I T I VS.
B
240 iW / Â q u il. V itte .
idem Cohftàntinus ëitöem diebùs fiatüm óppido Àrela-
tehfi^Licinianumqi Lidniifilium menfilimfeie lo . Gælà-
rem fecit. Rom* interea Pi*toriani excitato tumultu.Ma-
kéntiü Hercuïü filium -,q\ti in Villa publica morabatiir, fex
milibhs èb Vibe difcreta itinere Lauicàuo, Auguftö niincu-
pauetuht.Qup hundo Maximiahus Herculius ad fpê arre-
! d us refumendi faftigiifquöd inuitiis amiîëratiRomàm âd-
uolaüit è Lucania > qua iedem ptinatüs elegcrat, ih agris a-
mceniilimis cönlènelcehs.Dioclècianum quoq; etiâ pet u-
teras adhottat* eft, Vt depofitas rëlumeret poteftate$,qua's
ille irritas habuit.Sed aduerfum motüm prætorianorü afq;
Maxentii Scuerus Cælàrlniflùs R ömam à Gaierio cum ex-
ercitù venir, obfidehfq^ V rbem, milita fuorum fcelèré de-
fc rtus ab Herculió adtres Tabernàsextinguihir: fuhülqüè
eius Galliçni lepulchrö ih fe r tu r a b V rbe abéft per viath
Appiam milib.nouem. Poft h *c Herculius Maximianus
folarioexercituuth,filibm M-axërt Öü m impetio mldarëco-
haniSjfeditionern&conuitiitnilitö tülit. Aùéfç Maxentiö-
opes,cóürmatum eft imperium; Herculiüsad Gallias plö-
fedus‘eft,dolo compofito, tanquid filio eflet expulfüs, vt
Conftantino generoiüngeretùr,moliehs tamenGonft&n-
tinuïh reperta occafióne intérficere: qüiiöGalliis& milieu
&prouindaliü ingerïti ianifiiuöre regnabat, c<è(is Francis
atq-, AlemanniS, captif}; eörumrègib quos etiam bt ftiis,
cummagnihcü fpeétaculum muneris pata flet, obiécit. De-
teétis igirurinfidiisper Fauftö.qu* dólö viro nunciauërat,
ifo g it Hdcufiüs,Maflitia:q; à Conftantino oppreflus eft1.
Exean.naùigare ad filium præparabat: (èdaConftantiho
capt9 pcenas dédie, mortis genere poftremo, fraótis làqueo
ceruicibus » viradomfiê alperitatem l*uitiamq; prócluiis;
inhdus,incómodus, duilitatis penitus exper's, llolidus,'ot-
tu agrefti', Pannbnioqji nafnCtiahulichaud longe Sirmio
eminet loens,'palatiö ab eo ibide cöftruófco.vbi parentes ei9
exercebàht opera mercenaria.Interiit *t'ateè> o .annorum,I
viginci imperator. Genuil ex Euttopia $yra muliere-Maxé-
tium & Faüfta coniugc Conftanunr.cüius patri Conftantió -
, trxdiderat Theodorâ priüigrtam. Pet hoe tempus à Gaierio
Lidnius imperator eft fadus, Dada oriundüs,notusëi an-
tiqua cófuetudine,& in bello q> aduerfum Nàrlëu geflèrat,
ftrenùus laborib. &offidis acceptas. Interea Galeritisper-
fëquurioné | qu* a Diode nano & Maximiano in Ghriftia-
hos füerat mifta,ip(è acrodoribus ediótiVaccumulauit. Ac
poftq per arihos ï o .omni genere bomihum prouineias ex-
haulit, pütrefàâto introrlu'm pe6lore,'& Vitalib* 'diflblutis,
cü vitra horrorë humanæ miferiae etiafti vernies èruótaret,
mediciqi iàm vitrafittorénön ferétes,créferó ijiflueius óc-
ciderentur.*àquodâ medico tonftantia ex deiperatione fu-
mèntéincrepiius ,'iram Deieflèpceham iitam,atque ideoa
medicis non pofte cürari : èdi<5tis late miflis-,Chriftianos dé
exilio reuotauitripièaxriiciatus non fuftitlens,finé vitæ fu^
attulit. Fuit-, Ucetincultàagreftiq-,, iuftida (âtis laudabiliSi
pulcher corpore | eximius •& felix bellatör,ortus parentihi
agrar i is,pai tor armentorü, vnde ei cogrtomen Armchtari9
fuitortusDacia Ripenfi,ibiqj fepultus feft: queni locü R o 1
mulianamex vocabulo Romuke matris appellarat. ïs info-
lentêraifitmare aüfuseft, matrem möre OiympiadisAle-
iandnMàgnicreàtriciscèpreflàmDracone fèthetCöcepib
'Li CIN ITS.
