A
fi
C
|ip s Pauli Aquilegtenfis Diaconi
T um nopulus fibi tribunes plebis quafi proprios iudices
& derenlores creauic, per quos contra lenatum ôc GolE
tutus eflè poffet. Eodcm tempore Neemias concedente
Xerxe Perlàrum regc,Iudæam venir, muros vrbemq; refti-
tutt. Sequent! anno Vollci contra Romanos bellum præ-
paraiicrunt, & vidli acie etiam Cariolos ciuitatem perdi-
derunt, quam habuerunt optimam. XVI1L anno poftquä
reges eiedli erant,expullus ab vrbeRomanus dux C.Mar-
tius, qui Cäriolos ceperat Vollcorum ciuitatem, ad iplos
VoHèôs contendit iratus,& auxilia contra Romanos accepit.
Romanós fiepe vicit, vlque ad quintum miliarium
Vrbis acceffit, oppugnaturus etiam patriamluami:legatis
qui pacem petebant répudiât», niffadeum mater Veturia
Sc vxor Volum nia ex V rbe veniffènt. Quarum etiä preca-
tione remouitexercitum, quem lubmoucre armisRoma
rionpoterat. Atq; hicfecufilduspoftTarquinium fuit,qui
dux contra patriain fuam effet, inlóeoautemvbi oraue-
ranr, a mariro luo ara fada eil Fortunæ MuliebrL T. Qe-
ganio&P.MinutioGolT duo vel maxima omnium malo -
rum abominamentafirmes & peflalentiafellàm Vrbe cor-
ripuere. Cel^tum eftpauli{peràprælijs,led tarnen à riior-
abus non ell. Veientes & Hetralci graues^hoftes, ad.un-
óèis fibifinitimorum copijs in beha lurgéntes, obuijs M.
Fabio & Cn. Mi Coll excipiuntur. VbipoftSacramétum
iurationis quo le Romani deuouetant,nori nifi poft vrólo-
riam ad caftra rcdituros,adeo atrox certameri fuit,& viclis
viâoribnsque par fortuna, vw miflo plurimo exercitu,oc-
cifoq; in pugna Manlio confirle,M. Fabius conful obla-
tum fibi à Senatu triumph um lùlcipere recularet,eo quöd
frater liras Fortiter fàciens in ilia prælij tempeftate cecidifilet
inquiens, Quia tantis Reip. detrimentis ludus potius
debetur quam triümphus. C. Fabio & L. Virgin io Colf.
gloriofiffima illa numero &.viribus Fabiorum familia Ve-
ientanü lortita certamen, quandä Reip. orbitatem occalù
luo intulerit, infamib. vlqjadhuc vocabulistelles luntflu-
uius Cremera qui perdidit,& porta quæ mißt. Nam cum
CCC VI. Fabij vere darilfima Romani flatus lumina,lpe-
'ciaiefibiaduerltis holles Veientes decerni bellum expe-
tiuiflènr,pfoijiittétesSenatui & popufo per fè omne certamen
implendu,ita lunt profeóti omnes nobiles,& qui fin-
guH m^-notum exercituum ducesefledeberent. Dehinc
deduâiininfidiascircumuentxq;abhoftibus oës ibidem
trucidati lunt, vno tantu ad denunciandam cladem reler-
uatö, qui pp ætatempuerilem duci non poterat ad pugna.
Poll hxcccnlris in Vrbe habit9, & inuctaper cenlum liint
ibi centü & decem & feptem milia trecenti XVIII. Eodem
ten- pore Porphyria virgoyellalis ob ftupri crime viuajde-
f-flà eil Romæ ergo po 11 Vrbem conditam an. GCCLIX.
