P au li V ffa rn efrieü D iac. AquÜ.
fideliffimus.obfcrato diligenterpftlo remanfit intrinfècus iutorio Francorum in patriam ad fuum dileôtum Bertari-
folus. Hunulfus; veroBercaridum denmriangpiilo, qiïieft dumfùnc profeâi.
a parte Ticini fltimi nis,per fùnem depoiùit,eique quos poulie
focios coniunxit. Qui arreptis quos in paftuinuenefat
equis,eadem noûead Aftenfèm properant ciuitatèrh, in
qua Ber tari di aruici ma n e bant .De i n d e Bertaridus quanto-
cius Taurinenfêm vrbépetens, aie poft clauftrajtaliç tranf
greffiis,Francorum ad patriam peruenit-Sicque Deus bm-
nipoten s diipofitione mifericordi,&ihnocentem à morte
eripuit, & ex animo bona fadentem ab offenftone regem
ièruauit.
CAP. III.
At vero rcx Grimoaldus dum Bertaridumin h o(pi tio fiio
quiefcere putaret, abeodem hofpitioyfquead palatium
fuumades hominumhinc &indeaftarefècit,vtper eorum
medium Bertaridusdeduceretur,quatenus efFugere minime
pollet. Çumque à regè miffi venifïènt,qui Bertaridum
ad palatium euocarent*. &ad oftium in quo eum quiefcere
putabat pul {àilènt, veftiar ius ille qui introrius erat,rogabat
eos dicens: Mifèricordiam cum eo Facite,eumque pauluïü
quieicere finite i quia adhuc de innere lafîus, graüiffimo
fomno deprimitur. Qûod cüilli adquiëüiffent,fioc ipfiim
régi nuntkuerunt,qüiaadhuc Bertaridus graui fomno qui?
efcerer.T unc'$e:Sic,inquit,hefterno fèrovino fè adeo op-
pleùitjVt adhuc vigilare non pofEtQuibus tarnen prices
pic, vt moxeum exçitatum ad palatium deducerent. Qui
yehientes ad iariüam cubiculi> in quo Ber taridum iperabat
quieicere, cæperuntacrius pul fare. Tuncveftiariusilierur-
fiimeos rogareeoepit,vtquafieundemB.ertariâuin^iqua-
tulum adhuc dormire permitçerent Qui irati vociférantes ;
iam fàtisebriofiim ilium quîeuifle ,mqx calcibus eiufdem ;
cubiculi oftium confringint,ingrelfique Bertaridumin le-
ôhilo requirunt. Quem cum non inuenillènt, ad requifita
eumnaturæ refîdere iùipicatiiunt. Que cumnec ibirepe-
riiîent.veftiarium, illun? interrogant , quiddeBertarido fa-
dum fuiflèt.Qijibus ille fugîïïc eumreipondic. Quem fia-
timcapillis apprehenfum furentes, eumque verberantes
ad palatium pertrahunt,eumque ad regis prælentiam per-
ducentes,fugç Bertaridi huuc efiè çqniaüm,ideoque morte
digni fli mum dicunt. Quemrex dimittiptaecepit,cumqj
per ordinem,qualiter Èërtaridus eiFugiftèt,inquifiuit. Ille
regivrüuerfàficut a&a füerant retulit. Tunctexà drcum-
ftantibus requifiuit diceris :Quidvobis dehomineiftövi-
detur, qui taliterperpetraiiit ? Tune omnes vna Voce ré-
fponderunt, eum eile dignum multis fnppliciis excruciating
intérim AtrexrPer eum qui me nafci fecit, inquit,di-
gtras eft homo ifte bene habere; qui fë pro fidefui d om ini
morti tradere non reeufauit. Eum que mox inter fiiqsyefti
arioseflèpraecepit admonens eum vt fibreandem fidem,
quam ergaBertariclum habuerat,ièruaret:mùltaiè er com-
moda largiturum promittens. Cum rexrequireret quid de
Hunulfo faftum fuifïét, nüntiatu èft ei quod in beatiA^r-
dhangeh Michaelis bafilicamçonfugiumfeçiilet.Qijimôx
ad eummifitjiponteprqmittensquodmhil pateretur'ma-
h,tantum in lua fide vehiret.HunuIfiiS'vero talé regis pro-
miifionem audiens.mox ad palatium vènit, atque ad regis
veftigiaprouolutus,interr6gatus àb eoeft, quomodo aut
qualiter Bertaridus'èuadere potuiïî«.Àtille cum ei cundla ]
cxordiheretuliflet, rex ems^fidèm^ prudentiam coflau-
daiis j omnes fàcultates êius, '& quicqiud habère poterat,
eidemclementèrconceflît. ;
c a p , „ iy.
