A
I tarnen ab
Ecclefia
Rom.rela-
e ftin
fanftorum
namerum,
velipfo ,
Romano
martyro^,
logio, vel;
albo SâA.
nacali in-
:rfeftis
- infcriptOt
quamais
Giceci in
îvienolo-1
g io ii.
Maii feftü
Conftanti-
ni & Helen
s célèbrent.
B
Orandum
prodefon-
&'.S.
Inc. J;
B c r t n g o f ii t ^ d b b a t is .
luælkcratiffunæ interceffipnisauxilio coram Deo nobis
fuffraeetur & filio. Quia enim multafunt mala qu*teci-
mus, ideo nos & ilium ftadiofiffunè debemiis emfdem
mulieris commendare prccibus J quamuisdubmmnon
fie I quin, pro filio fup | g ftudipfins oretmater ipfe, quæ
genuit.quo idenvfilius non in vitiis, fçd in virtute conie-
nuit.Etnoninnnerito quidem nos&illum eidem debe-
i commendare viduae, vcpro nobis SciWo Deumexq-
vclic afliduè-.maximè cun> ad obfequium luum inde
mus
rare
nos mai
uu» magis poffit habere fpontaneos, ficum eodemfilio
fuoptecibus fiiis domefticos cueatur & extraneos. Qiya
enimfententia ilia rebus eft magna, & verbis exigua,m
qua didhim eb'yMultum valet dcprecatto » ufttafiidua, neeelle
eft,vtipfa pro nobis & filio fuoiâm eo lupplicare digne-
tur humilius, quo iuftior cnarratur mater efle,qua fahus.
Vnde vc nobis fidlli benefit in præfentifæculo&in tutu-
ro,pro nobis & illo Deum femper orare debemusin o Inferno,
quatenus gratiaquam ele&is fuis hic præparauit Sc
ibi,nunquamnobispoifitdeeffe nec fibi. Adhuc etiam
ne vnquamanimabus noftris défitrequies , aut corpon-
busquies,pro nobis & illoD eo fupplicaçedebemusper
fingulos dies, vt ipfe» qui diues eft inpromiflis>& diuor in
donis, fecundum diuitiasgloriç fuç ubi mifereaturg no-
bis.Sed quoniam ipfe poft mortem fuam diu lortalle tarn
luit, fiquodineopeccatum ante mortem fuit» dignum
eft, vt pro nobis ipfis Deo femper eopropenfion iupplicemusoratione,
quoiamillefortaifiscftinrcquie, nos^
inlabore.Et quoniam ipfefuturç quietis plenanam non-'
dum habet perfc&ionem, fed nobifeum potius melio-
rem adhuc Iperatinuenire relurrc&ionem: orandum elt
nobis, v tipfe, qui per fanguinem fuum viuificac crucis
voluit fanûificare vcxillum, ad perfedkam requiem nos
perducatquandoque& ilium. Sciendum eftenim, quia
licet file talis ae tantus non fit ex imperfeâione merito-
rum, vt digne compqtari poffit in numéro Sanctorum:
vere tamen ôcabfque omni dubitationc partem habe it
inconcilio iuftorum & congregatione. Etnou immento quidem,
quia licet Philippus& Caius, duo hi lolummodo
multo magis honorandus eft ille , quinosïn crucèrede-
miç, quoniamin eodemligno, quodillanqbis hodiece-
uelare confueuit, opusnoftr* redemptiqnisjlle dignan-
ter impleuit. Vnde quiaprp honore illiu? quoridieviulfi-
cam adoramus crucem,quiolimincrucc riqbtem in diem
& tenebras vertebat in lucem : orandum eft pobis, vt per
gloriofam eiufdem çrudsfacratiffim* virtutem,quando-t
que nobis animarum requiem, & qunc corpofum diguç-
turdonare falutem : quatenus per grari<unipfius,&tune
à poenis, & nuncliberarimereamuràpeçcaus,,quia,in ara
crucisfeipfum obtulitDeopatri facrifiçium, in.ftdorem;
fuauitatis, Iefus Chriftus Dominus nofter, qui cum pâtre;
& Spiritu fan&o viuit ôc régnât in fæculafseculorum. „h
B E R E N G P S I I A B B A T I S D E
L A V D E E T I N V E N T I O N E S . C 1L Y C IS . ,
L I B E R I I I .