l'u(penroadmodiçûbello,grauis pélHIetttia,q lèmperibi
indu ias aut fadtaSintercepit.aut vt fierét coëgit, p vniueir-
làm ciùitatem incanduit violenter, vtitierito præcedente
nhani prodigio ccç-’nm ardere vifum fic,quado caput gentium
tanto morborum igné flagraui t. Nam eo anno Ebu-
tiuiri 8c ScruiliumambôsColTpeftilenriaconlumpfit,mi-
licarc-s c opias plu ri ma ex parce côfecit, multos no biles prç-
cipueîj; plebem feeda tabe deleuir, quamuis iam etiarri fiu-
pcnorequartoannooborralueseundempopulum depo-
pulatatir. Proximo dehinc anno dues çxules fèrurq; fugi-
riuiducc Herdonio viro SabinoRomaminualèrunc, mcé-
deruntque Capitolium. Vbi fortiflîme qoidem Valerio
Gonlulë&imperatoreobftitere iuniores, fieri adeo atrox
& graue dilcrimen prælij fuir, vtiplè quoq; Conlul Valerius
ibifueritoccilus,&indignam de lèruis vidloriamin-
fuper eriam liia morte foedauerit. Sequitur annus in quo
cum v idto exetcitp Conlul obleffirs eit. Nam Minutium
ColÜ congreffiprælio populi Equi V oiciqjfupcrarunt, ôc
fugientemin Algido monte, qui ab Vrbe XII. ferme ml-
1 iario abeft, fame ferroq; eixerunt : adtumq; inlélici ter foret,
ni Quintius Gincinnatus præcipuus life dictator jarta-
tamoblidionemoppreffb holle foluiffèc. Qui repertus
in rure quatuor iqgerum agrum poffidens manibus fuis
colebat. Is cum in opéré Ôc arans effet inuentus, fudore
det' rlo ab aratro accerlitus adfalces,tcgam prætextam accepit.
Mox lli mpto honore in ftruéloc^ exercitu cæfisho-
ftibus vidloceffectusliberaûit cxetcitùm, itigumq; boum
Equis impofuic,vi<5loriamq; quafi ftiuam tenens fubhiga-
tos holles profèprimus egit. Anno qui prpxifnus tracen-
tefimo ab Vrbe codita fuit, dum legati ab Athenienfibus
prop ter Solonis lege s defe t e ndas m i Ifi exp cdlani ur, arm a
Romana lames peililentiaq; compefcuit.
Iplèauttrecentcfimo & alteroanno abj Vrbe côditaim-
penum conlulare ceffàuic, & pro duob.confulibus decem
ladli funt,qui lummarn potellatem haberent conftituen-
daru m léguai Atticarura^gratia,qui à numéro Decemuiri
lunt nominati,q> magnam Reip. perniciem inuexit. Nam
primus ex decemuiris cedentibus cæteris; (plus Ap.Clau-
dius fibi continuauitimperium. Statimq; aliorum cpniu-
ratio lublccuta eft,vt more côteropto qup infigne imperij
penes vnum,poteftas auteur cômunis erac omnibus, omnia
propnjèlibidknib.agitarenc. Itàq; intercêetera quæin-
folentimme cunâi prælùmcbat,repente finguli cum duo-
denis falcibus cæterisqj imperatonjs iniïgnibus proceflè-
runt. Et nouo improbæ ordinationis incepto allegatale-
gatipne colulura emicuit agmenJTyrannorum,duabus ta-
bulis h. gum ad decem priores addicis agentes nîfolentiffi-
nio faim plurinia.' Etaie quö deponere magillratus mos
eratjCirm îifdem inlignibus proceflca unt. Secundo anno
exhisAp.GlaudiusVirginij cuiuidam,qpihoneftis iam fti-
pendijs contra Latinosin monte Algido militabat, filiam
virginern nomine Virginiam ftuprauic.Quam ob rem ad1
adtus V irginius.pater dolore libertatis,& pudore dedèco-
ris, prorradam ad leruirurem filiam in conlpedlu populi
pius p.irricidaproftrauit. Qua populus necellitaiis atroci-
tate permotus, & periculo libertatis admonit us, montent
Auentirium occupaujt armatus, nec tueriarxïris libertatem
deftitic,nifi poftquam ä Decemuiris poteftas ablata ell,
ipfiq; damnati Ipnt. Anno ab.Vrbç côdita CCCXV. per
totum 1ère annum ram cïèbri,tamq; etiam graues in Italia
terræmotus fuenirit,vt de innum.eris quaffationibus, ac
ruiiîis villarum oppidorumqj alfiduis Roma nunrijs firti-
garetur. DehinàitaiugisÔctorridaficcitasfuit,vtpra:lèn-
tistuncfùturiq; anpijpem gignendis terra fruélibusab-
negarit. Et his deriique temporib us Fidenates contra Romanos
rebellauerunc maximorum auxiliorum manu fti-
pante. Auxiliumhis præftabantV eientes ôc rexVeienuû
Tolumntus. Quæ. ambæ citiitatës tamviciriæ Vrbilunt,
vt Fidenæ & Veientum XVIII. miliario ab Vrbe abfint.
