l y C. Anicius Praetor contra Gcndum* "Seri
, facile vnopreliovidfcus,moxfcdedidit. Mater eius
;iiScd,uófiiij, frater qitoq; fimul in potcftatemRoma-
riVeneruot. Bello intratrigintadiesperaâ:o,anrpcor
citra Tagutp fiöntetrhabitames, 'qnum voluntaries bi de"
ditionem recepiflet,per frelusinterfecit.Simahnsenirnde
commodis fe adturum fore, ac circumpofitis miiitibxan-
dfeos inermes & incautos interfecit.Quæ*espoflea vjifrtercftGentiumviäum.
quambellumcceptumnun- fæHifpanke propter Rotnanorum perftdiam-caufa rmxirc
rur.Cum Perleo autemÆmiliusPaulusCofrettio no-
sSeptejnb.dimicauit>vicitq;cum. Viginti raillib.ped tu
eius occifis, equitatus-ciim rege interfugit. Romanorüex-
ercitusC. milite samifèrat: Maccdones vero Romaniste
dediderunt. Iptejcexcumdeterereturabamicis, venitin
Pauli poteftat^mSed honorem ei Æmilius Paulus Cofnd
quafi yidto prebuit.Nam & völencem fibicad er.ead pedes
nö permiht iuxta (c in fcilacoiloeaiut. Qu:n P.Vacienus
ad VrbemRour.am nodte vadens, vi’ditduos iuuenes albis
equis tedëntes,qui iuflèrunt,vt die fequéti fènacui nuncia-
reCjPerfeum regemMacédonü à Paulo elle captura.Vacie-
nus quidc beta cxoquutuseftj fed iufrutenatus radius eft in
caregrem,tanquam ;emerarius incertorum locutpr. Mox
licerîs Pauli de die vidtoriaq; cect i res patuit. Vacienu$;fta-
tim,dc cuftodialolutus agrum dono accepit. Et Vacien©
iidem gemini vifi ad laeumpqftea Iuturnæ fütlorem fuura
equoruraq;abluçntes.Intesea Macedoniis.&.li|ÿrtis à Ro.
hx legesdatæ>vt liberielfent,& dimidium éorara tributo-
rum prefemarent,quæxegib.preftitiflènt, y t appareretpo-
pulum Ro.proæquitare mag», quam pro auatiçia pugna-
re, Itaqj in conuentu finitimöru m populorum Paulus hoc
pronUnciauit,& legationes multarü gentium/quæ ad eum
ycnerant, 'magnificentiffconuiuio pauit>djcenseiulaé hominis
eflè debere, & bello vincere*& in conuiuij apparatu.
elegantem.eflè.MoxLXXsçiuftate> Epiriquæ contraterè-
bellâuerat,cepit,predarnmdiub.diftnbuit, Romaingenti
pompa rèdiirdn haue Perlèi,quae nirais jnufîtatç màgnitu-
dmis fuiflè traditur, adeo vt XVÎ. ordines femorü habuifiè
dieatur.-triumphauit aùtern magnificentiflïme io.curru au-
reo cum duob. filiis vtroq; latete aftantibus. Dudti lïxnt ante
currum çfiio filij regis,& ipièrexPerfèus XL V.annos na-
tus:&pofteaapttd Albâ in cuftodiadefecit.Senatus Quæ-
ftorem rriifitad eius ejxequias,qui eumimpenlà populiRo.
regie fepéliret.FÜius eiusjunior feb ricana ærariàm ob tole-
randam inopiàmRpmæ didicic.ibiq; cpnfumptus eft.Pbft
eum etiam Aifi«usdcIllyriistriumphauifcGctiusrex cum
fratre lùo.& fiiius ante euxtum eins dudtus.Ad hoc {pedfca-
cuium reges multarum gèntium Rpmam v,enerunt, inter
L quctçetiam Attalus atqjEumencs reges Afiç:& Prufias Bi-
thyniæ gcaruîatum venir, & magno honore excepti funt.