Pnfatiuncula Authorit.
QVoniam deinuentione fanftx ccucis , -Fratres cha-
riilimi, quad am iam diximus de Conftantio &
Helena, per quosinuenta eft crux, aliquadicemus, qua.-
tenusin operis Kuius ferie poft inateriam au&ores pro-
dantur materia. Dignum quippe eft, vcdeiplainuentio-
neagamus, deinuentoribus eius aliqua adferre debea-
mus, vt agtiita gloria eorum & magnificcntia: melius ad
caeterafpr«cedens curraf fententia.
Vt Conftantius D. Helenamfibi iunxeriti
C a p . I.
A**Onftantius ergo Cacfar, qui Claudij Imperatoris
nepos erat exfilia,bellaiemperhoftilia plus malebat
quam ciuilia, vt bellis hoftilibns ciuilium bellorum illo-
rcVcs^TtéTllam’ ’chnftTanus primus erat ex cunftislm- j mmdecurtaretmetas.dcquibusrcriptameft.
peratoribus®ibus, qui Romani orbis monarchiam AlmaumtmmrbeMauMwttoe:
ftudiofiffimediuinismandpauit legibus. Vnde quoniam I V n d e&m online vicis fax militarefibiaBumenscolhuiufmodi
operibus effogauit à fe omneai poteftatem legium , hac_&illac beljnmgefliregregiufn,dampubli-
. • • - si infl-iicram e nDOConihn
cam rem publico defendens magifterio, multas ciuitates
& prouincias Romano fubiugauitimperio. Qua de caulk
copiofo cum exercitu in Gallias profedtus eft à Roma,
vjl UUU C1I1IU Ui I11UUVU3 ----O * I hac&illacrebellibus . _ intulxtarma,. . . .f uap ap l.i cibus d0ona,vt
bene videbit, quod idem vir,etfi nonfandtus, tamen m- pro dilpan adtione hngulorUm, ditpareis eflet& gratia
Ihiseranquoniam exemploiuftiillius vitüs eratinfirmus, donorum. Vnde & eo ampliori dileétione tenebatur à
& virtute robuftus: dequo dicitur *, In memona aterrta
erit iuftus. Et quoniam mater eius & iple virtutes habue-
rant mille, nonimmerito iuftafuitilfa, iuftus & ille: led
iuftior ilia. Vnde mirum noneft, quod licutfiliustypum
iufti illius in set emu m habebit, dequo leriptu'm eft; lujtus
vtpalmaflorebit: ita&materdiuerfarutn virtutum gratia
formola, non iam deformis vt fpina, fed pulchta videtur
vt rola. Sed licet pro diuerfa qualitate meritomm rol«
lint martyrum, & c. lilia confeflbrumtamen quia per
mortificationem vitiorum corda eomm vitiis erant fteri-
lia, & virtute genero(a, nonimmerito iam filiusflotebit
vt palma, & mater vt rola. Adhuc etiam per antique di-
uinitatisconfiliumfiliusvtoliua, & materflorebit vrli-
lium, quoniam decurlo iam vitaeprxlentis exilio,corona
iufti tiaeneematn potel^eeflc nec filio. Et nonimmerito
tanta mercede fu nt digni, quibus inuentio Dominici rc-
feruata e ft hgni: qulmuis mater cum filio tantae dile&io-
nis faedus iniret, vt lignum illud filius inquireret, & mater
j
tins Imperator.
inimici, n o rt i m merit o ,et ii non fan ftu s , iuftus tamen po-
tera tdici j quoniam ad exemplum iu fti illiusD eo proper
viuete cupiuit, de quo feriptum eft •, lufitts ex fide yuitt.
Si quis enim in hiftoriis gefta illiusdiligentius quaerat.
. 1 . i . . . . . w ___ t— A n e rontpn m.
inuenire t.Lice t enim ad inquirendum crucis Domini-
caevexillumille illam, & illa incitaueritilium : vterque
tamen quod pium erat, impleuit, dum eandem crucem
filius qusfiuit,& mater iuuenit. Vnde feiendum eft,quia
fi idem filius praemium inde debet habere condignum,
quod ipfe Dominica: crucis primus inquifierat lignum,
multo maiorem gloriam mater ipfapromeruit, quaeho-
dierna die lignum Dominicum nobis eleganter aperuit.
