A
xvu.
CAP. LVI.
Atvero Gregorius dum apud Beneuentum annis fep
tem ducatum gefliilet,vita exemptus eft.Poft cuius obi turn
Godelchaicus dux effedus,annis tribus BeneueUtanis præ-
fuit;cui in coniugiovxorfociata nomine Annafuit Rex er-
goL i udprandu s ralia de Spoleto flue Beneuéto audiens,rur-
lum curb exercira S pole turn petiit. Qui Pentapolim veni-
ens, dum à Fano ciuitate forum Sempronii pergeret, in fil
uam qua: in medio eft :Spoletani le cum Romanis fo dan tes
magna incommoda regis exercicui intulerunt. QuiRexin
nouiffimo loco Rathchis ducem, & eius fratrem Ahiftul-
fium,cum Foroiulianis conftiruit.Supra quos Spoletani &
Romaniirrucntes,aliquosex eis vulnerauerunt.Sed tarnen
Racchis cum luo germano, &aliquibus viris fortiflîmis}o-
mneillud pugnæ pondus lùftinentes viriliterque certantes
multifque crucidatîs,fè fùofque inde,præcer,vt dixi,paucos
fuaciatos exemerunc. Ibi quidam Spolétanorum roriiflï-
mus.Berto nomine,nominatiuc Racchis acclamans, armis
inftrudus fùpereum venit. Quem Racchis lubito percu-
tiens,equo deiecir. Cumque eiuslodieiim perimere veilen
t,cum pietatelolita fugere permilit. Qui manibus pedi-
bulque reptans liluam ifigrelïùs eualit. Super Ahiftulfùm
vero in quodara ponte duofortiffi m i Spoletani à tergo ve-
nientes , vnum eorum aducrlàculpide feriens, de eodem
ponce deiecit. alcenira Vero fubito adeum conuerlus, vita
priuatumpoft fbcium merfit. '
# CAP. LVII.
At vero Luitprandus Spoleram përueniens,Tralèmun-
dum ducatu expulit,eumque clcricum fecit. Cuius in loco
Agibrandum fuum nepotetn conftituit Cum vero Bene-
uentum prôperareç, Godelcalcus, audico eiusadUentu,na-
uerg confçendere , atque in Græciam fügeremolituseft.
Quipoftquam vxorem & cundam fupelledilem fiiamin
nauim rmpoluiilet, & nouiffime ille afcendere vellet,irru-
entibusBeneüentanis Gilulfi fidelibus,exrindns eft. Vxor
lane illius, cum omnibus quæhabebat, Conftantinopolim
perlataeft.
CAP. LV I II.
Tune Rex Luitprandus Beneuentum perueniens, Gi-
fulfum liium nepo tem iter um in loco proprio ducem: con-
ftituit Rebufqueitacompofitis,ad liium Palatium remea-
uit.HicgloriolïlïïrnusRex multas in- Chrifti honore , per
fingulàloca vbi degpre lolebat bafilicas conftruxit Hie mo-
nafteriumbeati Pêtri quodforas muros Ticinenlis ciuita-
ds liturn eft,& Cælum aureum appellatur,inftituit. In fum-
ma quoque Bardonisalpe, monafterium, quodBercetum
dicitur, ædificauit. In Olonnanihilominus liio prohaftio,
miro opere in honorem Sandi Anaftafii martyris, Chrifto
domicilium ftatuit: in quo & monafterium fecit. Pari etiam
modo multa,per loea lingula, diuma templa infti tuit. Intra
fùumquoque Palatiüm,oraculum domini Saluatoris ædi-
ficauit,&quod nulli alii reges habüerant,làcerdoces & cle-
ricosinftituit , qui ei quo tidie diuina officia decan tarent.