Ptufiæ’ autemSenatus quæftoréP. ÇornèliumSçipionem
Capuæ iuffit occurrere ,-holpitiumq; Roçiæ & largiffimü
prxbuitfumptum, y t alij armis lîibdiri, alij capti moribus
deferuirentlgicur permictente Scnatu.dona quæ reges at-
tuiàunt.iu Capicolio ppluerunt. Prufias eriâ filiuinluum
niitùmultus fuis. Eodemtempore TuciavirgoVelhe ar-
guebatu r incefti. At ilia argum en ris purgare le ded ignata
mortalibus ad Tiberim cribtupi detulit,ibique fobmerfit*
preceaddita: OVeftainquitiipia&caftafum, hancè Ti-
beri aquarn ad templum tuum perferam,& pertulit.
Annoadyrbe contfita DC. II.Lr. Manlio Cenlôrino1&
M.Manlio ÇolftertiumPunicum bellum exortu eft.Igitur
cum Senatusdelendâ Carthaginé ccnlùîfletj profeéfciin A-
fricam Çol£& Sdpiotunc Tribunus militum, propeVti-
cam maioris Africani cadra tenuerunt Ibi Carthaginenlib.
euocatisdullifque vt arma& naues traderent,nec moratis,
tanta copia armorum répété tradita eft, vt facile tota ex his
AfricapotuilTetarmari. Séd Garthaginenfès poftqùam arma
tradideruncj&derelitftayrbe.rcccdere procul à mari X.
milibus palfuum, iuffi fùnt, dolorem addelperationem cô-
tu!er.unt,a.uc defenfuri ciuitatem,aut cum ipfà per ipfàm fè-
peliendi.MoxHafdrubalesduos duces creauerunt,armaq;
face te aggreffi poftqùam æs ferrumq;defecit,aurea argen-
teaq; fecerunt. Coll.cum aliquâtam mûri partem machinis
diruifténtjtamen à Carthaginenlib.viéti funt atq; opprefli.
Quos fugiéntes Scipio tunc Tribunus militum repuîfô ih-
tra muro's hofte défendit. Phanea duxalius equitarui Car-
thaginéfium præerat.IgiturScipio tune Scipionis Africani
nepos,tribunusyt di«Slum eftjfnilitum ibi militabac. Huic
apud omnes gen tes metus &reuerent ia erac.Nam & para-
tiflimus ad dimicandum,& côlultifîimus habebacur. Itaq;
per eum multa à Conlîilib.geftafunc, nec quicquam magis
vel Phanea, vel HalHrubal v itabant, quam contra earn partem
Romanorum committere vbi Scipio dimicarer. Per
idem tempus Maftnifià rex Numidarum per annos LX.fe-
re amicus populi Ro.anno vitç nonagefimofèptimo mor-
tuus eft,varentiffimo corpore lêmper perfèueraris. Hic eft
vir qui nunquam inymbri vel maximo caput texitjautfri-
gore. Tandiu in vno veftigio ftetit,vt ptiusiuueneslaffitu-
dine cederent,quam ille loco in qùo ftèterat mcmeretur.Si
fteaflèt, nee raembrum quidem tota die mouebat : fiiter
fuerat ingreffùs eques,non defeendebat pedes, pedes non
afçe-ndebat. Solebatq; equitans noétifæpiftime diem iun-
gere,& fui euftodiam tutelamq; fkuiflimis canib. commit-^
tebat. Poft LXXX VI. annum âlium.genuit,cui nome Me-
chiniafuit,nihil quod iuuenis fecerat, aeui vltimoprzter-
milît.IgiturMafrnillàmortuoXLIV.filiisreliâàsyScipionc
inter hliosiuQS diuiibrem eftè ittilit. Scipio poftqùam Ma-
fini ilæ fili i s Numidiæ regnum diuifit,Carthaginé eft reuer-
fus>'Manlius Thegalam vrhcmexpugnauitatque dxripuir.
præterea& i XII.M.ibi Afror-umcæk,fex M.capta funt. Hafdrubal Poe-
^isdiuerlisprou^tibhs bella multarufn vbiq; genfrura I norumduxMafinifraînepx)sfubfelliorumfragméti«incu-
gcftâfupt,qyæ breuitarâ cauà prætermifî. Anho^VV* be r ria à fuis propjter Scipionis proditionem oecitus eft. A-nno<.