Etfi gloria Schonore digna eft ilia, quae crucem inuenit,
Gallis, quolnpetborum eratmonsßi hu milium vallis,
dum reprimendo exofos, & prouehendo diledtos, ccepit
edomare tumidos, &eleuare fubiedtps. Sic ergo poft-
quam Gallias hinc & illinc vbiqueperagrauit, tandem ad
Treuericam vrbemfamofilfimam declinauit, quae tunc
temporis eodiuitiis & rebus erat opulentior, quoarmis
& militibus videbaturelfe potentior. Licet enim fortis
eilet ex prouinciis & ciuitatibus vndique adiacentibus,
diuina tamen gratia fortior erat a crcdentibus : maxime
cum pet beatumEucbariumacfocios eius,ita fteriliselfet
idololatria, He fide fctcunda, quod nonimmerito Roma
vocabatur fecunda. Interim autem, dum Conftantius
Romatiumimperium per Gallias vbiquedilatauit, bea-
tamHelenamvirginempronimiapulchritudine, quami
habebat, amauit; quia non lolumpulchra erat vifil, alpe-
dhique deleiStabilis, fed etiam gloria & honore magis vi-
debatur admirabilis. Sic igitur dum in hanc rem totum a-
nimum & totum imp endebat ftudium, tandem amabi-
le ptofecutus defiderium, earn fibi lociauit in connu-
bium ; de qua , vt diuina prouidentiapraeordinauit, fi-
lium, qui Conftantinus magnus dicebatur, generauit.
Vnde cum melior eilet Galcrio, Sc nobilior Chloro &
Cyro,mirum non eft,quod tarn nobilis fcemina,tam no -
bili fociataeftviro: quoniam ficutiplk mundo erat nobilis,
& ideo nobilior, ita & ille fibimet fiiit vtilis, & impe-
rio vtilior. Ille enim quafi ad inftar fpeculi humani radius
fuitimperij,inhisquxluntleCuli. Hsecautemr; fidei
diuivrbem
in-
greditur.
Trcuiris
Tibs altera
iRoma.
Conftan
' Hele-.
nam
matrirao
nioiunguiobilitas]
We pot
vtcuncj;
;• Helena
opari1-
fjscom
autio .
tara.
1*9
De înnent, & Laude fi. Cruci4yLib.il.
ftantio in forma. Secundum opinionem enim vulgi,i5c
veritatem rç i, officiolk prat in oblpquio viri, fed ofbeio-
fior ad obfequium Dei; quoniamlamorConft^ntij & Dei
ita in corde illius duplici ratione fiiit diftindus,vt&Con-
ftantio exterius, & Deo fubderppur intenas. Qui Conftantius
poftquam in Gallijs négocia belli partim ipfe di-
fpofuit, partimaliisdifponendacqmmifit, tandem cum.
mis commilfionibus genus patiatnque reuifit, vt eo maiorem
triumphi lautealis reciperet coronam , quo pum
maipri palma viftoripede Galliis treuerfus eftRomamtSed
licet ignotum fit nobisj vt rum beata Helena cum podem
Conftantio abiilfet, an propter tenferitudinempueri in
GalliistpmanfilletjCceditarnen potpft,quod veleotuti-
diuimëfeh n p d n ^ slegi, fpeculumeratimperij, inhis
çmx funt feculi, & inhis quæ Dei. Et ideo nobüitate
mentis, quam dipkiafibiprsecogauit fan â io , mplto no-
biliorvidebatur Conftantio ; quia per inæftimabilcmß r
pernæ pietatis efficaciam, nobilitatcm mentis, quam ftlc
nonhabuit petnaturamfilfa roerutfhabere per gratiam,
Vnde quoniam idem Conftançius nufquam amori fuö
tam dcledtabilepoterat inuenire futfugium, mitum non
eft, quod tarn nobilis vir tam nobilemfceminamfibifo-
ciauit in coniugium. De qua,fif«t hiftoria nobijintonat
fubtilius, pprgratiamDei tarn magpus & illuftrjs nobis
datuseftfilius , qui & præcedeptîbus regibus pofterior
non effet ad virtutem,8c fubfequentibus anterior effet ad
falutem, Ec idco beatUS erat vit qui talem filium habuît :
________ ^ r ^ us cum ep abdu£ta, veleocitius poll: ejim eft fine magna
beata etiam muliet, qufeprteterhunc virum poll: alium dilatione delate, quo pr^çætedsmulipribus abipfoma-
ponabijtjfedille\nulto polfetfieri beatior,fiperftu«3:um ' gis pratamata, Creftendum pft etiam,quod quandocun-
iuftitiæ vellet eile fpracipr, Felix tamen quoquomodo j queillucfuetitadduâra, ftatim regiis prnamentisaefum-
tantifilij p^tcrîfeiixerat8çmater? fedfeliciores videren- | ptibuseftdecenternutrita,&diligenter inftradfca.-vtfiput
tucvtfique,fiiampWterpotiipntur prsemio vitæ. Sed ta- pleganseratinhabitu,& elegantiorin vultu: ita nihil fii
men per gratiam virtütis çuiufcunque,felix vterque yidp- bi déregio fumptudeelTet Aut cultu.