Cumqi poftaliquod tempus rex Hunulfirm inquireret,
vtrumyelletipfis die!?, cum BertaridoeiTe.?illc iureiurado
ait j CuBertarido prius fe veile mori, q v^uam alibi in fum-
mis deliciis viuere. Tunc rex veibanum illureqfiuit,dices,
ytrumeliuseiefletfecuinPalatio manere, an cüBertarido
in peregrinationedegere. Quicu ei fimilia,ficut &Hunul-
%AeJpohdifletjrex eoru verba benigneluicipiens, eorfi-
que fidem collaudaSjprxcepitHunulfo vt quicquid vellet
de domo fiia toUeret,pueros. icilicet &equos &diueriam
fiipclle<ftilem>&ad Bertaridum iliae^tis properaret. Pari et-
atn niodp Sc veftiaciu illu abioluit.Qui omnia iua iecudum
^ffligPi^tg^gislufim^H^r tolientes, cu ciuiHeregis adc
a p . :.yn .
Hac tempeftate Francorum exercitus de pfouincia egrê^-
diens,in Iraliam introuxic Montra qups Grimoaldus cum
LangobardisprogreifiiS'haceos artedecepit.Fugere quip-
pe iè eorum impetum fim ulans, caftraiiiafimiilcumtento-
- riis,& diuerfis paricer refeitabonis,prà*cipueqqe vini opti-
mi copia, adduétis hominibus dmnino vacùa reliqtiit.
Quo dum Francorum acjcsadueniilent, exftimantes Gri-
, moaldum cumLangobardis pauoredetertitos caftra integra
reliquiflè, m afclæti eifedti certâtim cuniftaihiiSdtmt,
. camainqueaffluciitilfimam inftruunc.Qui dumdiuerfise-
•pulis,multoque degrauati vino fomnoq} quieuiMen^Gi'i-
; moaldus iuper eos poftnoéfcjs medium jrruens^tanta eos
cæde pr6ftrauir,vr vixpauci exeiselapfi, ad patriam value-
runt repedare.Qui locus vbi hoc geftqm eft prslium Frân-
• corum,vlquehodie Riuus appellatur, necfqngediftatab
Aftenfisciuitatismoenibus.
C AP. VI.
His diebus ConftantinusiAuguftus,qui &Gonilans eft
appellatus,ltaliam de Langobardorum nranu eruere cupi-%
^ens, Conftantinopoli egreirusn|rlittoraliaicer,habens, A-
thénas vehit, indeq; mare rranigrèflàSïTàrentumapplicu-
t it,Qui camen prius ad folicarium .q,uendam,qui propheriæ
; ipiritum habere dicebatur,abiit,ftudibie ab eo fciiçitans,yr;
trum gentetn Langobardorum,quae in Italia habitabat,iu-
^perare & obtinere poiler. A quo cum feruus Dei ipatiura
vniusnodis experiiFec,vt pro hoc ipfo dominumiuppiica-
ret,fa<fto mane ira eidem Auguftbreipondit.’Gens Lange-
bardoruni iuperari modo ab aliquo nonpotéft,quiaregina
quædamex aliaproiïincia veniénsFbMHic^m beatiïohan-
ms baptiftae in Langobardorumfinibusiconftruxit,& propter
hoc ipie beams Iohannes pr^Dmgobardorum genre
continue intercedit. Veniet au tern tempus quando ipium
oraculü habebitur deipe^:uii& tuc gens ipiaperibit.Quod
nositafaiftum elle probauimus, quia ante Langobardorfi
perditionem,eandem bfeati lohannis bafilicam,quæ vtiq;
in loco qui Modicia dicitur eft côftituta,per viles perionas
ordinari confpeximus, ita vt indignis &adulteris non pro
vit* mericojiedpræmionim dationc, ifdemlocus yenera-
»büislargiretur. " 1Ç
A P. VII.
