CAP. XXXVII.
b e FocaAuguflo & eius nece , & imper io Eraclij.
Ç A P. XX XVIII.
b e morte Gifulfi ducts, &de pradationt Foroiuliaua vrbUt &
Merit malit qua langobaidt ,i Hum)utitperptpi
CAP. XX XIX ;
• Degenea’ogU Pauli'Watnefridi.
CAP. XL;
Ve ducatu&de morte Taftmis 6r Saco nit.
CAP. XLI;
b e Grafufo duce Foromhano, & de aduentu F ado nidi,
litOildi m Bene tient urn.
. g A p . x t n .
Defaclapate cum imperatore & Francis ,&depopu'.ationelIi->
jlrix, & morte Gundualdî.
CAP. X L ÎII.
De morte Agilulfi, & de regno Adaloardii & tins expulfione, &
regno Aria ldi.
CAP. XLIV.
De morte Arialdi& regno Rotbari,& quia dux ArichisfiïiUm
fuitm Aïonem adregem direxit.
' CAP. XLV.
De morte Arichis Benc tient ani duds & dueatu Atom.
CAP. XL VI.
De morte Atom, & de du atu Radoaldi.
CAPV XLVlL
De emutibns quoi Rotbariceplt.
CAP. XLV III.
DemorteRudoaldi duels, & quia et ih du:atu Grimoaldtis eiut
germanus fuccefsitF
CAP. XL IX.
Dentorte Roth art regts,& regno Rodoaldu
CAP. L.
De morte Rodoaldi regis. & regno Âriptrtu
CAP. LI.
DemortiÈeracltj AugtcJH, & Confiantini qui er juccefit, (y
regno altering Confiantini.
CAP. LH.
De CefarareginaPerfurunt.
CAP. LIIÎ.
De rhortè Atiperti> & Godebertifi'ij etus qui eifuccejsii, &te*
gno Gnmoaldt,&inter ttu Ganba'di ducts.
EX PL IC ÎVNT CAPITVLA;
Incipit
Lib e r , q v a r t v s .
De géftis Langobardoram.
CAP. I.
C
ciuitatefua Pergamorebellans contra regemfe comnmni-i
u if, fed datis obfidibus pacem cum Co fecir.Rurfum fe Gai- 1
dulfus ,ih infula Comacina reclufit. Agilnlfus vero rex in
eandem Comacinam inlulam ingreffüs, homines- Gaidulfi
exindc expulir, & thefaurutii quern ibidem k Romanis po-
(icuminucneratyTicinum tranftulit.GaiduIfus vero i terato
Pergamum confugiens., ibique ab Agilulfo tege obtentus,
rurlusihgratiamrpceptuseftRebellauit quoque dux V1-?
fari contra Agilulfum regem apud Taruifium, & obelfus
cap tufque eft ab eo.
CAP. IV.
Hoc anno fiiit peftisinguinaria iter urn apud Raucnam,
Grados & Hiftriam nimium grauis, ficut & prius ante trigin
taannos extiterat. Hoc etiam tempore Agililifusre^cu
Auaribus pacem fecit.Childebertus quoque bellum gefiit
cum confobrinofuo Hilperid filio,in quo p radio vfque ad
tri^intamilia'hominum carfa funt. Fuitaucem tunc hyems
frigida nimis»qualem vixaliquis prius reeolebat fuifte. In
regiöne quoque Brionum fanguis de nubibus fiuxic. Bt interim
ftuuijquafi riuuli cruorisemanauerunt.
CAP. V.
His diebus fapientiffimus &beatiflimus Papa Gregorius
Roman* vr bis, poftquam alia multa ad vtilitatem fan-
fheEcclefix feripferaty etiam libros quatiiofde vita Sari-
(ftorum compofuit, quern codictfm Dialogum, id eft, duo-
rum locutionem, quiaeum colloquens cum fuodiacono
Petro ediderat, appellauit. Hosigiturlibros prxfatus-Papa
Theudelindx regin* direxit, quam feiebat vtique & Chri-
fti fidei deditamj ÖC in bonis aftibus efTe pr*cipuam.
CAP. VL
1 Per hancquoq; reginam multum vtilitatis DeiEcdefia
cqnfecuta eft. ‘Nam pene oranes Ecdefiarum fubftantias
Längöbardi,düm adhuegentilitatis errore tenerentur, in-
uaferuntjSed huius falubri fnpplicatione Rex permotus,&
carholicam fidem tenuit, &multas poffefliones ecclefi*
'Chriftüargitus eft, atqueEpifcoposquiin depreffione&
abiediohe erant > addignitatis folic* honorem reduxit
CAP. VII.