baturvfcunque,qiioniamficutillefcelixtemporalivirtUr _
tevelviftorifi ; ita^iftafoelix erat fempiterpa gratia & ytHelenamlegitimofibimatrimomo fociaritConftantius,
doria.Vnde Sc per gratiam cuiufcunque virtuti? ex parte
•oelix illa-fpelixtile, feelix erat vterque : fed eo literal tero
Gutiftan-
lUsêGal-
ijs R o-
nam irc-
'icrcicur.
I ........................................................ .....
foelicipr, quó in lege Dei vidpbatur elle ppritior. Et licet
idemvir, qui Romani orbis erat fpeculum, foelixeftet,
quantum ad feculum, per hoc tamen, qüpd in opulis Dei
paligo paganifmi denigrauerat, pequaquam fpeftx erat,
quantum ad Deum; Sed fi quoquômodô ppteft concédi,
eommfilio Çonftantino Cafaredeclarato.
C a p . III,
S Heodora autem Conftantij yxoredefundta, beata
Helena fibi eft focietate coniundta ; vtqu* priusin
palatio obfcüriore aliquantulum potiébatur magifterio,
quod in aliquo fcelix dicatutpe^ gratiam Dei, multo ta-T deinde fecum Sc matrimonio potiretur, Sc imperio, DU
men fcelicior extipiftet, fi ad fidem curp muliere ppruenifi-1 gnum quippe fuit, yteoampliori eamdignareturhono^
fet , quoniam inde magis profpprioribus poffer pollete re.quoiam fecum didicitin quiete, quod pro po prius pa^
fucceffibus, fi per fidém Chrifti çauûus çonfuleret imma^
nibusexcellibus,
p .Helena generis nobilitatem qua teftentur.
. C a p v t II.
E Contrario autem mulier ilia pfetiplk, non modo ge«
neré, fed etiam virtute videbaturgenerofa, dum per
gratiamDeiomnipptentis nobjlitarein corporis nobili-
tatefemperextuljtmentis, Vndelicetin brlîorijs paren-
tum illius generölk fileatur nobilitas, npbiiitacem camen
eius apudTreuiros ^edificiorum fuorum adhuc antiqua
teftatur gentilitas ; vbj pauiménrum domusillius-varijs
marmoribus & Pario quondam lapide ftratum,'bene déclarât,
quantum jbi præ alijs videretur habere primatum.