’Huius régis telnporibus fuit in loco,cui Forum nomen eft,
iuxtafluuiuin Tanarum, vir mira: landitatis, Baodolinus
nomine,qui multis qiiraculif,Chrifti gratia fuffragahte,re-
fulfît.Qui læpe futura prxdixit, ablentia quoque quafi præ-
lentia nuntiauit. Denique cum Rex Liudprandusin Vr-
bem liluam venafum iSet, vnus ex eius comitibu s, ceruum
fagitta percutere ni ùs,eiulHem régis nepötem, hoc eft, lb-
rods cius filium Aufuliim nomine,nolens làuciauit Quod
rex cerne ns, valde enim eundem puerum amabat, cum la -
chrimis eius incom mo d urn lamen tar icæpit, ftacimque v-
numèliiisequitemmilit , quiadvirum DeiBaodolinum
turreret,eumquepeteret, vtpro vita eiufdem puéri Chri-
ftum fupplicarer. Qui cùmadlèruumDei pergeret, puer
defundus eft: cui Chrifti famiftus ad le peruenienti, ita dixit
: Scio quam ob caulàm veneris, led illud quod poftula s
iam fieri non poteft, quia,puer ille defundus eft. Quod
' cum is qui mmùs fuerat,régi,quod à feruo Dei aq,dierat,re-
nundaliet,rex licet doluerit, quod effedum fupplicationis
fiiæ habere non pptuit, tarnen quia Vir Domini Baodolinus
fpiritum prophétise habueçit, apérre cognouit. Huic
quoquenon dilfimilis apud VeronenlèmciuicatemTheUdelapius
nomine fuit,qui inter mirandâ,quæ patrabat.præ“
làgo etiam Ipiritu,multa quae erant ventura , prædixit. Ep
qiioque tempore floruit vita vel adibus Ticinenfis ;Ecde~
fiæ Epilcopus Petrus, qui qiiia regiserat conlàngüineus,ab
Ariperto qùôndamrege, apud Spoletumexilio fuerat re-
trufus.Huic beati martyris Sabini Ecclefiam frequentanti,
ifdem venerabilis martyr prænuntiauit.quod Epilcopus a-
pud Ticinumfuturus eilet. Quf poftea cum id fuiflet fa-
dum, bafilicam eidem b eato martyri Sabino, in Iblo pro-
prib,apud eandem ciuitatem conftruxit. Hie inter reliquas
oprira* vitæ , quas habuit .yirtutes , etiam yirgihitaris
flore decorarus enkuit. Cuius nos aliquod miracu-
culum , qiiodpofteriori tempore géftum eft, in loco proprio
ponemus.At vero Liudprandus, poftquam triginta &
vnoanno,leptemq; menfibus principatum obtinuit,i. m
aetatè maturus,huius vitæcuriumexplèuit. Corpulque t-
iusinbafilicabeati Adriani martyrisv vbi & eius requiefeit
genitor,lepultum eft. Fuit ^utem vir multæ làpientiæ jcon-
lilio lagax, piusadmbdum , & pacis,atnator : Bello potens,
delinquentibdsclemens,caftus,pudicus, orator peruigil,'e-
leemolÿnis largüs,lirerarurii quidem ignarus, led philolb-
phis æquandus, nùtritorgehtis, legumaugmentafor. Hie
initio regni fui,Boioariorum plurima caftra cepir,plus fem-
perorationibus , quam armis fidens,maximalèmper cura
Francorum Auarumque paceta cuftodiens.
. Explicit liber fextus PauU VVarnefridiLango-
bandi Filii*
DE G E STIS LANGOBARD.'
H I S T O R I C U l S C E L L J E
P A V L C y A Q V I -
LEGIENS I DIACONO
P R IMVM C O L L E C T ^
poll etiam
h
LANDVLPHO SAG AC I wfVCTAE
Produdaequc ad Imperium L eonis IV. id eft, annum
Chrifti DCCCV L
s f j L I B R I X X IV .
In quibueprater, Suetoniiy Eutropii, Fieri, vitt or is, Eu-
febit, Rufini, Orofii,Iornandis (jr aliorum hiflerias, to-
ta pene Anaß aft Bibliothecarii Rom. Eccle. htßoria
ex Georgia,Theophane , aliiscjue Gratis fa
collegia centinetur.
Nunc ex variis manulcriptis illufttjfti
&ediri Wd
HMNRICD C ANIS IO T^ßFIO MAG O- LC.
& SS. Canonum Profiffore Ordtnario in
demia Ingolftadtenß\
A D L E C T O R E M .
A b e s hic à me ledor amice,Milcellam hifto-
^ riam. Vete Milcellam & Milcellaneam, ne di-
J. cam Moretum .Ex variis enim audoribus con-
làrcinata eft rquam apte & concinne , dodo»
^ rum efto iu^icium ; in quorum tamenienlh
concordique conlénlu fi acquielcimm, hanc vtique hifto-
riam magni ducemus verilque prédis æftimabimüs. Video
Hiftoriarum Liber /.
enim illaui àdodilfimis quîbuluis non modo citari j fed
Sccommead&ri, i nprhnis veroab illuftf ilïîmo Cardinale
BaróniojEcclefiaftic* antiquicaris inftaurarore ; eui rame,
quöd riöl'em ,'im^ómeriint, quiytipfereferc Tomo I X.