funt.Màgicæ quôque artisinduftriam fümmis ftudiis exco-
lebac,adqü«minifteriaexplendaperquirebanturmulieres
ttotiles grauidæ,& adhibitæ mediæ fcindebantur,rapieba^
tur & paruuli infantes, eonimq'i extaVifcörib. reuhlia pcr-
fcrutabaftcur.Iugukbanlur & leones,& nefalidis quibufda
cbmmenlisacptecamiiub.dsèmonicaarte compofnisjbel^
la per hæc dicebahtur àrcere,& credebanttir ius fafq'; regni
pér nefas pofte lèttiare.His vero malis bmnib. e'tiâ illudad-
ditur,quod illi qui percæteraS vrbes vel agröS fuerant tyra-
nica crudelitate detemiü,dum fibi nihil ad vitatn tüttim pu-
tant, relicftiS agris per loca abdita latebriseuhtï örnniq-, audio
ie. Interea Reip. tum à nouis quatuor imperarorib.teneba-
tur Conftantinö,Maxéntio filiisA uguftorö .Licinio Maxi-
mino nouis höminib.Quinto tiiimpetii fui annoGonftan-
nnas belluaducrfus Maxentiö emile cöraoïuc, pro eo quia
(enatoru,& maxime nobiliu,matronas publiée ab (trahi,arque
ad fiia libidinem dedudimperabat,& pöftcofttanurta-
rioné virfs iuis reddi iubebat, nó tam ex piëta adulterii libidine,
qua immutata.TantuS vero metus pattes plebémque
oppieilèratjVti nee hoc ipfiim quidé,^in nietu erant ,pala
oftendere aüderentiSed fèrebant infuéta (emitutége|nen-
tes,& aliquidpro libertate cogicare rrietii inhibebarirar,cö
ille non iam ira,fèd libidine cædis agitaretür. Deriiq; quadâ
die imperabat militib.fui s exire p platëas totius vrbis,& o*
mnes qui oCcurriflgit,cuiu(cumq;actaris,& cüiuslibet (èx9
glâdiis cæ'derenti Inrilimeræq; multitudines populi Rom»
non hoftium,(èd düiü telis deiedæ ftmt.Senatores veto &
hi maxime qui vel honoribus,vef opib.clanofes in curia vi-
dcbâtur.conhdis criminib.tanquam rei puniti profcriptiq;
arandi,lêrendïq; ceflànte,tahta fames V rbèm.atqj omftia
locainuâferàtjVtnihilreliqui àdvitç fdbfidiü fitret.CÓftahtirtus
igitUrbius copias multis pneliis fudit,tarnen pró4
bter hiagicas artés eûm vàlde rrietuebat. Cumqjin naefitàtb
one mblta cöhfifteret, multâq; fécum de immihehtisbelli
hcceftitatè peruolücs iter ae'efet, atq-, adcoelû fçpiüs beui
los leuarel j, Sc inde fibi àukuiu diuinfi pfecaretur,Vidit pet
fopörem ad Orienté pattern in ccélo lignum ctikis igneö
fulgorerutilaie.Gumq; tanto Vifu fuiflèt eiterritus.acno-
üo pemubaretur afpeôtu,aftà're fibi Vidètahgelös dicétes.1
EN t o t t x i n i k a Cbrtftantine.quodeftftnhqcvincé.