• • His diebus Taffilo^t Childeberro rege Francorum apud
Baioariam rex ordinatus eft.Qui moxeum exercituin Sela«
üorutn prouinciam incroiens pätratä vidoria ad iolum
proprium cum maxima prxda remeauit.
Cap. viii.
Hac etiam tempeftate Romanus Patricius &Eexarchus
Rauenn*, Romani properauit. Qui duni Rauennam re-
ueititur recepit emirates,qua:a Langobardistenebantur,
quorum ifta font n omina i Sutrium, Polfmartium, Horta,
Tudertum, Amelia, Perufia, Luceoiis, & alias quafdam ci-
P Ow ir m * TAigitur Agilnlfipqui& Aeodiauscft “««es. Quodfa£han>«im regt Agilulfo numàtumêiTet,
y'regiàdigntote , canfieomntqiuexrafteSis friden- |
finis caputii it Francis duâiïùeranc, Agnellum Eptlcopum j ^lî(m petuic.ibiq; per dies aliquot Maurifioncra ducemLâ-
ftidenönüininFianBain mifft.^^Qüi « in d e tedieiisalb ! goMraê'um.qmfeRomanotüpamb.tradiderai.obredtt.
quantoscaptiuos, quosBniniltildis tesina Ftanconimex &fi«Ç«toacMmm,v.tapnuauinHuiuS tegtsaduentum
— - ------• .. > . • • tatum beatus Grègoriiis pïipa exterritus eftjVtabexpqfitioneiemph',
dequoinE2echiçlelegitHr,defîfteret,ucutipfe
qirbquèih feisliomiliis refert^ Rcx igitur Agilulfus rebus
compofitis Ticinum repedauit. Nee multu.ro poft, fugge-
tente maxime Theudelinda.regina fua conjuge, ficut eam
beatus GrégoriiisCiisepiftolisfepius admonuic,‘eum eode
fandiffimo Papa Gregorio, atq;Romanis, pacem firmiffi-
mam pepigit,eidemque.rçginæ,idem venerabi lis facèr do si
pro gratiarum adione hancepiftolam direxit. / -
c a p . I m
proprio pretio redemerat,rcuôcauit.Éuin quoque dux Tri-
dentinorum ad obtinendani pacem ad Gallias perrsxit,qua
& impetrataregreflus eft.
c‘ ! CAP. IL
Hocanno fuit fîccitas nimium grauis,à menfe Ianuario,
vfque ad menfem Sêptembrium fada èft magnapenuria
famis. Yenit quoque & magna locuftarum mulritudo in
tetrito ritim T ridenrinum, qu* maiores çrant quam ceter*
locuftæ.H*,mirum didu: hérbas paliidelq; depaft* font,
fègetes vcroagrôrüm exiguæ conagerunt; Séquenri quoque
anno pari nihilominus modo aduentarunt.
CAP; ill.
His diebus Aglulfus rex occidit Minulfum ducem de
iüfùlafendi Iulianiy eo qnodfe fùperiori t empote Franc o-
rurh ducibus tradidifîè t. Gaidulfus vero Pergamccris dux in ,
Gregorius THeudelindæ regime Langobardorura.
Quia excélîentia veftra âd faeiendam pacem ftudiofius
& benigne fê ficut folec impendent , renuntiarite filio
noftro Prqbo abbate cognouimus. ^ le c enim aliter de
Chriftianitate veftra connderidum fwfc , nifî quia in caufà
pads laborenit& bonitarem veftram omnibus monftra-t
reus; Vnde omnipoterîti Déo gratias agimus y. qui ita
I cor ve/ftrum fua pietate regit * vt ficut fidem ïédarn tribuit,
I ita quoque placifca fibi vos femper operari concedit. Non
enim», excellentiflimafilia, de fanguineiquiaDvtraque parte
fuindcndus fuerät jparüain tecredas acqüififTe merce-
dem. Ex qua re volüntati veftrx gratias referentes,Dei
noftrimifericordiam^ deprecamur, vt bönorum vobis vi-
cerii in corpore & anima, hic & in fiituro comperifet. Salu-
tahtes vos pr^terea diledione hortamur,vt apud excelleri-
tiflimum coniugem veftrum iliaagatis, qüaeihus Chriftia-
n* reipublic* fbcietatem non remiat. Nam ficut 8c vós
feire credimus,multis modis eft Vtile, fi fe ad eius amicr-,
tiamconferre volueric. Vos ergo more veftroqua: adgrä-
tiam partium pertinent femper ftudete, atque vbi caufe
mercedis fe dederic, elaborate, vt bona veftcaamplius ante
bmnipotentis Dei oculos commendetis.
c
IV.
rebellantemfibi Zangrulfum Vèrohënfium dubéhi êktiil“
xit.Gaidulfumquoque Pergamenferri ducem,ciliiam bis
peperceratyperemit : pariétianl modo 8t WàrnecautiUm
àpud T icinum occidit.
