üxtimfbragés mortuorum egerebantur. Et adhuc tarnen
penes omnes de corrapto aere fimplex credulitas erat,
cum exiftCnte quadam ancilla indice & conuiiicente, pci-
mum niultx matron« vt biberentvenenaquæcoxerant
compulfe: dein fimul quae Hau fere confiimp tæ font. Tanta
autëm multitude fuit matronarumin his facinoribus
confciarum.vt trecentae fëptuaginta damnatæ ex illis fimul
fuifte referantur. Annoab VrbeconditasCCCCXLlI. A-
lexander rex Epiroraruik Alexandri illius Magniauuncu-
lus.tranfiedis in Italiam copijs,cum bellum adueifus Romanos
pararef, & circa finitimas Roms vrbes firmaret vi-
•res exereitus fui,aüxiliaqué vel fibi acquirere^vel hoftibus
lùbtraherc ftu des bellis exerceretur, à Samnitibus qui Luca
næ genti fiiffragabantur, maximo beUo in l.ucania vidas
& oceifits eft.
Anno ab Vrbe eondita CCCCXXVI. iam Romani
! potentes eflecoeperanr. Bellum enim in CXXX fere mi-
liariojab Vrbëgerebatur apud Samnitas.qui medij funt inter
Picenum, Campaniam & Apuliam,gentem,fi opulen-
tiam eorum qurras, aureis atq; argenteis armis, & difep-
Iori vefte vfq; ad aCnbitum ornatos : fi infidiarum failacia,
falribus fere & montium fraude graflantes S\ rabiematq;
furorem,facrilegi$,humanisq; hoftijs in exitium Vrbis agir
tatos : fi pértinadam,fèxics rupto feed ere ipfis hoftib. ani-
mofiores. Romani ergo aduerfiim Sanitas pro Campanis
&Sidicinis bellum fiifcepere. Omnium fiquidem non
modo Italia? tantum ,fèd pene taro orbe terraru pulcher-
rimaCampania: plaga eft. Nullumhofpitaliusnauibus
mare. Hie illi nobiles portu?,Ggieta, Mifenus, Lucrinus
Sc Aruernusiquaidam maris dftia.Hicami&i viribus montes,
Gaurus, Falernus, Maflicus,&pulcherrimuscundo-
tum Vefintias. Vrbes ad mare, Formi;e,Cumæ,PuteoIi,
Herculaneum, Poihpeij,& ipfà caput vrbiu Capua,quondam
intertres maximas Rpmam Cai thaginemque nomi-
aata. Pro hac vrbe & pro his regionibus populus Ronùt-
nus S .mnitas muadit. L. Papyriiis Curforcum honore
Didatoris’àd bellum id prpfedns eft. Qui qim Romam
rcdilïët,Q;Fabio Maximo magiftroequitum, qaem apud
exerdtum reliquit, pratcepit, nefèàbfente pugnaret. file
öccafione reperta felicift. diraicauit, & viginsi millia Sam-
pitarum delenit. Ob quam rem à Didatore capice dam-
natus,quodfevetantepugnaflèr, ingenti fauoremilitum
Scpopuli liberates èft, tantaPàpyrio feditione commota,
vf pene ipfeinterficeretur. Poft HareSamnités circunifpe-
diöre curaac maioreapparatu inftrudo/apud Caudinas
FUrculas cpnlèderuht, T. Vetnrip &. Sp.Poftumio Cos. o-
mnésq; copias Romanorum ibidematiguftijs locoru'ar-
misq; conclnfàs ingenti dedecore vicerunt.Quorum dux
Pontius in taritum abiifits eft vidoriç fecuritate,vt Heren-
iiompatrem confufend um putaret,vtrum claufos occide-
ét,an parcéret fubiugatis : vt viuos tanien dedecori lerua-
rct, elegit. Romanos enim ante fiepiffime yinci & occidi,
mincjuamautem capi, aiK ad deditionein cogi potnifte
conftabat. Iraque Samnités vidoriä potiti , vniuerfixm
Romanum exerdtum turpiter captum, armis veftinyentisq;
nudattim,tantum fingulis vilioribus operimcntis'ob
verecundiam corporum tegendam concefus À fiib iago
mi Hum, feruitioqriubicdum, longum agere poihpæor-
diriem präfeeperunt. Sexcehtisautem equitibus Romanis
in obfidatum £eeeptis,oneratosignpminia, cæterisïebus
vacuosConfules remiferunt, fiib täK tarnen conditione
pacis, qualis facienda Samnitibus placuit. Sed fi fidem
ibederiS quam fibjRomahf fèruariàfubiedis Volunt, ipfi
fiibiedri SamnkiBits fetpailen^'hodie autpmninononefi