Fertura & ipftimGKriftum appàruifte ei,& fignÜ mbnftraï-
fe crucis.ac ptcécepille,vt figura fimilémfaceretj& inpbjli-
is hoc auxilium haberetiquO'viétbri'ç iurà cbnqftireret.EU-
- fèbius icaq j Pamphilus iureiurando ipfó ilhperante dicé re
aiidifle le refert-,quia circa meridië déclinante iâlii lölé crü-
; cis.lignum eX lümine kéluni, Sc ïcripturam cbhferta eidicentc
In hoe vince,vidilTet ipfe, &milities qui cö eo tüc è t
feribPergenti naraq;cu aliqub exéreitu paritëtin locöihoc
inqüit ei mitaculü pftenluni. Dumq; cogitarèt quid eflët,
nox luperiienitj&dótmiehti Chriftüs cüm figno qUöd Vi-
dirin cceloappatuit, iuflitque vtfierëtëius lignifiguratio,
quae foret àuxdium in cohgreflibnibüs praeliöcum» Fö verö
iitu s rèdditus ,& dé vidoria ia fèëurüs,fignüxtucis, quod
in ccelo videïat, in militaria vexilla transformât »acLabàtu
tquem dicunt eiauro & lapidib. preciofisih fpeciem crücis
do minicæ. Hocenim fignö bëllicü intëraliapteciofiüs, eo
‘quod imperatörem præcederet,&adorâtiidà miliribimo-
ris effet. Vnde præcipué G onftantinUrh' teor nobiliflïmum
decus imperii Romani in ftgnu mutaflecrucis, vt frequëd
Vifione atq; cUra'deltielcerent àprioré more lubiebti, Sc eu
folum arbicratentürDeum,-quécoleretimperatot,vel qiib
duce atq;auxiliatote eueheretut adilerfum hoftes-.Semper
h. hofcfignUm propohebîiturante ordines vniuerlos,quod
maxime laborandb.aciébus in præliis adeflé pr&cipiebat;
Cóftituititaqjècrtös figniferöSjqui ineofebbcarénl/qUo- 1
rum opüs erat, vryi’cibv h umetis eiim yehérent, Öéomnes
acies i ta 1 u ftarent» Fertur enirü, quod âliquando quidâ fe-
irenshoefignum-tepente hoftib.mUadentibusexpauiflet,
'dediflètq;alteri deUehenddm.Guniq;(è de pïælio lubttaxi
iifet,& iacüla declihalTet,lübito peieufliis interiit-Illevéro
qui fàcrtim fufcëpit troph æum. muJïisfe iaculantibüs per- 1
manfit iliælus.Mirabiliférenim diuinaregente virtute* là- 1
gittihoftium figebantür in figno, à fignifëro aütem intët-
pericülaprotinus euoluebantun Diéitur auté neq; aliu Vn-
quam huiufmodi miniftr.ô,vt folet in bello, vulnere mór-
tüum,ant cladem captiuitatis perpeflum» Igitüt cum iam
Gonftantinus haud procül àpohte MiliiiO caftra pofuiflet,
lubitb MàxentiuS agiturin occursü,& proruens vrbis Ro“
mç feqüi fe reliquUm exercîtum iubfet,prior iplèprscUrrit
armatus Juflérat auté nauib. ad deéipula compoutis fliluift
fterni,& fuperpofitis pontib» exæquari.Tûé Gonftantinus
crucem auream qitam formauerat,alite lë iuffit portati fà-
daq*,c5greffione fuperati funt qui circa MaXentiu filetant,
plurimis ex his incetëptis.MaXencius autèm fugiens,paulo
iiiperius à ponte Miluio, in pontém nàuigiis coin poli tum
ab latere ingtedi teftinans, laplüequiiri profundum de*
merlus el\,vo’ratumq; limo pödere thoracis corpus vixre-
pertum. Erâtis alffius imperii Conftantini lëptimuè. Inter
hæé DloCletiattus Salonæ defundus eft. Fertur auté Max-
entiu luppoficû arte mitliebri, tënêre maritianimu labora^
tis,aulpiciogratilfimi partus coepti à pueto Maxêtiu s rtulli
I vnq.charyfuit, nee patri autïoeerd qüidë Galletio.Inrerea
I dues Rbmani,qui Côftafitinum popolcerahtjvtih Corum
G
H
exurge-
VALENS.