Præterea yero ipfie pla.nicies parietum fulupjmro yelut
hyacinthinotextudrpiâæbene'teftabanrur infigniano-
bilitatiseiusinuijStæ.infuper etiam prædiorum eius copiæ
Ecclefijs Dei olim vndique collaræ be ne déclarant,quam
nobiliflimä generis polleret antiqiiitate. Sed & eubile i-
pfius aureisfetisinftrudtum Sc. inlignicum., nobilitatem
qupdammodo in ea, quafi Romanorum teftabatur Qui-
ritum,maxime cum ab ortu folis vfq;ad vltima Thyle cù-
bilihuicfimile non poffet inueniri eubile : -quia cubicu-
lum cordis fui cubieularius ille nullà vhquam inquinfuit
pollutione,de quo feriptum eft iln.cubitifuo aftitityomntutn
vianon bona.Scà hæe fortaffis omnig-contingebant fn figu.-
ra, quæreginaquandoq; futurahochabere coepit ex gratia,
quod prius h^bebat ex natura, quia poftquam ad fidem
Chrifti fiiperno meruit reuotariiuuamine.oiname-
ta dignitatis corpore* traxit ad falutem animæ, dum in
inuentipne IknÛæ crucis, pro humana laboian.do Iklutc,
glp.riofa fiebat exhoc operef,ied gloripfior virtute,: in tyr,
pum fcilicet Ecclefiæ ilia diuerfarum virtutum intus de-
çoratadighitate,,de quaferiptum. Àftititreginaàdextrisin
veftitudeauratocirçundàtavarietate. Vnde quoniamintrin-
feqis tantis ac talib us décora ta fuit yirtutibus , ideireô
per omnia in omnibus diuinis plaeebatqbcuqbus , quia
yero Ipeçie lua & pulçhritudifte forinfecus erat ornata,
ideoyjroin fuo Çonftantino amabilis videfiacur&gra-
ta, quoniam intern*pietatis ,& * te rn * pulchritudinis i~
ta inftrtnfta eft norma,yt éeDeo placeret iii anima &Confybtïoth.
V et.Pat.Tom.j.
tereturinlaborc: maximè'cum omnis labor grauisom'r
nino videatur, nifi.qui per gratiam confplationis in trf-
bulatione lëuatur : Deinde verb cum inter duos ftugu-
ftos, Conftantium fcilicet& Galerium ,Romanrorbi?
diuideretur imperium: Illyricus.&: Afia Galefio, Aphricg.
yerp& Eurppaeuenere Conftantio. Cum autem exdi^
uin* dignatjonis permiffione vel ópévmispr*fideret A-
fi* , & alips Europ*, faótum eft, vt cpnftanrius eo minor
rem folicitudinemde Italis liaberet Sf Apfiris, quo maiorem
curara de Hifpanishabebat fic Gallis. Interim ver
ro Conftantinus filius eius officijsaptus,&hominibus aèr
ceptus, conlultu Senatus aRomanis in Q*(kremeft elcr‘
étus: quoniam pro virtute vciiufque dignum e|s yidebar
tur& iiiftum, y t& filius promouereturin C*larem, &
pater in Auguftum. In qua videlicet re virtus diuina bene
dcclarauit in eo; quia n on eft poteftas nifi a Dco:d urn per
arcapum antiqu*diumitatisauxilium eodem tempore,
in quo promouerat patrem , prompuebat & filium. At
At pöftqüam Conftantinus Romanum lmperiualiquot
annis tam forti,quam felici yirtute derendit, adhuc qua-
lem animum erga Rempublicamhaberet, oftendit,dum
pro acquirendamaiorisglori* corona, validamanu depub
ad Gallias ipigrahft a Roma.
yt conftantius fuperatis Gemanis&Britonibus abierit, vtquf
Conftantinum lepra inuaferit.
« Bi quamuistyrannide antiqua,&rebcllione nouel-«
lagens Britanni* fit Germani* denuo eum noiia
poncitaret adbc lla, ipfe tarnen edminori eft indqtriftir-
tiareplerus, qilb ad triumphandum e^dtuit& exercitus
nouus, & (apientia vetus. fnterim autem conftantinusfi-
liuS ihRomanis partibus rëlinquens matrem,mirabili arte
in Gallias prolecutus eft patrem :.vtpaitercum:filioeb1
facilius tyrannic*refifterpt parti', quo filius patrt ars
luccurreret arti.Quiaenim yterquecallidus erat i hgenio,
&prouidus in coniilio, ideo mutuo charitatis officio fill9
patri,& pacer occufreret filio : vt ep fortius pars opprirhe-
rét partem quo callidius ars deluderer artem. Interh*e
verb licet Gpnftanrinusin negociis belli mir* foret cal-
liditatis, Sc genstamen ^ritan-
Bb 1 ;n i * &
•duv.danç
j^aljrius^
j’ConftaQ,
pus,
Q
Cçnftaii-,
! ci o us m
jrâtô-rera
cligitur,
Geripani
iJiBritonçç
bellum
mouent
aduerfus
Çonftaatmm.