiam lèruinouo motu intumeicen-
tes oppidanispræuenientibus preifi firm : abfque illo primo
Sicilienfis mali fomite, à quo. iftæ velu t icinrillæmi-
cantes diuerià hæcincendia ièminauerünt. In Sicilia enim
poftFuluium ConfiilemPiib éonihl Mainertiünl oppidu
expugnauit, vbi oéto milia fugitiuoriim interfecit, quos
autem capPre potuit, pâtibulo afHxit. Cui cunî Rutilius
Cos .fiiccéflîflet, idem quo.qjTaurontfiiiiîum & Ennam
firmilîima fugiciuorum réfugia belid recepit: arhplius quâ
viginti milia tune ièruorum truéidata referuntur. Milèr^
profeéto talis belli, & inextric ibilis cauià pereundi vtiq;
domini|erat,n fi inibleicentibusfèruis ferropbuiafn ire-
tur. Sed tame n in iplis quoq; infeliciiïïmis damnis pugnæ,
Ôc infelicibribus lucris vuStoriæ.quahti perière vi<fti,tantü
perdiderè vidores. Anno ab Vrbe cPndita DGXXILMô-
tuminterim in Afia bellum eft ab Ariftohicü Euménisfilio,
qui excocubina fiiiceptus fuerat. Ipiè Eümeries frater
Attali fuerat.Miifiis eft aduerim eu cuminftrudiffimo eX-
ercitu P.LiçiniusCraiTus Coss. & jPontifex Max. habens
infilperinfinitàregum auxilia.Nam &BithyniærexNico-
medes Romanos iuuit, ôc Mithidatès réx Pônti & Armenia*,
cum quo bellü pofteagrauiffimumfuit* & Atiarates
Gappadôx,& Pylemenes Paphlagori. eorümque maximis
copijs adiutusjconièi to tn bello vidus eft Craiïus,& curti
exercitu poil plurima cædem in fugam ado ipiè ab hoftib.
capitis' eft: qui rnagis mori eligens, quâ à barbaro abdüci,
viigam qua equum agitabat,inoCultimiè tenentis inieciti
Barbarus auté cum ira ôc dolore exarfi iîet,latus CraflTgla-
'dio traniueraberauit. Itaille excogitato généré mortis, ef-
fugit ciim dedècore ièruicutëm. Caput eius ab Anftoni-
co lüblitu in,corpus Smyrnoe ièpultum eft. Ifte tam cito
Græce in caftreniibus expeditionibus ftuduit,vt ibdjsAri-
ftôniciGræceomni parte illiushnguæfiue interprète re-
ipbdéret.PofteaPerpenna Cos.Romanus.quiCraiïo fuc-
ceflor veniebat, audita belli forthna ad Afiam properauit.
Ariftonicü recenti vidoria feriatû,improuiio bello adort9,
nudatumq; omnibus Copijs iri fiigam conuertit. Cuipq;
. Serai pnicem vrbe,m, ad q ille coilfugerat, obfidionécin-
xiiïètjtrucidatumfameaddeditionemcOégit.Ariftdnicus
iuif.i Senatus in careere ftrangulatus eft.Trrampharienim
de eqnonpocefar,quia Perpenna Goss. apud Pergamum
I Romam rediéns diem obierat. Eodé anno Ptolemæi Ale-
xandrinorû regis miièra vita miièriorc vitæexitum dédit.
2ÏI
Is n.iororem fuâ ftnpro cognitam, ac deinde in matrimonii!
m aiîumptam.riouiffime turpius q duxit,abiecit.Priui-
goam vero iuâ,hoc eft, filiam fororis ôc coniugisj coniugé
aiciuit: filium fuû quem ex (orore iuiceperat, necnon&fi*
lium fracris occidic. Quamobremtaritis inceftis parrici-
dijsq; cxecrabilisab Alexandrinis regno pulius eft.Iifdem
temporibus Antiochus non contenais Babylonia atq;Eg-
bathana,rotiu sq; Mediæ imperio, aduerlùs Phrahaté Par*
thorum Regem congreflus 8c vidus eft ; qui cum in exercitu
fuo centum miliaarmatoruhabere videretur,ducenta
miliaamplius calonüatq; lixarum imixtaicortis & hiftrio-
nibustranebat. Itaque facile cum vniuerio exercitu fiio
Parthoium viribus oppreflus interijt. C, SempronioTu*
ditaho, ôc M. Aeilio Coss. P. Scipionem Africanum pri- '
die pro concione de periculo lalutis fuæ côteftatum quod.