alexane
x u r g e r e t a d i u r o r i u m , à r t V â l i g n i M a x c n t i l t f f a n n i d c l i b e -
r a c i , c ^ u i t a t e m c o r o n a n t , Ô c c u m g à u d i o v i é ï ô r é m C o n f t a n -
t i n u m v n a ç u m v i u i f i c a c r i i c e f i i f e i p i u n t , Ôc D e u m c o l l a u :
dantes, neeno & per ftptem dies adorante_s, « Gonftantin
q m v i d o r é m l a ü d i b u s m â g n i f i c a n t e s . h î o m u l t o p o f t d e -
i n c e p s i n O r i e n t e q u o q , a d u e r l u m L i d n i ü M a x i m i n 9 C a c -
f a r r e s n o u a s m o l i t u s . v i c i n ü e x i t i u m f o r t u i t a a p U d T a r f u m
C i j i c i æ & f i m p l i c i m o r t e p n e u e n i t . H i c f o r ^ c m e n t a r i i
progenitusjveroq-, nomine ante imperiüDa'ia d id us, pbft
imperiu GaleriusMaximinusappellabatur.Cçur quiadricnn
i o d e h i n ç p c r Ô r i e n t e m A u g u f t u s o j e n n i p f u i t : o r t u q u i -
n a A b V â l f . v e m m ( â n i e n t i f l l m i c u i u l q ; a c
les côriicdam intéfemit, cdm çum doldfe nimio nepötlS,
mater Helena inciéparet. poftnumerôlôs iritcrfccitaml-
cos : vir primo imp'erii temp'or'e optimis ^rincipibus, vltir
mo mediis compataudus. Inhumera; in éo animi Corpotif
bue virtutes clarucre, milicaris gloriæappetentiflîriius,for-
tuna in bclliS profpeta fuit, verum ita vt non fuperarët in-
dufti iam. Nam etiam Gothos, ïortilEmaseétes & copio-
(i filmas, poft ciuilc bellum in illößarbaricimmo folo ; hoc
eft, iii Sarmatarum regibne varie profligaliit, pace his ad
poftrémtim data, ingentemq;appd Barbaras gemes mémo-
nio dehincpct Oricnccm Attgüilas mennio fuit : ortu qui- riigratiaracollocamt. Cdo«rumqucndam m Cyproaf-
demarq;inftitqtopaftorali, veromTapientifliraifcuiafq;ac picanremnouisrcbiis,opprelfic. Tticcnnalibiisfuis DaU
litcrarmbculcot.mgcniq ingcaiuqiu quicto,tvu, auidior a«»«.«.. vini. . . . », n---- qùoebnus,7 '
| Dafeaw'tfiro)
■ .. M d n é i n b M i vlttaauara*ftimanpotdl,laudisauidüs.HicTraianuheriterarumcuicor,
luaédamcorcjipamcntealpei'aiubcbat »quod cum pigÊrec
&aura,difFetnqusEpricepiirct'in tempus fóbriumac ma-
tutinumftamit. Vafchsihtèréain Oticntcab cxercitubö-
pcrator appellatus, ab éodèm Licinio motte ujuItatur.De-
S C Alexander qui apüd Carthaginem imperator eft fa-
öus,liGoiiftabtinieicetcitn iugdlatür.Iltc fuit Pbtyx ongt-
ne,ingénio timidüs, inferior aduerfus laborem vitio iene-
dxartatis.lgitur COnliantinus decimoquatto impetnrui
anno totius Romani imperii Monocrator effeaus, omne
