178
Pauli 'Wdrmfridi Diac AqtàL
quo & gratancer & fois digne fufcéptus eft. Qui curhVni-
ucrfîs in Chriftum P.ominum crçden$,parfter cum omnibus
facti baptifmatiSvnda përfufus, 6c al? Angufto de tou-_
te léuatüsjÇachbUca fjid'ê confirmants cft. Mûlti% munen^:
bus ab Augufto honoratus > accepta fuà cohiuge lætüs&
gaudensadfuam patriàm repedaùit. Circa hæc tempéra
mortuo apud ForumTuhj Grafîilfo duce Foroj ulienli>du-
catum Ago regendum fufcepit. Apud Spôletum quôque
Theudelapiû defunâo, Atto cidem ciüi'tàti duftor efti-
citur; >- . ..
CAP. LUI.
IgicurÀripertus,poftqapüd Ticinum per annos nouem
Langobardosrexerat, diem obipns, regh’um duobus filiis
fuis adhuc adoïefcehtibus»Bertorido& Godeberto,regen-
dum rcliquit- Et Grid bertusquidem Ticini fedem regni
habuit, Bertacidus veto in ciuitate Mediolanenfi. Inter
! quos fratresjfàcientibus malignis hominibus>di(cordiæ&
odiorum fomes (ùrrexit,in tantum yt alter alterius tegmim
inuaderé conaretur. Qtja de re Gpdébertus^aiibaldiim
Taurinatium duceui ad Grimoaldum’Beneuentahorurh
ftrenuum tuncdii&brem direxit,ihiiitanseum y t quanto-
cius veniret, & fibi aduecfus gçrmanum fuüin Bei tarîdum
auxiliuiii ferret, regilquefiliaiii (bain germariam ei fè datu-
nun proroittens.S^d legatus ipfefraudulçntërconhafuuhr
[ domihmnagens>Grifivoaldumexhortatus eftvtvcniiyr>&
[ Langohardorum rcgn Um,quod adoleicentes gertnanidii-
| fipabantjipiè arriperetjqui aerate maturus , confilio prôui-
l'dus, 8c viribusio^ris exifterer. Grimpaldps haifiaudiens*'
mox animum ad regnuiii Langobardojum obrinenduni
- erexit. Ordinatoque apud Ber.ëuentunvRomualdofup fi-
lie duce,ipfè cum ck éta maim Ticinum profeéhnus iter
;afripuit,ac per omnes ciuitatcs quasbbuiâm l^puit,iibi a^
;micos &adiutorësadregjiuin'percipiertduma/ciuit.Tralèmundum
veto comité,Capuanum per Spôletum & Tüfçi-
;am. direxit>vt per eas rçgi.ones Langpb^rdoâ'fuoconibr-
tiocoaptaret.Qgiiniperatafibi Itrenuepërfiçiçns, eicuin
muftis adiuton bus apud Aerûiiiam iuiriherçpccufrit.Igi-
tur Grimoaldus cum ptopc Placentiamcum robufta vif Or.
rutpmtihitudinë adue^iilfet, Garibaldum j quilegatusjid
cum raiBus | Godèbpi to fuéranTicinumpt^mifitjV^df
fÇodebetto de fiia aduentû nuntiarc^ . Qui ad Godebertû
ivenienSjGrimo^düni Citiuâ aducntarëdmr.CiimqtfeGo-
debertus ab eo quaheiet; qüoin loco cide Grimôaldô ho-
ipitium præparare d ebcr et,Garibaldusta rcfpôndit,qûod
digiium i fict y t Grimoaldus qui pro ein s-éaulà vénérât, e-
iuiqueidforem acceptpfus ellct,bqlpit|um intra pàkrtium
haberet.Quod itaquoquefaélùm efbNartiadudniènsGri-
moaldus.iuua pàlatium holpitium an epit.Ildem Vero Ga-
ribalduMOEius.nequ;ti*fcminator,GodebertpperfuaCt,.