DÇ.^ciniotucullo,A.P;oftumio Albino CblLcumom- | abVrbecond.DCVLideft,annoLLpoftbelluPunicûfè-
nes^manps.ingensro,etusCeltiberoruminuafiiret,&ex | curidû.Cn.LentuloCorneliOjLMemmioCoifQtjûigituT
otiniDUsnon eflèt.quiin Hilpaniam vel miles, vellegatus ; clarumSçipionis nomen eflèt,iuuenisadhüaCo£faâ:us,&
joeauderet, P.Scipio qui poftetior Africanu s erit, vitro fè . delere Cartl^aginem fub no<fte molitus Cottoné ingredi,
miifracqruminHilpaniagaobtuiit. quumiaminMacedo- j tur,vbicumfèxdiebus,ncwftibufquepugnatet,vltimaCar-
marà-fbïte deputatus eftet. Itaque profeûusin Hi paniam 1 thaginéfes defperatioad deditioné traxit, petentes vtquos
magnamftr^é^géntium dédit, fepiusetiammilitisquam bellicladesreliquos focit^àltemfènureliçeret. Primuigi-
ducis vfps offido. Nam & Barbarumfe prouocanteinfrin- , türagmen mulierumTatis miferabde.poft virorü magis de-
oulariteçcçngEefrusoccidit. Sçr^usautem Galba Prastor forme defc.endit.Nam fuifïè mulieru triginta quinq; M.virorum
trigintaM.memoriæ traditum eft.RexHafdrubal Ce
vitro dedidityfuamtantumlàlutéobtiruiir. Transfugæqui
Æfculapij templum occupauerünc4 voluntario præcipitio
datfigne cpqfumpti funt.Qupfquos habere potuit Romanos
trans fugas, Scipio crucibus afflixit,Latinos fecuri per-
culTit.VxoïHaldrubalis cumardentemCarthaginemalpe-
xill'e toccurrit vire fuo vna cum duob us libetis, eique di-
xit.V/uc tuqui fuperftes cflèCarthaginispotis es.Nam fru-
ftra pro nobis rogafti. Et tum eum vplentib.filiis virili do-
lbre,furore foemineo in medium fè iecitincendium,eundé
nunemottisexitum faciens nouillîmareginaCarthaginis,
quem quondam prim^feç|flet, iplà. au tem. ciuitas XVII.
continu» dieb. arfit, miferumq; fpeâaculum de varietate
condU
a Lufitanis rpagnoprelipviduseft, vniuerfoque exercioi
amifto,ipfecum paucisjrix elapfus^uafit. In fequentiannp
L.MinixtiusinLufitahiabenepugnauiE. MarcellusCpf
poftea ibidem res prepare gelfit. Eodem tempore Meifa-
laCenfor primus theattum.inVrb.e cpftitilicenfuit.Quod
ne,tunc fieret, Scipio 4 i<ftus Nafrca grauiftima oratione
obftitic, dicens ,4uimialiimam be«: fore b.ellatoripopulo
ad nutjiendam defid; amlafciuiamqkcomtneh turn .• adeo-
que mouitScnatufn, vt non fbiu^ omnia theatro pompa-
rataitolli iulfcrit j fed etiam fubftyuludisyrohibuerit po-
ni,Vtneque vrbahi^ neque quiafforis grille palftbus ab.pf-
fent, fedentesludos fpect^rent ne.fi?ttitudo illorurii mofr
Jef^ret.lgitur in Hifpania Sergius (Sallsa Preter Lpficanos
conditionis humanæ viéfcoribus fuis prçbuit.Diruta êft au-
tem Cartha>»o ornni murali lapide in puluerem cominuto,
cuius faille ficus huiufmodi dtcitur. Viginti duo M.paiFuu
ainplexa muro.tota pene mari cingebatur, abfq; faucihus,
quæ à tribus millibuspaiïîium aperiebantur. Is locus ma-
rumXXX.pedes latuavhabuit,faxo quadrato,in altitudirte
cubitorum XL* Arx cuiByrlæ npmeu erat,paulo amplius
quant duo M.pafluum tenebarJ Fxviia parte mums fuerat
comunis vrbis & Bytfç imminent man.Qùod mare ftagtiû
dicitur j qüoniam obieéfu protenta: lingua? tranqùiïlatuti
S^>oliaibi initentaqu’ç variât um ciuitacum excidiisGartha-
go c ollegerat, &orna menra vr bru m eiu: tarib .Si cilxæ, I caliç,
Africa? reddidit, quæ-fuà recognolcebant. I ta Carthago
D€C ari.poftquanl condi ta eiat deletaeft.Mulcitudaom-
hiscaptiùôtiinîiexGépti$;paucisprincipib.vepumdataéft.