fenr, aut Samnifrdominartte feruirent. Pofteriore fiquidem
anno iubente Senatu infringunt Romani firmatam
cum Samnitibuspadione,|eosq; in bellum Cogupt. Quod
j PapyrioCos.infiftentéccmmiftïlm magnas ft.agèsytriui>
I quepopulidedit.cum hinc irarecemis infatniæ, indçglo-
J ria proÿimæ vidotiæ pugnantes inftirimlarent. .Tandem
Romani pertinaciter moriendd vicerunt, neccædiparitcr
nec cçdcredeftitcrunt,nifi pofreaquam vidis Samnitibus, I
Romanos beÜicofifÏÏtims ac ftrenftifiîmus habebatur, vt
cum Alexander Magnus difponere diceretur ab Oriente
defeendensjobtinere viribus Africam, atq; inde in Italiam
ttanfii eh i,Romani inter caster os duces, tun ein publica re
fiia optimos hune præcipuum fore qui A lexandri imperiu
fuftinere poflèt meditarentur. Eo tempore Appius Clandiusécnfbr
ingens aquam Claudiaminduxît, & viam Ap-
piam ûrauir. Circa ha^ctempora Iioaddus apud Hieroio*
lÿmam pontifex exritit, cuius frater Manaflès templusn in
monte Garizim conftruxit.
. Anno ab Vrbe condita C C C C L. Fabio Maximo V.
Dec^o Mure IV.Coss. quatuor florentiffimi for ti filmique
Italia: populi in vnu agmen.foedusq; le cpllégerunt.Nam-
que H etrufei, Vmbri, Saminites & Galli vno agmine con-
fpirantes, Romanos delere conati funt. Tremefaââ hoç
befio Romanoram animi,& labefaûata fiducia eft,nee
aufî fibi totum iperare de viribus, dolo diuifer^ hoftes, tu-
tius rati pluribiis fe bellis implicate,quam grauibus. Itaq;
cum quibufdam fuis ad depopukndos hoûiles agros,in
Vmbriam Hetruriamq; praemiffis, V rabrorum Hetrufcô-
rumque exercitu redire ad tulrionem fiiorum coegiflènt,
■ çutn Samnitibus & Gallis bellu inire properarunt. In quo
bello cum Gallorum impetu Romani premerentur, De-
cius Cos. occifiis ëft,Fabius tarnen poft magnam Decianae
partis ftragem, tandem vicit. EopræUoXL. millia Samai-
tum fiue Gallorum cælâ, Romanorum vero VI I.millia ex
Decij tantummodo {»rtequi occifiis eftyextin&areferun-
tur, fuifteautemabiq; Hetrufds& Vmbris,quos aftu Romani
b.ello auocauerant, Gallorum & Samnitam peditum
CXL.millia CCCXXX. équitu veroXLVII.milliaLiuius
refèrt, & carpentarios mille in armis contra aciem ftetifie
Romanani. Sedvc fiepe dibium eft, iemper Romanorum
autdomefticâ quietem extranéis bellis intettuptam, aüt
extraneos prouentus morbis interioribus aggrauatps, tantum
vt omnimodis ingences animi vndecunq; premeren-
j tunhanccruentâ triftemq; vi«5 fcoriam peftilentia ciuitatis
onerauitj&triumpjiales pompas obuiae mortuorum exe-
.quiaepolluerunt: néceratcui de triumpho gaudium fua-
deretur,cum tota ciuitas aut ægris fufpirâret,auc mortuis.
Sequitur annus quo inftaürato a Samnitibus prælio v iâ i
funt.atq;pcaftrafUgerunt. Pofteavero Samnités nouum
-animum habitumq; fùmentes,boc eft, deargeiîtatis armis
& veftibus, paratoq; animoni viricant mon, befio fefc of-
ferun t. Aduerfqm quos Papyriüs Cos.cu exercitu millus,
cam à præliarij's àugurib. conieifeanribus, congredi prohi-
bere tur.irridcns eos tam féliciter quam conftan ter ârripüit
bellum,cpnfecitq;. Nam in hoc pneho XH.rhillia hoftium
cæfà,tria milliacaptareferuntut Sed hanequoq; ifUus yere
laudandam viéloriâ, quam arufpices impedire non potue-
rtfnt,obotti fubito corrupfere morbi.Nam tancaac tam in-
tolçrabiiis peftilentiaper triennium tunçcorripnit duita-
cem.vt propter earn quacünq; rarione fedandam li bros Si-
byllinos confulërent. quibus iubebatur, vt ab Epidauro
Æficulapius exhiberetur. Miffi fiint legati ad vrbern Græ-
cam,quoslibenter Epidaurij atq; humaniterfufeeperunt.