Coniunxeruntqj fe his ôc Vollci. Sed à M. Æmilio diâa-
torë & L.QuinrioCincinq^tolnagiftroequitum viéÜ,etiam
regem perdid; runt. Fidenæ captæ Ôc exciiæ. Tanta in
ipfis Fidenis èrat malor um animorumq; contentio, vt vel
domefticas clades lîiperfulà forinfecus bella ob literarent,
vèl poftdam na bellorum iwducias relaxatas d iuerlæ pelles
coelo terraq; e^candefcen tes inceflàbiii infellatibne cor-
rumperent.His denique temporibus grauiffimo terræmo-
tu cocuflà Sicilia infula, exælluanribusÆtnæ mont^igni-
busfauillifque calidi,,cum detrimento plurimo agrorum
villarumqjvaftara ell. Tunceciam Atlante ciuitas Lpcri-
dis adhærens tcrræ,continuo repen tino maris impetu ab-
fciffàatcj; ininlùlam delolataeft. Athenienfium quoque
ciuitatem milêra peftis inuafit diuque depopulata eft. Poll
XX.annos iidem Veientahi rebellauerunc. Djâacor contra
illos miflus eû Furius Camillus,qui primum eos vicie
acie: mox etiam ciuitatem diu obfidens, cunîculis clam
cepit, antiquilîimam Italiæ atq; ditilfimam. Inuentam-
que ibi ffàtuam Iunonis Moneræ iuflîtRomam transfer-
ri. Vnusautemè militibusperiocum interrogauit fimu-
lachrum an vellet ite Romam : rélpondit, voïo. Poft-
eâ cepit & Fâlilços.non minus nobiiem ciuitatem , fed
'commota ell ei domi inuidia, quafi prædam male diûi-
fiffèt,damnatu|queob eam caulam expullus ell ex ciui-
tate.
Dehinc irruptio Belgicorum Gallocum, Ôc incenditim
Vrbis inlèquitur. Cuicladiaudeat quilpiam fi poteft motus
huius temporis comparare, quamuis non æque pen-
deat præteriti mali fabula, & prælentis iniuria.lgitur Galli
Senonés duce Brenno yexercicii,copiofi> freti ôc robufto
nimis, enta vrbem Clulium obfideiée,obfidiorie dimiflà
totis viribus Romam contendunt. Hosica dire jrruences
Fabius cum exercitu conful exccpit.nec carné ôbftitit,imo
potius '
Hifioriarum Lib. / 1.
potins hoftilisille impetus Romanos quaii aridas legeres
fùccidit,ftrauit&tfanfiuit. Tcflatur hanc Fabij cladé-flu-
uius A Ilia, licut CremeraFabiorum. Non enim facile ali-
quis firmilem Roman æ militiæ ruinam rccenferer, etiamfi
Roma inluperincenlâ non eilet. Patentem Vrbem Qalli
penetrant,trucidant rigentes fimulachronfm modo in fuis
lèdibusSenatores, eosque incendio domorum crematos,
lapfii culminum fuorum lepeliunt vniuerlos. Cümqne
iam human* vires eis omniiio refiftere non poffcnt, A pol-
linem Delphicum conliiluenint. Relporidit,Deos fecum
& Candidas puellas Gallis pugnaturas. Tuhc in Aipibus
niuibus oppreffus Brenno cura omni fuo exercitu dele-
tus eft. lgitur reliquat^ iuuentutem, quàm Confiât vix
mille hominum tuncfuille,in atce Capiutolini mbntis la-
titan tem obfidione coneludunt, ibique infelices rc iiqriias
fame St pelle,defperatione ôc formidine terunt Captunu
que ilicoCapiéolium fucrat, nifi clamore anlèris efccit .tus
Manliusreftitiflct. Qui cum diu eos obfidercnc,& iam
Romani fame laboiarent, fragmenta panuni pro lapidh-
bus Gallis proiecerunl. Quamobrem accepco aura mille
librarum, nec Câpitoliunr oblidercc,ex Vrbe rècelïèrunc,
ledfècütiis eos Gamillusita cccidit, vt & aurum quod his
dacuni fiiecât, ôc omhia quæ ceperant militaria ligna re-
iiocaret, quamuis pridem cos grauiflime cecidiHêt. Ira
ten io Camillus triumphäs Vtbem îngreiïïis ell, & appel-?
latuseft (ècundus Romulus, 'quafi & iple patriar condi-
tor. lgitur curri ijdem Galli: Gapitolium obfiderem, C.