annoCiirmi^i^vpetftialerunfcjHiftdiiarhuiuspareiKem
elle non-Paulum DiaconUm, led Thêophanem. Tbeopha'r
nes, ihqüiüilt, ^«!ftilfomfçrtbttur Pàülus Diaconus. Narratur
hoe ipföfti I Vaulo Diacono) ita Tbéephanes ver its duttöt injeribi-
tur. translator Tbeopbaiiis iqui^feritur Pàùlus Diaconus. Oua
exTbeopbancytjuem die tint Pallluth Diacoriutnix ïnterftrttaiïO-
ne Andiftafijfie Latine efferuntur. ïtane TheophaneS aüdor
huiusMilcellæ ?- Atqtii hbc. qniaftirmarhnt, rriiuimeid
affirma 11 eiit, . 11 aüt Theophanem Græcè, aiu ab Ahaftà“
fióLacincreddituiniiilpexilIènt,qucm nbs vtiaque lirt-
Vellèri, u. Viri Auguftani, videbuntqj nopoft rntiltas, vt
IpetbirieffieSj Omnes êruditi : .Iple eilinv’ï'iièophànei
cum noifo.veceriqi fimimerprere Ànaftafio lucè doilàbi-
tur ’;. haud fine antiquinitis Ècclefiafficæ cpmmodô» Ex
cuius edi tio nea p par eb it, qüain Ioftge. à/vero abeat bate
•firntentia, quafi Mlifçella mftoriàfit iplësXheoghanes lati‘
ftitate abAimftafiö donatus. Nihil minus. Nécahiam ptö-
batiönem âdfero.qiiam iplàmXheophanis Giæcè Latihe-
qUein(pedionemautlédiöneW:emnbnhcgó,quédam
êlc Theöph. haie h iftórite iroinifta & Intc xto fuifle: Àr non
lolo ex Theophane ; led.ex pluribus ; vc redé Vcterisedi-
tionis inlcriptio indicabat \ eftènim vt paücis rné éxpedi%
hiftoria h^c céntö.èx vàtiôrtnh,|iîonùmëntis Cóiifutu3;fè4’
Centö.éxpeténdüs quin & amplius dffirhd nodurnpi|ue.
vluteredus. Quantus n. in hóc ceikOheahtiqüac ÓCqüod
maxjniu m apud mómentum habeti Ectdefiafticæ me-
moriæ thélaurilS j Quare non inuitus &ci ; vi: huicqtiöq;
hiftorii d,ënuóinpüblïcum vulgând^nonhihildper^ini^
^ëiidcfëiTi. Ël:fiiuiadüpléx,quaè meimpiiliti catm.aèce&
lit : akerà ràritàs ëxèiiiplariunl, quæèx priofeedifcione fti-
péreranttiltefa ; pra&cà opcripræferiô, quam nifimir&er
|,fineeré Çàthblicdlcribi, cliattèq; ïhandâripotiiÜléyiuf
re qüiius;diibicarec i num fineer uk Gathblicæ teligiohis
Pfofelföjréflemj Quascerté éffecicvf mulriatit ib hac hi4-
ïtôria prórlus abhorrèrent: âut praefetionem tanquâtn pié-
tatiplane diftentaneampio ferro ëklcinderetil,pijfq; flaffii.
misAbKihiéndam tsadefent. Et eerté perquâm ftulté & iti-
ftpientér faéiunt j qui antiquorum monuménea in apërtu
pfoméres'autprooemia, aut lçholia viralettca& in Orthodoxy
fidei dilciplinam àctilèatà afluünt : nam dum riomi-
nisçglebrftatém, iàmam & gloriâ fedantiif, eandem mii
fiimeâfièquuntür} fed loco ëius dedeebre & ignominiâ
ilotatiabeuntj dum libriillorurri aut Vulcano cortlecrari-
tur.autperpetuistenebris maneipahiür,autobliteràtiisôè
amputaris imprebe didiS deformantur ôc décùftabtuM
aut perpecuo exilio muldantur; omnique àdituad cl.açiô-
res in orbe terrafum prduincias & Bibliothecas prohi.
bentur: itavtnonnïfiâpÜd lüi fimiles, Hôc eft, âpud ca-
lumniarum amatores ldcüminùeniant. Quorum quàntU-
la pars irthoc vniUerlo ; iliplitm vniueilum eoncèndéfè ve-*
hmuscunl angülis nonnullis# in quibiis iftidelitelcuht, &
triùmphanfeî Qui lbngçhielius libi cônlulërent ; û. quod
àgendufii ëfiiâgerterrt j lériptoalque priftoé & proby np-
tæfine hæterici fellis amaritie mundo pfopinarenc. Sic
enim &ipfis,& labori ,ipforum 3 & audoribus, quos ex
tenebris educutttdôcUS, irtio & irierces apud omnesdite»
racosforet; quotuifi lôco nuncéaquæ lùpra dixi^re-
porcant. Vale, mi ledon & antiquitatem exploit
ttouîtate ama,quia;
Moribus antiques ftat res Romanaviris^.