curi ttanftdlit ad diuinijecclefias etigens, Sc Uberaliter has
ex ratioqe publiciditans.lile primarn legem icnplit, idolotumtempUhistradi,
qmChtiftoruntdepl)tafncuineo&-
ne leges ptofcrebatCnïpus filitls eius^ecudam vero.Chn-
ftianos iolos militate , gentibnrq-, ac exerembtts pnncipa-
ri-tertiam,duas pafcbales hebdornadas, vnanj lcincét ante,
& altetam poft refuricaionem.fine labore cuiuiqua opens,
celehtandas. Hisita geftis, pax ptbfbnda & ttaqiuUitas ob-
tinuit orbem, Sc eXidtatio Sd,e[es,concuttentibus affidue
omnibus nationibus ad Sdem S iM E i »& baptizatis, ac
Dattiaconquaflanabusfimukcta.Verfienim;uetp,vt imperia
diificile^concotdiamcuiïpdiuntrGonitantmu^ m meens,&
ómniaefficere hitens qu? animo ptacpapflft»inpui
ptincipatumtotius orbis affedlans,Licinio bcllu/rr inuilir,
puanquamneceffitqdo Sc aiEnitas cum eq eApt, appritpo
eumto Pibnoniavigit: reèundoapud Cibalasiuxtapalude
Hiulcam nomine »Conftantino cafttaLIclni.t npete «rum-
pente, Licinius fugam petüt,Byxadtiumque(b^voloct.
peruenit, vbi Mattinianibn ofEciotummagiilrom Cciate
f ^ e a U i ^ a t i ^ o n E d a i d ^ .M e f i a _ M « d o n i a
potitus,numeto&'prouinciysoccnpauic. Vatiadcindem^
Pwepsbella.&psyreconc^iataEupcaeïi-PeniqueLicmius
denuo pugnatucus contra Cbnftantliium, Ipem viidonx
habebatt^diuinayipney5c£ctiEeikpeni^npenamGraci
dicunt, trmceumexpetturrj diuinanonemBciphici.Geminique
Apollnus, eiqie confuletju de bello tdpondifle
iettuxdaemomjnii i Ófenexvaldete iuaeuespugnatotes
plet. Interea Conftantinus icie potidr, Licnuum nauali &
tetteftri praelio vicit, & éum apnd Ktcomedram Bithyiu*
.Êbefn injiuvnentnm tïgium delérerijem m dedmonem
cepit,& contra kcramèntt religipnemTheifainnirre m cu-
Radkm miffu W iu a tum vna cum Matttmano M U g g -
^mMuensl^etcpliiMarnm^ipccniiuexeinplo.neitef
f c W P W N veneno.afpetadmodum,
jnqpatjM«, infeftvis ntetxs.qu« pee anfei-
n^kRue Foteniem indnftrUm. Agranbus plane ac rnfticaiS
t ie »& èd x e te tum ip ta » feu e r iffim u sS p ad o n um
^&aqlicMJm3roqmIn,veS,5PW* dpnuypt, ttmas, fonce^
Me.P^^eoygppéllatis^odem tempore resRomanamb
ij... yprl.m inlblentia tetumfeculannmaliquantum Con-
ftatinuni exMabuforaSilisannriidocibilitateiputanit.Pti-
;mumneceffiqapesp^quutUs,egtegiumv1tnm,&bomatiurn
iratns iui udmidm uuuiw * ui».
vltta quam xftimari poteft,laudis auidüs.Hic T raianü her-
bam parietariam ob titulos multis a:dibus inlcriptos äppel-
lare lolitus erat.Hic pontem in Danubio coiïfttuxit,habku
regiiimgemmis, & caput exornans perpetuo diadematc.