Ibidem fè legatis fêrpens oftendit, raro ab incolis nifi féliciter
vifus. Cumq; per triduum fàmiliariter apparu iflet,
cunâisinfpedantibusfubijtintriremem Romanam, & ia
tabernaculq legati Q. Burgonij colleéhis quienit. Vrbe
profcdR Romani funt, anguis in naui iemper appatuit:
Antium ventum. eft, deicendit ièrpensad limcm templi
Æfculapij, &. triduo inrer-myrtos latuir, nec ad folitös ci-
bos proceifit.Dehincredijtadnaùé. Cumq; ventum eflèt
ad Tyberim, enatauit in infulam, in qua illi templu eft co-'
ftitutumj&moxfànitas Romanis data eft. Prætereaalccro
ab hinc anno Fabius Gurgcs Coss. male adueriûm Sam-
nites pugnauit.^Namque amiflo exercitu, tribusq; milli-
bus pcrdiris,vi«âus inVrbemrefugitJtaq; cuth Senatus de
fummouéndo eo deliberaret, pater èius Fabius Maximus
ignominiam filijdeprecatus,legatumfefilioiturum vitro
obtulit, fi,illi depellendæ ignômiiyîaî, & gerendiiteriim
- . * . belli facilitas daretur. Quaimpetrata pr*lioq;confèrto,
ö( capto puce eorum cum feptem milhbus rugum repo- cum fubito. pugnanrem filium Coss. infiftente Pontio
iuerunt.Deinde PapynbsSamcum expulfopraficfip Sam- Samnitarum duce, &;ihfeftis hoftium relis condufum vi- *
nitiço,expugnauit & cepit. Hic Papyriüs adeo tunc apud 1 deret,in medium fc agmé pius fenexequo vedlus ingeifit.
--------— --------— ------------------------ :— --------- »----------- --------------— : y " ^
GJjiofà£lopermotîRomarii,toraibiincubueréacie,donec
ipfiim ducem Ppntium deleto hpftîirexerdtu viÊtum op-
prefiiimq; cep?runt Cçfa futitineoprçlio XX.miÙia,capta'
autemlV.miîliacamiége fuo.plurimaqueoppida,Deinde
P Cornelius Rufinus,M.Curins'Dencàtusarnbo Colfico-
rraSamnitas niiflï ingentib.'pfæliis eos confécere,itàruihas
ipfïs vrbiuiii diruerites, vt hodie Samnium in ipio Samnio
'requiraturihec inueniri facile ppflît.Tum bellücumSanv-
nitib*peran.XLIX.multa Romanorum clade a£tum,capri
dùcis dqfticHtione-finitum eft, neque vllus hoftis fuit intra
-Italiam,quiRomanamvirtutem rhagis fatigauerir. Anno
fubfequénte cum Sabinis àConlule b'ellùmgeftum eft,vbi
quot millia hom: num interfedta fint, qüót capta, ipfc'Co-
ful oftendit. Qujcum in Senatti mâgnitudinéàcquifitiagri
Sabini, & muîtitudiné capti,uorü referre véllet f nurqèrum
explicare non potuit. Anrioab Vrbe côdita CCCCIXIII.
Dolabella & Domitio Cofi. Lucani, Brut, j , Samnités qtio-
quec.an HetrufcisSc Seitonib. Galhs faétafocierare cum
rediuiuum,contra Ropianos bellum moljrentur,Roinani
ad exorandos Gallos mifërelegatos.QupscumGalli inter-
feciflènt, Cæcilius Prætor ob vlcifcendam legatorùjri ne-
cem,& comprimendum tumùltum hoftiuincuin exercitu
miflus,ab Hetrufcis, Gallifqueopprefliisinteriit. Septem
qiræterea Tribnni militum ifi eapugna occifi flint, multi
rtöbilesibiderhtrucidati,XIV. etiam miliiaimilitiimRo-
manoru m iUô bello proftrataïùnt.