y t no)MÜter quam îoiriça iubyefte indutus»cuin Gjmoaldtt
iocùtiirus veniretjniîcicnsquia Grimoaldus earn occiaere
vellcc.Riufus ifck mfiliendi actif ex. ad Grimoaldum veniiens
dixir,quod nifi le fortifef p¶ref ^eum Godëbemis
iuogladioperimeiet, ailcu^rans Godebcrtumquan,dôcü
eo ad cpllbquendum vc'niret,loriçâiùb Yefte geftare.Quid
! pluraCurnad-çqllô'quivim dip cradinoyeniiIent,& Gode-
beitum poil iâlutationem ÇfinipaJdus amplexatus çflç#
ftatim fênfrt quod loricain fûb vefte geftaret. bleemptaae-
uagimto gladioedin virapriuau|t>regnUmqiieeius ßconi-
Iwmp0tcneiä'inuadeiis5iü*fubidit ditioni. Habebatau-
tem tune Godebertus iam filium paruidu nomine Regin-;
bertum.quiàGodebertifadelib.iublatUS&occulte putiitus.
eft. Nec eum Grimuald ippffequi our^iftjiqu jppequi adhuc
infantulus eflèn.Quo auditoBertaridüs.qisi apud Mediola-.
num regnabatjquod germanuseius elTeçextiilâus,quanta
, potui.t yelocitate fugamarriptiit,* atqupad regem Auarura
Cacanum peruehit.vxorcm Rddeîindapi^épâruulü Hlium
nomihe Cunibertuni relinquens » quo&GrimoaldusBè-
neuentum iri exilium direidt. His ica geiîfë Garibaldus,cuius
inftigatione & cercamine ifta patr^ta furit,& non ibiuni;'
b sec egerat.ièd & fraudem inJe^itiprie iua feccrat.dû mu.
’nera quæ deferre Beneuentum debuerat» noniiltegra de-
i portailètjtaiium ergo operum patraformondiulæcarus eft.
Eratquidam paruus homnnculus,ex propria farhilia Go-
deberti oritmdus in ciuitate Taurinatium., îs cum Garibaldum
ducem îjpfo(àcratiflîmo Pafchali die ad ôrationem in
beaci Iohannis bafilicam vencùrum feiret, iùper iàcrum
baprifterijforitemcohfcenderiisjtæuaquemanti feadcolu-
riaellam tugurij contineris,vndp Qatibaldus tràniituruse-
rat,euaginatum enlem iùbamiétü tenens, cumiuxta euni
Garibaldus veniflèt & percranfîfer,ipfe eleuatôënfè,ahni-
iuéundemincëruiçem perçuffit', caputq;protiriusampu-
tauit.Super que'm,qpicum Garibaldo Venerahe irruentesi
multib eum iéluhm vulneribus'tkcidenint.Qih licét o.ccu-
biierit,tamëh Gödeberti fuidomini iniuriam iniigniter vl-
ttiseft.
Explicit liber quartus,degeßis taii-
golardorum.
ÏNe i Pi yNT 1 . , ;
C A PI TA L I B R I Q y ik T Î .
CAP. î.
0Vomodo Grimaïdut (infirmât o regno vxorëm duxitifiliâni
Àripertt reçu:
CAP. II.
Defaga Ber 'târidi &quomodo ad Grimoaldum reutrftn e ß ^
iter um in Ftanciarnjugii.
CAP; in .
Be chmentia Grimoaldi regittn Hunulfo & veßiario Bertaridi.
. ‘ CAP;; IV: \-
tG
Quomodo Grimoaldus mnulßm&veßiariumBertaridi ad e-
undemBertaridum rem ißa p . v .
Bellum Gfrimoa’di aduirfus Francos,&vittoria eius.
, CAP. Vii
Quomodo Gonßans Augußus Itaham vèfiietts Beneuentum ob-
Cedit.