liiqüaccóqiiam coeptum fuit anno bellum Pu ni cum ter-
tiüm cerniiilatüm eftjSeipiô nômé qupd aüus eius actepe-
rat,méruici Icjlicecvcpróp er vir.utem etiam îplê.Africa.»
nus minor vocarecur.lgi. urà Ro.Càrthagiile capta lpolia-
tus eft à qutbufdàm Àpollp vefte aurea: P oftea inuem ç funt
cura eruftis tiihicæ ntanus eoriim qui abftuLrant*
Ihteiuii in Macédohia quidam Pfeüdophilippus arrnà
mouit,&Rô. PræcoremPubj IuuenciUm contra fè milliim
ad internecionem vicir.Poft èumQfr3 eciliusMetelius dux
à Roman s COntraPfèudophilippuni miflîisefty &c viginti
mil Ixjs.oeGifis.MacedQniam recepif:ipfumetiamPfeudo*-
phdippum in poteftacem fuàm red; git.
A.juo abVrbècondita DC VI.hoceft.èodem anno quo
Çacthago dejeta éft,Cn.Cornelio Léailp.,L» Mutnio Colf
ruinam Cârthaginis,eueriïo Cprinthtfiibfèquufàéft.dna-
ruraq} potentiftimarurh vrbiumparuo yitius tempot.s hi-
teruallp per. diùerfâs partes-piundi mifçtabile eollux-ic iii-
céndiuiiiiNàhi cum Metellüs Pretor AchxosBaeotioique
epuiétos duobjbe lis, hoc eft , primoapudThermopylas,
icérumpoftéainPhdçide Vicifïèt.eorum pnore.billooccL
facftcvig.nfcimiliaAèeündö,VlI.miliac^aClaudiiiisHifto-
licüs retert. Valeriiis etiam Aritias in A. haia pügnatum.di
viginti milia Achçortim cüm ducé fuo Dieuco cecidillè co?
fitihàt, Atyero PolybiusAchiuus, quamuis in Africa cum
Scipipnc -fiterit, tarnen qfrià; domèititam cladéni ignorare
ho poruir,femel in Achaia pugnatum Critolao duce aflèrft.
Dieticüni verp adducentem ex Arcadiimilicesabeodem
Metello opprelfum ciim exercitu docet* Sed de varietate*
diftordantiû Hiftoricôrum aliqûanta iamdiximus, qubru
fulfi. iat decebt.i hæc & male nôtamendaciorum nota,quià
pardmcfedendQinciterisettidenteroftenduntjquiinhis
qiujq; quæ ipfi videre, diüerfîfunt.Igitdr póft extinéfa to-
tius Achaiæpreiidiadeftitütaru eii.rlionem vrbium Me-
tel ö Pretors méditante, Cof Mümmiui repentinus eiim
pàucis vehitiiicaftra. Qq dinnifo ftatim Metejlo,Conn-
thumhobililîîmamciuitavem Grçciæprcipcèriniuriam leratus
eft.Intet’éa Cn.Cornelio Lentulo>L. Mummio CofT.