Annoab VrbecôditàCCCCLXIV.Taren Fini, qui in
India vltimi funt,Romanam claflèm forte prætereuntem è
ipedtacuio theatri prÔfpeâàm hoftiliter inuàferurir.quinq^'
tantum nauib. vixper rugâm elapfis;é^tera/retra<5tain por-'
tüm claffis &.profligata eftj^ræfeâi nâuium trucidaci.oin-'
nés bello vtiles cæfî,reliqui precio vendit! funt. Concfriub
flî Tarentuni d Romanis lèggti,y t de ifiaris quçrerentur
u iis »pulfatiabhifdë’audas iniurias infupér retulerïmc.
s caufis ingens bellum exortuineft. Romanós qui quâ-
tiquc hofteS circumftreperentpérmerientesjvlrimàadègit
ne èflitas Proletarios quoque in arma cogère, hoc ëft eos,
qui inV rbe ièmper fufhciendæprolis cafifa vacabant.mili-
riæ afcriberc, quippe cum frpftrade proie cuta eft,nifi reb,
prjefentibu^cpnfulatur. Itàque imittirivniuerfôs Tarenti-
norüfiues cum Æaiïiîo Cof Rôifianus exercinls,ignë fer-
roq; vaftat omnia, plurima expugnatoppida,ininriamih-
folentera'ceeptamcm<feliteryindicat.;ContinuoTarertii-
nospIurimisfinitimorumpFçfidiisfultos.niaximePyrrhils
âuxit Epirirex,qui ex genere Achillisrbïigîné trahebat,qui
etiâ in fèob maghitudinem viriumcofiliorumq* fummam
belli nomênq;trarifHüxit.Nam Tarentum vtpôteexL’âce- ’
dæiTiôniisconditam cognatarriquë Gïàécia: ifiuitatëm vin-
dicaturus, tbtas vires Epirt, Theflàliaï & Macedpniai,Ë!e- ;
phantos etiam vfquè in id tempus inüifpsRomanis nurae-
ro^CX.in Italiam primus intiexit,terra, mari vifis,ë‘quiÿ,ar-
mis' brlluis, ad poftremurri viribus fuis dolifqué tefribifis:
nifi quod Delphiçi illius fpiritüs , quem magnum ipfi vd-
tem feruiir,reîp.Sft> citcumuentus,airiBiguum éxitüm eius
fecit,qui non confüluiflct.Tumque primum Romanicum
tranfinarinp hofte dimicàrunt. Mifliis eft contra eiim C ofi,
P.Valferiu« Leuinus.Qui cum exploratoreçPy rrhi çép i fïet,
iufiir eos per ëafthrduci, Öcöftën <fi omnem exercituhijtum'-
que dimitti, vt rënünciarent Pÿrrho qui cum Romatiis a-
gerèntur.Itaq;apud Heracliam Lucaniæ vrbern fluuiumq;
Vririî prima inter Pyrrhum regem & Leuinum Cofipügna
cômifiàeft.CôfiimptàeftgrauilIimô certamine dies.vtrin-
quëbinnibus mori incentis,fugëre nefciis.IntroduÊtôs au-
tem inter currétia àgmina Elephantos,forma trùCes, odo-
re gradés,mole tcmbiles, vtvidereRomàni,nouopughâ-
digenerecircumuenti&territi, equis maxime pauirariri-
bus difFugerunt.Sedpdftquam Minutius Cehturioqüar-;
tæ legionis primas bàftatus prótéhmm in fe tàîri feïoeis
belttç Vncum.quam manumvocant,glàdio defecuir.&ço-
turbatam dolore vùlneris auétti bellp, atq;in fùos açrifer
fæniré compulit,eiufque immoderato dilcurfu peitiirbari
atq; permKceri coepere,finis pùgnæ etiam de bénéficié no--
écisimpofitus. Leuinus amen per noétemfugit. Roma-
nosviFfos fuillèturpis fuga prodidir, qtiorum tunc^ceci- j
difte referu,nturpéditûXiy.miIlia odingeriti viginti,equitesautem
cæfiducenti quadragintafèx, captifeptingenti
X 1 1. ligna amiflàX XII. Pyrrhus Romanos quos cepefat
fiurimphpnoretradauitjoccifbs fepeliuic. Quoscumad-
uerfo vulnerc & truci vultuetiam mortuos iacere vidiflèt,
tulîllead ccelu mantis fertur, cum hac voce,fè totius orbis
dominum effè potuille,' fi taies fibi milites contigifïènt.