fibi pro pacria laboranti ab improbis Ôc ingratis denuciari
cognoniflet,aliodicmaneexanimemin cubiculo fiio re-
pertum, non réméré inter maxima Romanorum mala re-*
cenfueiim:prælënim cum tantum in ea Vrbe Africani vigor
&modeftiavaleret,vckcileviuoeo neq; fbciale neq;
ciuile bellum poflèexiftere crederetuf.Hunc quidam vxo*
ris fiiæSemproniæ,Gracchorumautem fororis,dolo ne-
càtum fer une, ne fcelerata,vt credo, familia, ad perniciem
patriæfuænata.inter impiasièditiones virorum, non eciâ
keinoribus mulieru elïec imanior. Caukautem intérims
eius hæc fuit: G. Car bo T rib.pl. cupiens necem vindicare
Gracchorum.&excitarefeditionem fopitâ,P.Scipionem
Africanum erutaNumanitareuertenté in concione inter*
rogauit,quid de Gracchi morte fentiret?Cui Africanus,iu*
re cæfum videri dixit. M.Æmilio, JL.Orefte Cos. Ætna va-
fto tremore codifia exundauit igneis globis.Rurfhsq; alia
die Lipare infola & vicinu circa earn mare intantum eftèr-
buit; vtaduftas quoq;rupCs diflbluerit, tabu lata nauium
liquefadis ceris extorruerit, exanimatos pif es fuperna-
tantesq; excoxeri t. Homines quoq; nifi qui longius po-
tuere diffugere, reciprocato anhelitu calidi aéris aduftis in-
trorfum vitalib. foffocabat. M. Plautio Hypfèo, M. Fuluio
Flacco Cos.vixdum Africa à bellorum excidijs quiefeen-
te.horribilis & inufitata perditiô confecuta eft. Nam cum
per to tam Africain irnenlæ loeuftarum multitudinescon*
ualuiflèntj&'jioamodoiamcundam fpem frugum abra-
fi lient, herbasq; oés cum parte radicum, folia arborü cum
teneritudineramorum côfumpfiflènt, Verurti etiam amants
cortices,atq; arida ligna præroderent, repentinp arre-
ptæveiito,atq; inglobos ccadæ, portatæq; diu per a'ërem
A fricano pelago imerfæ lunc.Harum cum immenfos acer-
uos longe vndis vrgentib us fludus per extentalate litto*
ra propuliflèntjtetrum nimis, atque vitra opihionem pe*
ftirèrum odorem tabida &putrekda congeries exhalàuic.
Vndeomnium pariter animantum tanta peftilentia con*
fecutaeft. vtauium,pecudum,ac beftiarum corruptione
aërisdilfolutarum pu te-fada paflîm cadauera vitiu corru-
ptionis augerent. At vero quanta fuerit hominü lues, ego
ipiè dum refero, toto corpore perhorrefeo. Siquidem in
Numidia,,in qua tune Micipfa reit erat, odingenta milia
hominü: circa oràm vero maritimâ, qüæ maxime Cartha-
ginenfiatq; Vcicenfilittoriadiacet, plufquâ ducenta milia
periflètraditum eft. Apud ipfâmvero Vticam ciuitatem
triginta miliaRomanorum militum, quæ ad præfidium to*
tius Africæ ordinata fueranc, extinda atque abrafà funr.
Qjiæ clades tam repenunaac tam violenta inftirit, vt tune
apud ipfim Vticam fob vna die per vnara portarn ex illis
iunionbus plufquam mille quingencos mortuos elatos
fuiflenarretur, Verumtamenpàce ôc gratia omnipoten-
tis Deidixerim.de cuiusmifèricordia,& in cuius fiducia
hæc loquor,quamuis& temporibus noftrisexoriaturali-
quando,& hoc diuerfis cerrje partibus locuftæ,&plerunq;
etiam, fed tolerabiliter lædant, nunquam tamen temporibus
Chriftianis tâta vis inextricabilis mali accidit, vt per-
nicies loeuftarum, quæ nullo modo ferri viua potuiilèt,
mortuaplus’noceret: ôc qua diu viuente périma eranr 6-
mnia,ea per dira peretintib.magis omnibus opeandü fuerit
neperirct. Anno ab Vrbecondita DGXXVII. L.Æmilio
Cæcilio Metello, & T. Quintio Flaminio Coss. Carthago
in Africa reftitui iufià, vicefimo fècundo de mu m anno,