C a p . x v .
Subfequenti témporerurfiis Rauennam,& eos quicircà
bram maris erant, peftis grauîffima vâïïauit. Sequenti quoque
anho mottalitas valida populos Veronenfium attriuit.
CAP. XVI;
T une etiam figniim fànguineum in coelo apparuiflè vi-
fu m eft, & quafi haftæ fànguineæ, & lux clariflirna per to-
tam noâem. Theudibertusrex Franco rum eo. tempo te
turn Clothario patruele fuo bclliim gerens,eius exercicum
vehem en ter amixit;
CAP. XVII.
Sequenti anno Ariulfusduxqui Faroaldo apudSpoie-
tum fucceflèrat, moritui;. Hic Ariulfiis cum bcllum contra
Romanos in Camerino gefüfïèc, viâoriamque patrafièc,
reqiiireré à fuis hominibus coepit, qiiis vir ille fuerit, qUem
ipfeinillobelloquod gefferac tam ftreriuepijgnahtem vi-
difTetiCui cum fui viri refponderent,fe ibinullum aliquem
, fortius facientem quam ipfum ducem vidiffe;ille^it: Certe
multum & per omnia me meliorehi ibi alium vidisbui quo^
riens me adiierfç partis aliqui s percqtere voluit,ille vir ftre-
nuus me femper lüo clypeoprorexic. Cdmq; dux ipfe pro-
pe Spoletfi, vbi bafilida beati krtartyris Sabini fita eft,in qua
eiulaem venerabile corpus quiefeir. aduenifîet, interroga-
uic cuius haïe tamampladomus effet, kcfpônfùm eftèià
viris fidelibus, Sabinum ibi martyrèni îrequiefeere f quem
Chriftiani quotiens in bellum contra hoftes irent, fblituni
haberétin fiiurn auxilium inuocare : Ariulfus veto cüm ad-
hucelïetgentilis,itarefpôndit:Qui poteftfieri vt homo
riiortuusaliqübdviuenti auxiliumpræftet ? Qui cum hoc
dixiifet,cquo defiliens, eandem bafilicam corifpe«fturus in-
trauic. Tuncaliis orantibus, ipfe pi&Lrras eiufdem bafilic*
mirari coepit. Qui cum figuram beau martyris Sabini depi-
bta m confpexiilètj m ox cum iuramento, affirmauit dicens,
alem omnino eum virum, qui fe in bellô protexerat, for-
mamhabitumquehabuiffe. Tuncintelleâum eft beatum
martyrem Sabinum eideminprælio adiutorium contulif-
fe. Igitur mortuo Ajriulfo , duo filii Faroaldi fiiperioris
duçis inter fe propter ducacum decercantes, vnius ex ipfis
quicum vi6toriarri adeptus effet, nomine Theudelapius,
ducatumfufcepit.
CAP. XVIII.
Citca h*c tempora coenobium beau Benedi&ipatris
quod in caftro Cafiino ficum eft, à Lâgobardis no&u inua-
ditur. Qui vniucrfà diripientes,ne vnum qtudem de mona-
chiscenerepocuerunt,vtprophetia venerabilis Benedi&i
patris, quam longe ante pr*uiderat,coinpIeretur, qua dixit,
Vixapud DeumobrinerepotuijVtéx hoc loco mihianim*
coricederenmr. Fugientesquoq;exeodemlpcb monachi
Romam petierunt, fecum cqdicem fàndt* rcgulæ,quam
prxfetuspacer compofüerar,& quædam alia fcripta,nec
nonponduspanis& menfuram vini,&quicquid ex.fiip-
pelledtili fubripere poterant, deferentes. Cæterum poft
beatum Benedidtum Conftantirius, poft hunc Simplicius,
poft quem Vitalis, ad extremum Bonitus congregationem
ip tam rexit, fiib quo hæc deftrudbio £i6ta eft.