CAP. VIL
• Quomodo Grimoaldus muttatusdfilio fuoRomoaldo Benetieh-
Aum aduentt.
C A P V II I.
Ouomodo Imperator accepta obfide Romoaldi forore a Beneueti-
todteept.
CAP. IX.
Ouomodo impcntoritexercitum Micola Capuanut Ccmesaf-
ftixiti
. v. C A P h Xi
Quomodo Romoaidus Saburrum ab bnperatore mifium, cunt
vrnrn i mi'Jtbui v*. it.
CAP. XL
De malisqnaCottßans Augußus Romanis intulit, & depirada-
tionibus q u a s lis regmibu*fecit:&quomodo extittilm eß.
CAP. X I t
Be'mperio Hecctij>& demortsipßutt
f ' ■ CA P. X IIL
d Quomodo Sarrac, ni ab Alexandria venientes Sicïliani dépopti~
Uit[tint, & quicquid Confiant A ugußus de Romaabßulerat depra*
datifunti
CAP. XIV.
De morte Gif*for oris Rom öMh ' Çr.
W / m I CAP- XV, ^
Depluutis & tonitruis qua eo temporinhnut fa ft*font.
■ CAP. XV j. ' ■ ,
Quomodo rex Grimoaldus Trefmundnm ducem apud Spole-
turn ordmauit,eiquefoam filiam in matnmoniumtradidity
. cap/ ; X VII.
Qetpdmtoretufy'fiß&d^ &p«ß
h une i or urn duftor Lupus ejjeftus eß.
CAP. XVIII.
Quomodo Lupus dux contra Grimoaldum rebeUauit.
CAP. % IX .
Quomodo ipfe dux bellum contra Auaresgeftt.
CAP. X X . „
De morte Lupi ducts, & quomodo Auares Foroiulianorum fines
depradatifunt. . . .. „ _____
GAP.
Dc geßis l rjbard. Lwi
‘ CÀP. XXI.
puomoio Mares noientés ieté'oiulij exire, V SM ii
ifu lfifi» . cA p x x „ .
De^TarnefrUofiUoMpt. ;L
CAP.
iVk Xtnairi ToroistluMrUm iüte,&A‘ awriftmü.
, ' C AP; XX IV.
. ÿ ,i„ om ^ iâo ri,& foiB eMeiU nia risfm ciftt,ô'â eWAnaldo
mit poß eum ducatutit tenuit.
CAP. XXV. •
j2.OT.ia arimdixsfihomlupi iuas RomeMrfuofiluJo-
CAP. XXVI. V
'ÔtimedüGrmMldmâeftth'conieinpt'inbusfevimefi,
^ CA P. XXVII. I ' I M S i
CAP. XXVIII.
TreoMqmi&imiiMmiMirl'mtmimoshtbmt.
CAP. XXIX.
Di Bulgarüm iute AUeumes &<]mmaisin meuento eüm
fxisorAmomeft. ■ . .
’ CAP. XX X.
gsfaejct’mttotjnnnmecètii, cmflmtiiiiu mlmmetn-
CAP. XXXI.
De delta £otiiete,&<le operibus Papaponh
■ CAP. X X X II
Qttomodo Bertaridm ad rigmm Saxmurn in Brjtantua ire
I P S CAP., X X X IIt.
Demrn Grimaldi regie,& de reutrfme Berraridl, ®ne
CAP. XXXIV.
Di mmafkm juid m p u x itM q s ied regiiia eius tdifitia
C a p . X x x v .
De Bertarido,&reddoCitnibirtlJUifeius.
CAP. X X X V I, >
■ DerebedatuneAlaeliieprima ttrijitomideingratiamndlie.
CAP. XXXVII.
DemorUBertaridi.®m Cunikrti.
C*A P. X X XV III.
I Quomido Alacbupalatium Cundierninuajit,.