Commodifllmüstamé multis rebus luit, calumnias lëdare
legibus lèueriflimis, ciuiles nutrire arte s, praecipue ftudia
literarum, legere iplè, fcribere,meditari,audire legationës
& querimonias prouinciarum, affeÄator iufti amoris, qué
omnem fibi & Uberafitate & docilitate qu*fiuit, licutïn
nónullos amicos dubius, ita in reliquos egregius, nihil oc-
cafionum prsetermittens.quo opulentiores eos,clariorelq;
prsftaret.Mulras leges erogauit, quaföaex bqno Sc aequo,
plerafquefuperfluas, nonnullaslèueras. Primufque vrbem
hominis fui ad tantum faftigium euchere mdlitus eft, vt
Apm^jcmulam facerer.Nam cum ei omniaprolpere cede-
refit, ptopriari) volu thabere ciuitatem. Venien^q; ad cam-
piimante Ilium poficumiuxta H ellelppntum luper Aiacis
tumUlum,vbi AchiuicontraTroiani pugnantesnabuerunt
caffira,ciuitatem delignauit, porcafque fecit, qua; hadCnus
yidenrur ä nauigantibus. Haecagenti,per nodem Deusap-
paruit, mpnens vtalium quaereret locum: eumq; monens
-pergere ad Byzantium Thracia: ,illic eum habitare iullït.
‘ Quam,cum primitusByzantiü yp.caretur,auxit,& maximo
circumdedit muro,& chuerfis ornatam fabricis,aequam im-
periali Romae conftituit, &dënominata Conftatinopolim
appellarilêcundam Rpmam lege firmauit, ficutilex ipla in
marmorea platöma nolcitur efle cólcripta & iuxta equeftre
ftatuam eius ih Strategio eft conlHcuta Eäq; lum^nalibera-
y,tatp data.inilluftribus domibus eps qui ab yr^e Rpma e-
’rant; yiros tationabiles collocauit: & ex aliis locis lècundü
genus ehgens,& domos magnas eis diftribués, y t habitare-
tur ciuitas,egit.Tunc etiam templum lanél? Sophi* & lan-
Heiren£e,& Apoftolorum > Sc fandiMotii, & Archan-
gelijDeiamic9 princepsaedificauit. Tuncfunditustempló
Afclepii penes i£gas , & Veneris in Affacisfitu deftruiftq
multilque aliis euerfis, horum reddiiüs donauit ecclëfiis.
Simulacra namqueornata publice in Gonftan tinopolitana
vrbe propofuit,& tripodas Delphicos in circo ad lpe&am-
lum dedit, qu*ciim iplb videantur afpeéhi, fuperfluerëfe-
runtur.Tiïnc multae gentes ad baptifmumaccpflèrunt, mi-
Eachfisaébe, qua; patrata funta captiuis facerdotibus, qui
TiierarfubGalÜeno captiuatiJnterea mater imperatörisHe-
lena nomine in fosnhis admonita,Hierololymam propera-
uitj&fepulchrum Chrifti,quod lieer difficile, tarnen inue-
mt,fprdibus coopertum,&defuper templum V eneris xdi-
ficatum, vbi yirgineis cantibus inlultabant; prscepitq; de-
ftnmceleratiflimum templum, ipfümquepuluerem fune-
ftislactificiis violatumeüci,& procula ciuitate dilpergL
Exin locum purgari praecipiens,ftatim palam monumen-
tumdQmini apparuit. Apparuerunt & drcaiUud fuftbfla;
tres cruces Sc claui,fimul & titulus licens Hebrxis, Grscis
& latini?conlcriptus, 1ESVS NAZARENVS REX IV-
DMÓ'RVM.. Dicipirautemquiamortuuscrucistaéhilur-
jexit.De hoc ligno Sibylla dixit apud Paganos: O terbeatu
lignum, in q\io Deiis extenlus eltTuncergo qua; cruxdqnum.
eèt>q«*ktröhum,dubitare'cmperum.l^omdeMacari9ciuitaaé
prxful huiufmodi traiftaqi dubiratiönem fol-
’ uit. Mulieri nsunque nobiÜtate (dar*longa*gritudine fe-
tigat* vnam illarum crucium cum oiatiohë promprillima
adhibens,yirtutem Saluatoris agnouit.Moxenim vt mulierem
atngit crux, paffioné facuiflim* *gritudinis effugauit.
*_ r -»(Vin.ir De* rlahis nnidem nuibus man9
Bibliotb.Vit.TAtr.TmSt. ft______________ . ----------------------------- —
C h r i-'