Viriatus in Hifpania,gcnercLufrranus, homopaftoralis,&
latroyprim u m infefta n do vias, deinde vaftando prôuincias,
poftremo exercimsPretótum&CofERomanorum vin-
céiido, fiigandö4 iibigerldQ,fnaximó terrori Romanis om-
nib.fuitjSiquidé Hibemm &Tagum maximâ & diüefiifti-
moruiti lbéortim fin mina lare tranfgrediehti & petüâgânti
C.VeteIiusI^rçtôtôCciirrit.QuivcôtimiO;adihtërhecionem
pëneomni exeteieu fùo delete, vix fpfè Præùbr cum paucis
filgalapfus eitafit.Deinde G.PlaticiüiiiPretôrem idëm Viriatus
multiè præliis fraÛrum fugaitit. Fort: etiam Clâüdiiis
Vnimanüs cutïl màghoinftriiétu béiii cÔtra Viriaturh mit
fus,quafi prpabolendàfuperiprémacitja,tüi:pforéipfè aû-
Xitiiitàniia.Nam cogrelliis cüni Viriato,yniuerfàs,quas feed
dçduxerat copias ; maximafqi vifès^Esp exercitusamifin
Viriatus trabèas,fafces,cereràcj; infigniaRomana;inition-
fcib.trophæü præfixit. Eodem téporetreceliti Lufitani cum
mille Romanis in quo dam fâltu côtraxerëpügriam,in qua
LXX.Lufitanos, Romanos autem trecêtôs viginti iritérfé-
ôtosClaudîUs referc.Cüm viótöfès Lufîtahifpàrfi âcfècuri
abitcnt,vnüv ex his loge à cætëris fègtegàtüs, ciim circum-
frtfi> equitib. pedes ;piè deprehenfus,vhiuséôrü equo Ian-
ceaperfollà | ipliiis gladioad Vila i<ftum caput defeciiiflèti
it-a pinnes me: ü perculic, vt profjjeôtantib.cunâis, if>fèU-
berarq; pciofüsabfé; deret.Appio Claudio,Q^çcilioMe-
téllb Gofr Ap. Claudius aduerfus Sâlâfïps Gallos côgrelliiî
& viéh» V.M milituperdiditifèqüéntipügnaV.M.hoftiû.
occi ut.Sed cum iuxtalegé.quàcôftitutum ërà?,yt quifquis
V.mdiahoitiumperemillètjtnumphandi poteftatêhâbê-
fec: ftequoq; triurnphficXpetiflèt,propterfuperioraverô
damnano mipecrallèr, infami impudentia atqj ambirionè
vfùs,cfiii.priuatisIumptib.ti;iumphauic.L.CæciliôMetel-
lOiQJFabio Maximo Seruilianb Cofï.interCærefapfbdigiâ
Andiogyntis Romæ vifus mfru arufpn um in mate méf lus
eft.Sed nih 1 impiæexpiationis próeuratio profecit. Nam
tànra fubito peftilen: iaôrraeft,vt miiiiftri quoq; faciendo-
rùm fuherû primum np fiifticerehr,deindé no ëflènt.Iamqj
e;iam magnæ domûs vacuæ viuis jplenæ mbfruis rëmanfc
riujrdargillimæ iiirrorfiim hçredirares,&nulli penitus hç-
redes. Dëniq; iam riô folum in Vrbe viuendi,fèd-etiamap-
própinquaildiad Vrbem negabatur facultas : tam fæurper
totam Vrbem tabefèentium lüb ïe£tis atqj in ftràtis füfs ca-
-daüerum pu totes exhalabàntur. Expiàtio illà crüdelis, &
viâm mords hdminüni mortem hoininis inûrués,tandem
Romanis inter mifèrias fuas erubefceiitibus quàm mifèra
8c vana ëflet inriptuit.Antç enim iiffiifFragiüm preuëhièii-
daibladis eft-habita,& (ic peftllëritia colècuta eft:quæ tàme
finevllis fàcrifiéioru fatisfii<ftiónib.tatuhimödölècühdum
mëluraiii arcamhidicij expleca corifeptiorie fedata eft. Qua
fi artifices ilii circiimdëntionürri àhifj>ices fub ipfa,vtaflb-