CAP. XIX.
Mortuo igitur Zottone Beneuentanoruduce, Arigisin
loco ipfius à rege Agilulfo milfiis fuccelfit,qui orrus in Fo-
roiuIiifaerar,& Gifulfi Foroiuliani duds filios educarar,ei-
demqüe Gifiilfo confànguinéus erat. AdhuncArigisextac
epiftola beati Gregorii Pap* in hunc modum direââ;
CAP. XX.
GregoriusArigisDuci.Quiaficdegloriaveftra ficutte-
uera de filio noftro con fidimu s, perere à vobis aliqua fidu-
cialiter proilocamur, arbitrantes quod minime nos patia-
mini contriftare, maxime in tali re vndc veftra anima mulcum
poterie adiuuari. Indicamusautem propter ecclefias
Gregorius Agilulfo regi Langobardorum. Gratias éx-
Êellenti*veftr*refero,quiapetitionem noftram audien-
tes , pacem quam virifqiieefie partibus credebamus pro-
futuram,ficutde vobis confidentiam habuimus,ordina-
ftis.exquareexcellenti* veftraepnidentiam & bonitatem
valde laudamus, quia pacem diligendo, Deum vos, qiii
audtoreft eius,amare monftraftis. Nam ffiquod abfit)
fadtaiion fuiffet,quid agi debuit,nifivt cum peccato &
periculo partium, miferorum, fufticoriim fanguis, quorum
laborvtrifque proficit,funderetun Sedvtprodelfe
nobis eandem pacem quemadmodunl a nobis fa<ftaeft,
fentiamus , paterna caritate vos falutantes pecimus,vt
quotiens occafio fe dederit , ducibus Veftris pér diuerla
loca, & maxime in his pattibus conftitütis, veftris pr*ci-
piatis exemplis, vt hanc pacem ficut. promiflum eft pure
cuftodiant,&occafiones fibi aliquas non qu*ranc,vnde
aut contcntioqu*dam aut ingratitudo nafeatur, quatinus
voluntati veftr* gratias agerevaleamus. Latorés vero pr*-
fen tium licerarum, ficut reuera homines veftros, in eo quo
decuit affedtu fufeepimus,quia iuftum fuit, vt Viros fapien*
tes, & qui pacem fa6tam Deo propirio nunciarui?t,currl
caritate 8c fufeipere 8c dimittere deberemus.
CAP. x i.
Inter h*c fequenti menfe Ianuario, apparuit ftella co-
meta mane & vefpere per totum menfem. Eo quoque temporis
menfe defun&us eft Ioannes Acchicpifeopus Raue-
nx, cuius in locum Marianus ciuis Romanus fubftitutus
eft.Euin quoque ducein Tridento mortuo, datus eft eidem
loco dux Gaidbaldus vir bonus, ac fide ca tholicus.Hifdem
ipfis diebus Baioarii vfq; ad duo millia virorum fuper Scla-
uosirruunt, fuperueniente Cacano omnes internciuntur.
Tuncprimum caballi filuatici& bubaliinltaliam delati, I*
tali* populis miracula fuerunr.
CAP. XII.
Hac etiam teiTipeftate CJiildebertus rex Francorum x-
tatis anno vigefimo quinto cum vxore propria,ficutfenur,
vi veneni extinguitur.Huni queq;, qui & Auares dicuntur,
aPannonioin Turingiamingrefii ». bellagrauiflima cum
Francis gefferunt. Br unichildis rune regina cum nepotibus
adhucpuerulisTheudeberto & Theudericoregebat Gal- |
lias.k quibus accepta Hunipecunia,reuercuncur ad propria.
Mortuus quoque eft Gunthrannus rex Francorum,
regnumqueillius Brunichildis regina fufeepit, cum nepoti-
- bus adhuc par uulis filii s Childeberti.
CAP. XIII.
Per id tempus Gacanus rex Hunorum legatosad Agilulfum
Mediolanum mittens, pacem cum eo feeic. Romanus
! quoque Patricius moritur, cui Gallicinus fucceffit, 8c cum
I Agilulfo rege pads concordiam iniit.
; CAP. XIV.
Hoc etiam tempore Agilolfus cum Theuderico rege
Hancorum pacem perpetuam fecit.Poft h*c Agilulfiis rex beatorum Petriac Pauli, aliquâtas nobis crabes neceftàrias
Biblioth.Vet.Pair.Tom.S. __J j * . f 3 cf^i