Fabius Dorfuo flameü Quirinahs iolenni die Gabinatus
iacra perfefé'n s per- hoftium tentoria ad Qtiirinalem montui'pi
made exinahitos affli&ofque dimiferit. Sequenti-
queanno fecurum ell laris trifle prodigium. Siquidem
in medio Vrbisförö terra diffiluit, vaftoque prxrumpto
hiantia fubito inferna paniere." Quod dum diutius ita
maneret, cunßilque terrorem in ferret, tandem inter-
pret.intibus arulpicibus , claudi barathri amplicudinem
pofle, ii in eoeprod eilet Roms precipfiffimum mittere-
rar ,voluntaric 3 iu iaclaris inanitet monilibus matrona-
rum ,'M. Gurtius cques Romanus, domo clarus, miH-
ti* infijjnibusfumptis cum equo lein id barathrum pra:-
Cipirauit, fieque conclufum eff. Poll eum läcrificanres
in eundeih locüm iecere fruges, & mox tefra in luam na-
turam redijt. AnabVrbe condita CCCLXXXVI IL
iterüm Gallofum rcrribilis inundatio iuxta Aniencm flu-
uiumad quartüm ab Vrbe lapidem confedic, facile fine
dubio Sc pödere multitudinis,&alacritate virtutisperttir-
batam occiipartna ciuitate, nifi brio ddenitudiftefui tor-
puiflet. Vbiatr'ociffimam pugnam fingulariter inchoauit
LiMan ius iu.ienis riobiliffimus de Senatoribiis., prpüo*
Caritem Galium adrfingulare Cer tarnen progteffus occidit,
&lüblata torqueaurea, colloqjfuo impolita, in perpetuü
Tqrquaci & h bi &pofteris cognomen obeinuit. Statim-
que eos Quintius dictator, ctuentiffimacongrelfione co-
fecit. Fugati ex hoc pralioplurimi Galli,inltauratis ite-
rinn copijs in bellum ruentes, a C. Splpicio diclatore lii-
perati font. Poll paululüm quoque Tulcorum pugna
lub C.. Marti o cöniecutaeft, vbi conijci datur quätum no-
miniim ciefiim fir,quan\do VIII. tnillia capta lunt T ufco-
rum Cenlu'. iterüm habitus eft-Tertio anno in ijfdetn dietem
cdntendits celebrato lacrificib tedije. Girca hxc ■ bus, Ga.li lein praedä per maritima localubicbtofq; cam-
temporaEfdraepucatur hiltöria fefipta. P.ato qudq; Phi-» j po ab Albanis moncibus diffuderuhr. EtcumLatini,qui
: j*~u** i äRomanis luibaäieraht milites pra:ftare nolIent,a Ro^
manisnoiiomilitumdeledlu habitö,tyrories eleiäi iünt.
lophus liis temporibus luille perhibetur.
implicit liber Primus*
I N C I P l t L I B E R
S E C VN D V S .
® M no; ab Vrbe cdndita CCCLXV. fieuilEmö
terraemotu Achaia ^niuerlà comm ata eff,&duæ
ll^.tunc çiijirates, ßilra6c Helice,abriiptislocorum
deuoratæ. Igitürpoflcaptam.Vrbém primo di-
gilitates mu ätae funt,& pro duöbus Conlülibhs làiffi Tri -
bcinimditares cöfuLiri poceftate. tlinc iam coepit Romana
ie.s crcfcerçi Nam Camillus eö annoVolfcorum ciuitatem
quæ per LXX.annos bel. ü gellèrat, vicie,&Equotum yt-
bem, dcSutrinorü,atq; ömliesdeletis earündem exerefri-
busoceupauic, &tres fimültriumphosegir. Titusetiaitt
Quintius Gincinnatuis Præneftinos, qui vlqj ad vrbis Ro-
tnæ portas ciitn be.llo vénérant, periècutus ad Humen AI-
liam vi'cit: ödlo ciuitates quælùb ipfisagebant, Romanis
â<iiunxit-, iplam Prænefté aggcelliis in dedirionetn accepit.