• C A P . X X X IX .
j QMmidoKunilirmrHrfiufuumpatatimmgriJfuieft,
| | i CAP. XL. •
BellumAlacbisaduerjiucmibertui».
- CAP. XL I. ,
, Item helium Cunibertt & A!achis,&de Victoria cuniberti, ^
quomodo eriumpbans Ticinum ingreffus eft.
i.xpl;ciiinc Capita. J
Incipil . ^
L I B E R Q V IN T V S
De geAisLangbbkrdorPnu
CAP. I. ,
/ - , 0 » n a « « o itaque Gtimoaldiis regno apud Ticj,
L num.non multo poll tempore iatti dpdum padam fi,
bi Aripertiregis filiam,cuius germanamGodebermmex-
tinxerar duxit vxorem. Beneuentanumveroexeranpl,
cuius auxilio regnurn adeptus erat.mulris diratummilnerl-
•bus temifit ad propria. Afiqmmtos famen ex ersfecum habitaturos
retinuit, largiffimaS els tribueuspofleifiones.
, CAP. II. . .....
Qui puftquam comperit Bertaridum profiigum Scythi-
ampetifle, ScaptidCacanumdemorari,eidemGacano A-
iuarum regi per legates manjlauit, vtfi.Berraridummfuo.
regno detincret^pacem quam Langobardis 6c
179
m icitias contrahe renc.Bertàt fdus ÿ ctb Kæc au dien S,ftajil
ad Grimoaldum reuertëhs repétiitjahdierat enimeum elé-
mèntilfimüm eflè.Igitur aim ad Laudènfem ciüicatëm Vér
niflèt,mific ante iè ad GrimoaldtiriV regëm Hünrtlfum fibi
fideliflimum virurn,qui (uum ei adüehtum nuhtiai'er. Hu-
nülfiisverOàdrcgem veniens» BertarîdiÂiîn eius fidead-
uehtare huntiaiüt, Hæc die audiens, fidéhtei: ptomiiic iii '
iiiaeüm fide ^ehientenï nifiil mali pailuruih fofë.Inter Hæc
Bertaridus adtientens,ad Grimoaldum ingrelfus,cum eius
ièveftigiisaduöluereconatüS'èIïët,rèx eum dementer retinuit,
arque ad os fuum ad Öfculumque erexit. Ad quefti
Bertaridus : Seruus tuus füm inqiut,fciens te Chriftianiiïi-
mum & piam cdèjcum.poilim inter paganos viuere,fretus
detua clërtiëntiaiàdtua veftigia veni;. Gufrër y t Iblebac iu^
randoitarepOmifitdicensïPerèumquimenaicifecic.poft:
quam in mfeam ndem ad me vehiftiiriihil rhali in, al i quo pa/
tierisjled ica de ce ordinaBo^vt deceriter yiuere pollis: Tunc
ei in (patiolà dom o Kofpitiiitn præbenSjeum poft vi tç labo-
rem,bab:eie requiémiuffitprçcipiçn s eidém ex publico vi-
€tum,& quæcunq; eftènt-hece llàriàlàrgiüs miniftrari. Ber-
' taridus vëfd cuhi ad hofpicium fibi à îegepræparacumve-
niuet j rhok ad eum Ticiheij(fum5èiuiurncæperuntturmæ
cohçürrçre, Vt eum vel vidèrent, vel priftina notiria co-
gnitum ialuràrent» V erum quid hon mala, lingua irrum-
pére poteft? Mox nauique venienres ad régem quidam
maligni adulatores,regi denuntiant,quiahifi Bertaridus ci-
tius vitapriuàrèturdpte regnü prQjtinus cum vita perderer»
aflçtiërantes ob hoc ad ehm rótam edeurrefe ciuitacé. I^is
àudiris Grimoaldus nimiii eredultis efFeâus& quod pro-
milèrltoblftusjin innöcënris Bertaridi ftarirhnécëm accé-
dirurjcohfiliumqrifiiitjqualiter ëûm.quiaiam hora rardrór
èrat, in craftinum vita priuaret. Cuideniquead vefperam
diuerfos cibos,vina quoque præ, ipua,variaque potionum
geheira cranlmifit, Vt euminebfiare poflèt,quatinus mu lta
eademnoétëpotationerelölutuSjVinoque (èpultus,de fiia
hillil ialure cbgitaré Valeret.Tftc vrius qui de eius patris qb
fèqü iofiréraCjCum ëidem Bertarido ferculum regium attu-
liilèc.quafieum (alutaturus,lub menla caput mittens,eidë
fecretemuia rex eum occideredilponefetyhuntiahit : Ber-
taridti^veto ftarim fuü pincërnæpræcçpi t, vr fibi in fiaiaar-
g -ntea non aUud quam aliquahtuium aquæ propinarec.