f. Igitur cum,vt diximus, Conftans Auguftus Tarentum
veniilet, egreifits exinde Beneuentanoprm fines inuafit,'
omnefque peneper quasyenerat. Langobardorum citiite-
tes cepit. Luceriam qupque opulentam Apuliæciuitatem,
expugnatam foi dus injades diruit,& ad folum vfque pro-
$fcrauit. Arentiam iane.propter munitiififnamilocipofitio-
nem, capere minimepotuit. Deinde cum omni iuo exerci-
tuBeneuentum circundedif,& earn vehementerexpugna^
re d*pit,vbi tuntAomoaldus Grimoaldi p iu ^ adhuc iu-
uenculfis ducatum teiiebat.Qui ftatim vtlmperatoris a i^
uentum cognouit,nutricium fiium nomine Sefualdum ad5
pattern Grimoaldum trans Pad.um direxit, obfecrans vt^
quantociusveniret, filioque firo àc Beneuentanis, quos
ipie nutrierat,potenter lùççurEerer.Quod Grimoaldus rex
audiens,ftatim cum exercitu filio layurus auxili,um,Bene-
uentum perg^fe cæpit.Quém plures ex Larigobardis in iti-j
nere relinquence s,ad p r opria remearuntjdioen te s : quia ex-
poliaiïçt palatium, &iamnpnréüerfîitüs repeteretBenë-
uentum. Interim Inaperatoris ^èxercitus Beneuefttürb.
diuerfis machinis vehementer expugnabat} è contra Rb-
moalduscumLangobardisïbrriterrenftebat. Quiquam-
uiscum tanta mulritudine çôgredi mapuad manu^propter;
paucitatem exercitus, non auderet,frequenter tamen cum
expeditis itlfienibus hoitiûcaftra irrupens, magnas èifdê
inferebat vn4 i<i\ieclades.Grimoaldus eius pater cû iam
que properare^eundem nutriciûëius de quo^prçmifimiis,
adfilium miiit,quieifuumaduentumnunciaret. Qui cum
propeBeneuentû.yeniiIer,àQr*ciscaptus,imperatoride-
latus eft.Qui ab eo vnde veniret,requirens,ille,ièà Grimo-, ;
aldo rege venire, cundcmc^ regem citius aduétare nuciauit.
( Statimq; Imperator exterritùs confiliu cuiuis iniit,quate- ;
I nus cûRomualdo paiciiccretur.vtNçapqlim poftèt re,nerti.
: . CAP.!
C A P. f r u h
AcceptaitiobfideRomoaUiforotejCmHomentSifaifuit,
cum eodem pacem fecit-Eius verb nutricium Seiualdum
ad muros ducipra:cepit,mortem eidem minatus, fi aliquid
Romoaldo auc ciuibus de Grimoaldi a^ueUtu nunfiaret,
(ed potius afleueraret eundem minime venire ppik.Q^oa
illeita ie fa&urura yt ei pvaici^iebatur ptomifit fedcum
propemurosadueniiret,velle le Rombal4 umvidcrediHit.
Qui Romoaldus cum citius adueniflet,hcadcuni locUtus
eit:Conftans efto domineRomoalde»& habens fiduCiam
noli turbari,quia tuus genitor citius,tibi au^ilium prabitUr-;
rus adgrit. Nam feias eum hac noifte iuxta $arigtum fluuiu
cum valido exercitu manere,tantum obfecro vt miftjidor-.
diam exhibeasme* vxori & filiis> quiagens iiw perfiaa me
viuere non finec. Cumque hoc dixiilec ,'iufluImpprato-
ris caput^ius abicifum eft,atque cum belli machina,quam
petrariam vacant, in vrbem proiedu eft. Qgod caput Romoaldus
fibi deferri iuifiia, idque lachrimaris ofculatus eft,
d»noque in loculo tumularip*ecepit*
cap. ix.