“..-nv: ■ ï , I 1
H V TRO Pil H ISTÖRIA
, CVI PAVLVS
A q v i l è g i E N s i iyd i a c ö n v s a d .
diditrogatü Aidffiétgè Béiieüehtaiké Ducisjdeinde idem
Paülüs e^ diüe,rfis aü,döribus cplligens,aVälentinianiIm-
perip Vlqiad témpota Iiiftiniani perduXic.l quem Landul.
phds Sagax leqüüruS, plula& iplèéx diuerfis audoribus
colligehSj in Cadem Hiftoriaaddidit, & perduxit vlquead
Imperfuin L eénis, idëft, annum Dominic* in-*
; carnatiohis d c c c y 1. in-
did. y 1 f. I'
■ U J C lP I T L 1 B È R P R l k v è .
R i Mv s in Italia yc quibuldam placet, regnauit
Iaiius: défiidé Saiuïhüssïouem filium ë GfxdA
lugipn^in ciriitateth > qua? ex eius hprnihe Satur-
niadidi eftylacuit: cUiiis ruin* hadehuk cetnun-
tur-in finibus Tulcije haud prociilab Vrbé. Hie Saturnus
quia in Italia latuitjab eiusiatebraLatiu appellata èft. Iplè
etenimüdhuc rudes: pbpulos dpmUsxdificairè, terras in-
Colere,plänräfe vlneasriócuit,at(ij:huihanis hioribus vine-»
re,cum antea lemiferi giandium tantUmniodb alitpentis
vitantluftentarérilautin Ipeluhcis, aütfrpndib.virgultisqi
tontexris cafulishabitarent.ipleetiam eis nuinmos xteos
primus iiiftituit Pro quibusmeritis ab incolarum ruftica
multitudine Deusappellätus eft: Poft huficPicks eius fi-
lifis, de quo fäbülöfe didcur, q> a quadä famofilfirna magä,
Circe nöiriinè, obContemptunleitis dmbrem in auem lui
hominis fit riautätus. Póftfiimcéiósfiliiis jFaunus, quifuit
paterLatihi, cilius mater Carmèntls Nicbftrara creditur:
Larinas litérasrepérifle. QüibuSregnantib.centum quifii
quaginta an ni refer un tur euoluci.jR^iiahtè tn Latino qui
Latinarti liligiiain correXitjAt Latino öde luo nomine apJ
pellauit.Troia ^Graecis baptä efficulti äpud Hebr^oS Laö-
dón ter hum luiprincipatus annum agerët, & äpüd Äfly-
riosTeutanès, apüd dEgypcios 'ThboSregnäret, explëtis a
mundiprincibio annis quatuor millibus & decem &no-
üem,a dilüuib millélepringëntis %tüaginfalèptem,kna^
tiuitace Abraha: tertio ahnö, NimregisAflyrioruhi anno
odingehtelimoquintoi anatiuitate Moyli and. qiiädrin#
gefitis 'decem,ante Vtbem autem códitain ahni^quadrin-
gehtis quatuor afite pri tnäta quöqüe Olympiädem annis
quadringentis lex. Capra ïgiturTroia>i£neaê Veheris &
Anchifie filiÜS ad Italiam venit,annö tërciöppft T rpiè èx-
cidium, cum TurrtoDauni Tüïcofuih regis filipdimicans
turn irttétemit, èlUsqi Iponläm Lauihiäm iregisLatiiii fi-
liam in coniugium accepit, dé cilius etiam nbmine Laui-
hiuth Oppidum quod conftnixerat, appellauit. Regnauic
igirur iÈneas Lätiriis annis tribuit
Qi|Ö vitadecedèritë regrium julcepit Alcanius, qui &
iulus, eiuldëm filiUs, qué apüd\fröiam ex Creulaconiuge
filiaPriamitegif genueräti& lècürnin Italiam veniens ad»
dtixerat.Qui Afcanius telidö tiöuerca: fuaéLauinia: regno,
Albam longatri condidit, & Sfiuium Poftumum fratrem
lutlm,qui poft eum règrtauiti iEnés exJUuioia filiü fumy,
ma pierate éducauit, Deosq; Penates partis lui &üe£ ex
Lailinioih Albarti longatn tranftulit.Si mulacra vetöLaui-
nium Ipönteredierunt. Rurfils tranfluda in Albamlon-
gam,iterum repetiuereantiquiora delubra. Afcanius deinde
Iülum filium ptocreauit. a quo familia Iuliorum ex-
orta eft, paruulurn, Ac qui needuni regendis ciuilibus curis
idpneus erat. Cum autem triginta Sc odo annis regnaflet
AIcaniusjSiluium Poftumum fratrem liium regnireliquic
hetedeöi.
Siluius érgó Poftiimüs rëgnauit an. XXlX. qui poftu-'
mus inde appellat ns, quia poft mórtépattis eft narus, SU-
uiusquiarurifuerateducatus: ä quo omnes Albanorum
reges Silüij voeati luribPöft quem regnaiiiciÉneasSiluius