Cümque hi qui diUerfi generis pótiones ei arege defere-
bahi,de verbo regïseum rogarenrjVttpcam fiaiam biberet,
ilU in honorem régis ië tocani bibere prom 11tens,parum a-
quæ libabat de atgenteo calice. Qiji mini (hi du m hæc regi
munriârent,quodillëâuidifiîmë’biberec,rexlætus relpon-
dir;Bibatebriofü6illé,crasenim'pàritereadenivinamixra
cum (anguine refundet,|Bertaridns yero Hunulfq cirius-ad
(e afcitOjdefua morte eicorhiîium regis nunciauit. Qui ftatim
ad doniüm fiiam pueru'm mifitvtfibi lcélifternia affer-
ret,, leâumque fibi iüxta ftratum Bértaridi fierfpræcepir».
Necmbra ,rëx Grimoaldus fiios làrellites dii'exit>qui,do*
mü in qua Bertaridus quieiçebar,ne aliquo modo effiigere
poflctjcuftodiredebefent. Çumquecænà finitaeflet,&efreftisomnibus,
Bertaridus tm &HünUlfus ac veftiarius
eftaridiiemafillent, quiveiq, ei fâcis erâtfideles,confiliû
èi aperuit" ôtbjbfemuit éum vp cum Bercaridùs fùgërer,ip(è
eüm quam diu poltéc intra eiufdem cubiculu quielcere fi-
mularet Cumqueillefehoc faâurum fpopondifièt, Hu-
nUifiiS pannos fuos ledticarios, & culcitram > vrfinamque
pellem,(liprador(um ac ceruicemBertaridiimpofuit.eum-
qùeëxcônfilioqpafi rufticanuni fèrnum extra ianuam im-
pellëre cæpit,muîtalque ei iiiitirias faciens,fufte eum pet-
cutere defiïper &vrgere non ceftabat,ita vc impulfiis atque
iëïus (æpius ad retrain cörrüèrèt. 'Gumqne eundem Hii-
nulfum regis ^tellitës^ui àd euftodiampofiti erant,requi-
rerent quid hóe eilet,(èruus ifte, inquic, nequamleétum
rhihiih cubiculoiftiusebrij Bertaridi ftraiiit,qüi ititantum
vino plcnus eft, vt quafi mortuus ïta cubet. Sed iatis eft
qtiód eius hue vfque amentiam lècutus (hm,iam deinceps
in vita domini régis in doihö pröpria manebo. Hæc illiau-
dientes, &vera quæ audierant eÜectedences,lseti efFedi
(unc,& eum pariterqueBertaridum,quem.putabant feruü,
Ë.
^eriiushabrierat.deincepsbabc^npApqnet.H^cAuarum ..
rex audiens,afeitoBettarido dixit ei,vt in quam partemyel- I quia opertum ne agnolcerctur habebar caput,(ocu t t t i g »
let pergeret,n? propter cum Auares cum Langobardis ini- I tes,abire permiferunUllis aucem abeuntibus, veftiarius ille j