Metuens igitur Imperitbr fubitum Grimoaldi re|isad-
uencum, dimifla Beneueti obfidione,NeapolittiproncilCi-
tur.Cuius tamen exercitum MittolaCapuanus Comesiu-,
xtafluenta, Caloris flumfiiisrin loco qui vfque hodiel u-
gna dicitur,vehementer attriuit*
CAP* X.
Poftquam verb Imperator Neapolim peruenjc, VnuseX
eiusoprimatjibus,cuihomen SaburruseratjabAuguftovt
ferturvieintimiUamilitumexpenit/equecum Romoaldo
©UgnatimimviQ:0remq}lp0pondit.Qui cum acceptoeXcrdmadlocuth
cui Forinus nomen eft aduemffet, ibique
caftra pofuiftec, G rimoatdus qui 1am Beneuentum aduene-
rat,hecauiiens,contra eum proficifci voiuit.Cm films Romoaldus,
non eft opus.inquitjled tantum partem nobis de
exercitu veftrb tribuiw. Ego Deo fauente cutn eo pwgnu-
bo, & cum vicero maior vtique gloria veftr® pocenn* ad-*
fcribetur.F^umqueeft, &acceptaaliqua parre depatns
exercifcitUipariterque cumfuis hQminib.contraSaburrum
proficitur.Qui prills quam bellumcum eo iniret,aquatu*
or partibus tubas infotiare pr*cepit,mbxque fuper eos au-
denter irruit.Cumquevfraeque acies forti intent! one pug-
narent, tunevnusdeexerdni regis-iomme Amalongus,
quiregiumcontum ferre erat folitus,quendam, Gr*cuUi
eodem cbntdvtriique manibus former percutiensjde fella
fuperquamequitabatfuftulit, eumque inaerajupet caput
(hum kuauit. Quod cemens Gnecorum exertitus, mox
immenfo pauorepercemtus,infugam conueratur,vtima-
,que pemicie caeliis, fibifugiendo mortem, Romoaldo &
Langobardis vidoriaa^eperit.ItaSaburrus qui feunperatorifuovi
«ftbria*ttopFumdeLangobardiSpromiferatpatrare,
ad eum cum paucisremeans lgnomimam deportamt.
Romoaldus vero patratade inimids vi<ftom,Beneuentum
triumphans rtuerfus eft,patriquegaudium & cundis fecu-
ritttcmfublaco hoftium rimoreconaexit.
CAP. XI.
At vero Conftans Anguftus.cum mfelfeconttal-ango.
bardosgeftlfte confpiccret.omnes fx w x ix fn^minas con-
rra fiios'^ibc eft Romanos retori«. Namegrefo Neapoh
Romamnermxit.CuiftxtoabvtbemillanoVitalianusPapacuto
facerdotibus & Romano populooccurnt.Qn.Au-
luftus cum ad beau Petri limma perueni®:t,obtulitei pal-
lumaurp textum: &manens apud Romanos diebns duo-
decim,omnia qnae foerantantiquiras mftimtaexaere in or-
namentum ciuitatis depofuitjio tantum yteriam bafilicatti
beatsMati^qnataliquando Pantheon vocabamr.&con-
ditum fuetatin honoremomnium deorumi dciamlbiper
conceffionem fuperiotnm prinapamdocns erat omniuifl
mattytum, 4icooJ«e«t5t, te^ilafquesreasexmdWt^et-
ret eiquefimulcumaliisommbus ornamenrisiConteriinopoiimttanfmittetdnDeindntenetfusImpemtotNea.
oolim, irinere terreno pettexit in cm.tatemRcgium.In-
gteffirique Siciliam per indi£tionem feppmam. habttauit
~ ^ nH.lMh.Vit.Pttr.Tm-SinSiracuia,&
talesaffliâ:iohesimpoiuîtpopuloreu habita-
toribus vel po'fleflonbus Calabriæ,Siciliae, Africa;, atque
Sardiniæ,quales an tea nuhquam audit* funt^ta vtetiam v*
xorësà maritiSjVel filij à parentibus lepararentui. Sed&ai
lia multa ScinaUdita illaium ’regionü populi funt perpefli*
ita.vtnullifp.es vit* remanerets Nam &c Va là Sc cimelia fan*
eftarum Dei EcdefiàruiXitimpdriahiüflùd&Græcotum alla*
ritia fublata funt. Manfic atttem Imperator in Sicilia ab in*
didione feptima vfque in dilodtcimam:fed tandem tanta-
tlim iniquitatum poenas luit,atque dum fe in balneo laua-
ret,à fuis extindas eft.