ler,decliiiatiorie m. irboriimfpirte celeb-kaflènt; prócüldugatordRomauopum
fine ni ora ëxpugnauit,toto tunc orbe ' bio;fibi, dus,. & ntibtis fuis redüélæ fànitatis gloriam vêh-
longe clarifl' Omiiiüm enim artificum àtq; artificiorû bfiî- ) dicàflentJgitür Mëtelliis Cofiin CeltiBerià cbntra Lufîta-
cina,ôi ëmpotium côiriufteAliçârq; Edrdpæ,per multa ré- j nô. 8c Viriatüm diniican«,Bâcciain oppidurri, quod Vicia-*
trolècula fuit. Pernàifla igirdrcriidelitereftfcaptiuospre-
dandi liccii.iaîfiéq^Ôibniacædib ignibdfq; côfiimptafunty
Vt de lildtorû ambicu qiidfi ç camirio in vnurri adicem èoar-
fcatîi exündarëtincèndidm, Iraq; plurima par,e populi fer-
rb.flamllîifqitôfùrapcàjrelïqua iub.cdroiîaVenditaeft* Vr-
be iuccfa,murifunditcls diruti lûtit, niüràlis lapis in pulue-
tëm redaifttisrprædaVero ingëi» ereptaeft. Sanecum pro-
pie£itmldtudinê.& Varietatem ftatuàrû fimlilachrorumq;
inilMeiùitatfrinçédib.permixcain vnuniauEi, argéiltiatqf
afij^omniaq; limüfmetallafluxilïèhr, noiiû gehus metalli
fadtunà eft. Vndë vfqj i'h hp.dierndm dieni,fiue exipfô.fiué
eximiratipueeiLis,res Cdrfnthium fictirmëmdrialetraditum
eflj&Corinchia ■. afadicuntimEodenateiripOre fimdl
1 1 1 Romæ celebertimi triûphi fuetünt: Africani ex Africa-,
6c ante currmii eius du diets eft Hafdrubal : Merei^ex-Ma-
cedonia,cuiiiS'£umi preeeffit Andrifcusjidem qcfr & Pïèu-
dophilippus; Mummij'vero ex Corintho^ance qii'ëm ligna ,
æne.ijSd pidtæcabulæ.d: alia vrbis clafifLornamenra prela-
ta funt.Iterumfii Maéedonia PfèufioperfèuS , qui fè Perfèi
tiliuiT'.eiredicebaCjColledtisfèririsrebell’auit, & cum iam
XVI.M.aruîatorunrhaberet, à TremellioQüæftore fupe-
Btbliotb. Vct.PatKTom. B.
tus obfidebat, depulfis hoftib. libefaiiit,&ffi deditidiiem
Ciirti plufibus aliis cdftejli-. recepiri Fecit autem FachiCis, etiam
vldmis barBarisSJythia:, non dicam Romani fidei 8c
moderationi exeorabile.Quingentis enim principibus eo-
rum, quos foeietate inuitatos deditionis iure fufeeperat,
matiusprecidit.
V.Pdmpeids Cof fequentisanni, fines Numantiorithi
ingteffuS, accepta maxima ciade difceflit,no fblum exerci-
tu peiieptdfligafo '$ Veru lii etiam plurimis riobiliu qui eius
m llidsaderaijtinteremptis; Viriatus auteriicum per XIV.'
annos Roitiaiids dudes atq; exercitum protriuiflef, irifrdiis
fuorurti interfedtu^ eftiiri hod fold Roitiahis circa eum for-
titer age htibuijquod percuftbres eius iiidigndspr^mio iu-
dicauerunt, diccntes RoitiaiiiS nuquaitiplacuifTealuis mi- '
litib.mterfici imperatotes. At.ego non mode riuliCjVerum
eciaitlfcpe intertexereOrlentis illainextricabilia beli&po*
teMmsqu» raro vriqiiam hifi Icfelerib.aiit incipiunt, aUt etiam
tetminantur. S,ed Rorrianotum cuth qciifrlnobiSadtfo
eftfrantafunc,vtiiifeFaftidianturalieila; Michridatestunc
fiqdidemrex Parthotum fextusab ArfrCe, Vidto Deluded)
prefedtoBabylonemvrbem finefq; eius vriiuerfbs Vidter
S 3 fnua