Quæ omnia ab eo gefta funt viginti diebus : triumphus
ipii décrétas eff. Verum dignicas Tribunonkn milttariü
non diu perlèuerauit. Nam poll aliquantum nullos pja-
cuit fieri, & quad tic nniuni in Vrbe i ta fluxic,vt potcîbtes
ibi maiores non dient. Præliimplèrunc tarnen Tribuni
militates cölulari poceftate iteram dignitatem,& triennio
perfeuerauerünt. Rurlus Goss.tà<£ti.L.Genutio>& Q^cr-
üili.o.conlulibus mortuuseftCamihus, honorq; eilecun-
dus poll Romulum delatus eff. Anno ab Vrbecondita
CCGLXXXiy.His temporibus ingens vniucriàm Roma
peffilentiacorripuit: non vtalToletplusminufvefolito té-
pore turbata répeiies. hoceff aut inrepeflitiahyemisüc-
cit^s,aut repentinus c.tlorVeris,amincongruus humor æ-
ffa^is,vclautumni diuitis pinguis&indigeffaillccebra, infliger
ctiäexpirata de Cal.ibrtæ làlribus aura corrUmpens,
& repentinosacucarum infirmitarum afferre lolira rranl-
curfus : led grams diucurnaque, ôc in nullo dilpar lèxu, in
nulla ætatediilimilis, generali cundtos per biennium iu-
gjter rabe confecit, vc etiaat quos non egit in mortem,
BibliQtk.Vet.?Atr,Tum.'6 .
Faclæq; legioncs X. qui modus LX.vel ampliusarmàto
rum tnillià efEciebat,aduerftis ep§ proceffef une; parais ad-
huc Romanis rebus,,tanta tameil in ire militari vircus erac.
Qine cum profeâæ effèntaduerlus Gallos diice L. Furio,
quidam ex Gallis vnum ex Romanis qui effet optimus
prouocabat. Tuftclè M. Valerius Trbunusmilitum ob^-
tulir, & cum proceflïflèt armatus, coruuseilupradexte-
rüm brachium ledit Mox commiflàaduerias Gallumpu-
gria,idem coruus alis & vnguibus Galli oculos verberauie,
heredlutopôflètalpicere : Ita à Tribuho Valerio interfe-
ûus,nô lolum viûoriam ei,lèd eriam nomen dédit. Nam
pollea idem Goruinus ell dieffus, ac propter hoc inericum
annorüm XIII. Confiileff fa&üs. Occilbenfinprouo-
carore Gallo, al j omnesterriri lparfimquefùgientes,gra-
üicer tmcidari lunn Tune liquidem dilata nox.vfque ad
plürimam pa tem diei têndivilà ell Tunceciam lâxa gran-
dibi mixta nubibuscccidere. Eodemque tempore Ma-
gnùs Alexander, hiagnus vero illegyrges miferiarum, at-
queatrociilimus turbo cörius Qricntis natus eff. Aimo ab
Vrbe condita CGCÇIX. Larini qui nolucranc milites dare,
hoc quoi|i à Romanis exigerc coepcrUnt,vt vnusCon-
fuladeoru, alter ex Romahorurn populo crcarctùr.Quod
cum effet negatum, bellum contra eos iUtulerunt, Man-
liô Torquato ôc Decio Mure Conlul.bus, in qüo belle)
vhus COn lui interfedlus eft, alter extirit impie parricida^
Manlius enimTorquatusfiliura luum iuuenem vidlorc,
inrerteÛorem Decij Tulculani nobilis equitis, & præci-
pnè p.rouocancis arque iniulrantis hoftis o. cidir. Alius vero
.Conlul cum ireiatocoufiiâu illudeornu cui pneerat,
cædi atqueaftligi videret, inser confti rilfimos holles Ipô-
te p r olap lus occubnit. Manlius quamuis vitftor, occurium
tarnen|tiobi:iüm iuuenum.Ronianorum , qui légitimé
exhiberi lolet in triuuinphis,parridda non meruit, btatuæ
Goniulibiis ob nieritunvvidoriæ in follris pofitæ fur.t. j
Eo ànnp etiarri Alexandria ab Alexandra Macedone con-
dicaeftl Anno autem poil hune Icqueme, Mmuria virgo
veftalisob^dmiffum inceftum damuata ell > viuaque ob-
ruta in campo qui nunc Sceleratus dicicur» At vero exin
tempore incerieéto, horrelco refèrre quod geftû cil. Nam j
Claudio Marcello & Valerio Flacco Coss incicdibiti rabie .
& amore leelerum Romana: matron« exarië runt. Etat vero
firdüs ille ac peftilens annus, inlçCtæ iam vndiq, cater-
R- î