Nam quantus ediuerfo numerus fociorum Pyrrhi fixent
extindus, memoriæ traditum nô eft,maxime quia feripto-
rumomniumveterummoseftexeaparte quæ viceratoc-
cifôrumnoncomendare numetum, nevidoriæ gloriam
maculent damna vi&oris: nifi forte cum adeo pauci caduc,
yt admiràtioncm terroremq; virtutis augeatpaucitasper-
ditôrum : ficut inpri macongreflione Perfîci belli apud A-
lexàndrum Magnam fuir, cuminter quadringentaferme
millia hpftium incerfedà cetum viginti équités, & nouem
tantupimodo pedites ineius exercitu defuifîè referuntur.*
Sed Pyrrhus atrocicatem cladis quam hoc bellp exceperar,
diisfiiisomnibps teftatus eft, affigens ritulum in templo
p Tarentini Iouisjin quo hæc fcripfit;
jQuiinuifti antefuere viri,pater optitne Qlytiipi,
tios & ego in pugna viei, v 'tEUifquefumab iifdettté
Et cum àfociis increparetur, cur fè vidum diceret qùi vi-
cilîèt,refpôdifle fertur, Næ ego fi itetu eodem modo vice-
ro.fine vh o milite Epirum reuertar.IntereaRomanus exer-
citus poftquâ vidusclamfugitde calkis,mifèrabilem belli
cladégfauiorib. monftris audamaccurnulatamq; perfèn-
fic.N am pâbülatores forte digreflbs velut hoftilis quædam
fiib ôrta tempeftas cum horribili fragorè coeli correptos di-
ris fulminib.exufEt. Qqippe triginta quatuor eorum idem
turbo proftrauitjduo & vigintifemineces relidi, iumenta
exanimata&capta quam plu rima,y t merit© conrigiflè non
infigiium vaftacionis futurç,fcd ipfà vaftario referattir.Poft
jd Pyrrhus CÔiundis fibi Sarnnitib.Lucanis,Brutiifq;,Roma
perrexit t omnia ferro igniq; vaftauic : Campania depo-
pulatuseft,atq; Prænefte vénit, miliarioabVrbeXVIII;
Mox terrore excrcitus quieum cum Cofi fèquebatur, in
Campaniàm fé recepit.Legati de redimendis captis ad Pyr-
rh um mi flî* PyrrhusLyconem & Molofliirh obuiâ eis exire
iuffic.Ipfe autem ‘Cum exornaris militibus proceftit ad portant,&
ira ab eo honorifice fiufeeptis, captiuos fine precio
Romam mifit., Vnum ex legatis Romanorum Fabricium
fie admiràtuSjCum eum pauperc eflè côgnouiflèt, vtquar-
taparteregnipramillafbllicitarevolueric, vt adfè tranfi-
retjContemptufque eft à Fabricio. Hincque cum Pyrrhus
propter legatos Romanorum ingenti admirarione tenere-
tur,legatum cum eis mifit,qui pacem çquis conditionrbus
pëteret,pr«cipuum virumCyneamnominedta vt Pyrrhus
partem îtaliæ,quam iam fixis armis occupauerat,obtineret.
Cyneas légatuspoftero die quam ingrelfusfuerat Româ,
& equèftrem ordi né,&: Senacum prop riis nPminib.faluta-
uit; pax tamen quam offèrebatdi^licuic.Remandatum eft
Pyrrho à Senatu, euçn cum Romanis nifi ex Icalia receffifi-
.fèt,pacem non poftè habcre.TunaRomaniiufîeruntcapti-
Uos orpnes quos Pyrrhus reddiderat, infâmes haberi, co
quod arinati capi pocuillent, nec ante eos âdyeterem ftâ-
tüm réuërfurbs , quam fibi notorum hoftium occilorum
fppliafétliliflènc.ItalegatusPyrrhireuerius eft.A quo cum
quæreretPyrrhus,qualem Romam côperiftèt, Cyneas di-
xit,regixm fepatriamvidiflè: lciÜcet taies illicfere omttes
ëfle, qualis,vnus Pyrrhus apud Êpirum & reliquat« Græ-
ciam puraretur. Secüda inter Pyrrhum & Romanos P.Sul-
picio & Decio Coffipugriain Apuliæfinib.fuit.vbiclades,
belli ad vtrpfque,fed maxime ad Pyrrhum, vidoria ad Romanos
concedcret. Nam cum diu cundis obnixein mu-
tüam cædem ruentib. anceps belli penderec euentus, Pyrrhus
traiasfixo brachio fàucius prior ceffit è prælio. Sed &
Fabndus legàtus tune vulneratus eft. Elephanti prima pugna
fàuciàri.àtquc in fixgam cogi poflèdeprchenfï» deinde j
fubiedis interpofteriora & mollia ignib. exagitati, infuper j
ardentes madhinas furore trepido circumferentes exitio
fixis fuerc. Cæfà funt in ea pugna quiriq; milia Ro m an orîi:
de exercitu vero Pyrrhi viginri milia proftrata funriregis ligua
ablata fixnfquinquagintà cria : Romanorum vndécim
amifïà fixnt:Pyrrhus Taren turn fugatuseft. In teriedo an^
no contra Pyrrhum Fabricius eft millus, qgi prius inter
; R 4 legatos