CAF. x r t
interftcSbo igitur apudSirâcufàs Confiante Imperatoréj
Meceti us in Sicilia reghuin arrip'iut, fed abfqtie Orientalis
exercitus Voluntaté.Contraquem Italiæ militiæ milites,a-
lij perHiftriam,alij per partes Camparii*e,alij veroà parth
bus Africæ&SardiniævenienteS,vehementérinSiracufas
irruerunt, eumque Vita priuauerunt Multi ëx iudidbusie-
ius detruncati,multique Conftannnopolim perdu£ti funt:
cum quibus pariter Sc falfi Impetatoris Capüt eft depôrta-
tum*
CAP. X lil.
Hæcaudiensgenà SarrâcehoruW,qü* AleXandriam Si
Ægyptum peruafeiat, fubito cüra multis nâuib'iis veriièn-
tes Siciiiâ inuadünr,SnacuiaSiingreditintur,inultamq;ftra*
gem faci un t populo rum, Vix paucis euadentibus qifi pet
muhitiflima caftra & iuga confugerant rnontmm. Atife-
rentes quoqueprâèdam nimiam, Sc ofnne illud quod Con*
ftans Auguftus i Roma abftulerat 01 natum in ære & diuerfis
fpedbüSjficqiïé AleXandriam reuerfifunt*
CAP. ^ 1 V.
Potto régis filia> qüàrh de Benèiietito obfidem nomine
Gifa fublatam diximus j Siciliam veniens diem claufit extremum.
CAP. XV.
Hoc temporé tant* pluulæ tarttaque tonitruafuerünt,
quanta ante nullus meminerit hominumiita vtinnu mera
hominü & ani mantium milia fulminibüs ellértt peremp ta.
Eo anno legumina, qu* propter pluuias colligi nequiue-
rant,iteruràîenata & ad rnaturitatem vfque pérdudb iUnt.
CAP. XVÎ.
AtveroGrimoalduS ereptisBeneuentanis&eorumpro-
uinciis à Græcis.apüd Ticinum ad palatium fiium repeda-
re di'fponenSjTrafemundü qui dudumCapnæ comes fue-
ratj&eiadpercipiendum regnumftfenuiffimeparuerar,
data ei in matrimonium fila lîïiâ, Romoaldi alteralorore,
eumpoft Attonem,de quofuperius diximus, apud Spole-
tum dudorem fecit,indeque ticinum reuerfus eft.
CAP. XVII.
i Si quidem,vffuperius pr*miletamus,Grafillfo Foroiti-
lianorum ducé defunto, fucceffor eius, in ducatji Ago da^
tuside cuius nomine vfque hodie domusquçdam intra Forum
H conftituta,domusr Agoms appellatur. Quo Ago-
riernortuo, FàroiüliànorumdudorLupus efficitur. Hie
Lupus in Grades infulam,qu* non lohge ab Aquileiaeft,
cutn equeftri exercitu,per ftratam qu* antiquicus per mare
fedte fuerat introiuit.Et de pnedata ipfa emirate, Aquile-
ienfis ecclefiæ thefauros exinde auferens deportamt Huic
Lupo quando Grimoaldus Beneuentum perrexit,luum pa-
ratiumcommendauit. .
c a p : x v i i i . , m
Out Lupus dum tege abfentc mulra infolenter apud
Ticinum egiflèt.quippe quia eum reuetfurum non çffima-
rét teuertente rege lciens eidem ea quae non rettegeflerat
difplicerç, Forum IuUj petens, contra eundem regemfu*
iiëdüiriæconfcius rebellauit.
CAP. XIX.
tunc Grimoaldus nolens ciuile bellum inter Langobar-
db 5 excitare,regi A uarum CaCano mandauit,ycinForumiu-
— --------- " ; O lij con-
VII.
I f 1 1