Vfiiuèrlâm. Cæfar ,'hëq;âüluràfofe ad âlîqü’ôsafpkare mo- |
tus arbitrarctur, légiories ih hyberha dîinifit Iplè Aytétn
Ambibrigis fines,qui tôt bellaexcitanerat, homihumhor-
rénda ffcage vàftauit. At vero C Canini* légatus belluih a-
piiiTPiófönas inufenit,vbi magna hoftiifmuititudôimpfedi-
tamitinerc legioherncireundedïtjatqjad^tremû difcrirriê
^dduXit.Pbrro a'fit’FàbiüS legàtus âtceptisCaninii literis,in
Pidbhasptofidfcitut.ibîqid captiùis de* oppoiîünitatelô-
'toru certidrfâdus ittôpfnantes noftes opjftimit, magnifq;
ftragibus fâd:is,plurithas' prædàs agit.Deiride quû Caniriio
fignum aduentus fui dediflTet/Cânîniiis totis "càftrïS fivbfto
Infiluit,fefeq*,iniecit hoftiJta Fabio ex vhaparte SeCaninio
ex altera infiftente màximo & diutiirno bello innumeræ
GallôrS copiç trutidatæfunt:Inde*Fabius ih Garnutes p|g-
feduScft.Sdebât n.Deonâeum duceahtiquiflln tfm torius
rebelUohis ihdftoremabhociselloelàpfufn, fi Aremoricis
gétibusàdiurtd* effet,maximos iterû tumuïtus elfe in Gai-
Hàmcjturuîh. Sed eos adhucipfa noüîtatef repidantes mita
virtüte&celeritatcpetdomuit.IhtfereaDraptesvnaq-,Lifferiu
s,cum adeffe Caninium & legibnestn fifiibuS fuis vidèrent,
vndiq; collediscopiis oppidum BugdunumodcupSr.
Hoc oppidum in editimma mohtis arâ: pendebat, duabus.
partibus per abrupta latera non parut) flumirie tingebàtut:
nttïdiö’d'eift’de ddcehfn latgilfimo fonte fexurü »plurrmaq;
inirorfum copia frumenti tutùm jirritos procùbdifcut.üs
holtiu defpiciebat. Caniniusiquod foluhiRomana ptOhi-
fione p.otuii,ambo's du ces’Cum patte côpraruin plutimaiti
câptfmeuôcatoS, maxlrno ptæliôfuperaüit.Nam Vnoe dü-
dbusinteifedô.alrer cûm pauciffimk filgit,nullus in op-_
pSdum rediit.Sîdad idoppugnadum Cçlâre ‘optts fuk.Itaq;
“teftior per nuncios fadus Cæfar Üccurtit, civcunfpëdiiq;
ottinib’ Videtjfi expugnare vi îholiatur, lùdo & fpedaculo
hoftiuhi delfendum elle exercitum fiiiim : vnum folum eflè
præfidii,lrquoquomodo hoftes aqua arceantur.Scd & hoc
quoq;,nifi Cç(àr,non p otuifl et.S iquidem fons,quo ad po-
tum vtebantur,medio deuexi mótis latere Fundebatur.Cç-
fârad proximü fontisadmouerivinëas * turrimq; extruiiu-
■ bet.Fit taagnu#illico concurfiis ex oppido, quibus fine pfe-
ricülo prihantibus,Romani quamuis pertinaciter obfifte-
rêt,cree>riulq^fiiecederent,tfi cSplures truéidahtur. Igitut,
exttuitür aggër,8fc tutris pedum LX.cüiùs vertex adéquate1
adfontislocum poflit,vt velex æquôtela çoniicî qufeant,
vélprædpitaca défit per faxo fum volumina noh timerf. Op-
pidani aüt,vbi exammari fitinon folum peCora, verametil
infitmiores horninum çtatës vider,cupas picé,fæuo & fcin-
dulis repletàs,acdeindeimmilïo igné in pronaptçcipitanr,
eafqueipfi toto oppido fufi fubfèquuntur.Ardentibus ma-
chinis Cum graue præiium luis Cælàt ac periculofiim vide-
ret, cohortes in circuituoppidi ire velociterper occultum
imperat,atque vndiqtie fuo.to vaftn m clamorem at tollere»
Qtto fàdo conftemati oppidanijdum recurrereadmunié-
ddhi oppidum volant,ab oppugnatione,turris, vel demo-
' litione aggeris réceflèrunt.Illi tarnen qui ad incidédas fôn-
tis venaslub obtèntu agge ris, tu ci eu ni cülos perrodiebant,
tepertûs ih abftmfoaquarnm rneatüs, per multa diuidédo
, teniiari mïemetipïîs,éonfinhiq; fecerunt. Oppidani fonte
ficcatovltiraa deîpferatiorie cotrepci dediiionc fiii faciunt.
Cæfâr autemomnibusxjui arma tul'erant,manusfuftu lit,&
vitam reliquic, quo teftatior eflfet etiam pofteris paînaim-
prôborum.Multum n.ad coerCendam àttdàciam valetpro-
pofitum punitionis exen>pluum,<^ühm iplamifeii praetèns
formaviuentiSj^cadrecordationenl admonet conlcios, &
adfcifcitationem cogit ignaros.Exhaùftis itaque atq-, edo-
mitis Gallfe fecurus Cæfiir cuttrlegionibus in italiâ tediit,
nullos poft fc Gallórtünfnotüs përtimefcehS cfertoiè Iciës,
minime aliquÖs,quiVel moneri audeant,'vel fi moûfeantur,
tirnendi fint,reliqidflè. Ahrto ab V rbe condita DCXG VII.
M.Liciniüs Ctalfus f ollega Ch. Pompeii magui In'confit-
latu fecuhdo prôuinciâfortitus in Partho’s,hotho ihexple-
bilis cupiditatis,àuditâin Hierôfolymis t’empli hptÿentia
quant Pdmpeius intadam rdiqüit,in Paliftinam aiuertir,
HietófölymÏ adiititëplum perùadit, opbs diripîr.Ihde per
Mefopbtamià tendCns ih Parthiî,^ltàcunq;lter babùitfb-
ciis duitâtib^aüxiliaindixit,prtciàexegit. MôkvtEilphta-
rcm tranfiit, illico Baielèn ab Heroderege Parthortim ad (e
raiiTum obniuhabûit:à%r6 veEfciheterfncrèpàt* eft, qtifir
cotrafdsdüsEuculli & Pompeiiauariria indudùs Etrphràtc
trànfierit^ Qtraob r éfi ne thora futurhm,vt ^ auro Parthico
SëriCo fertô ôneraretur.înde cümprôpe Carras contra 6-
mina & aufpicià ventümeflet.Pârtfti liibito ingrudes cum
Sùrena&Sylace ^fedis,fegittiS oppreftère RomanOs. Ce-
ddereibiplurimiiënatotes,aliqitot^tCôhfîilateS & ptorii
Viri.Craftus quoq-,filius Ctalïï lediflim4* iuuenisih acte oc-
cilùs eft.Præterfea quatuor cohortes cum V argrtnteio îegà-
to hîediiSdeprehélaécSpis&interfedæ fiint.Surenas taptq
equitatu Cralïum pfequi ihtédir,eumq; drcunuentum,ac
fruftra colloquihm ei* petentécepit,& in caftrapduxic àc
poftremumauroinos ei# infulbihcërfedt.Paucihoûisbe-
hefido liberati, Carras cofugerr. Cügnira dade Rornaiîo-
rünTmultæ OriétiSjpuinciæ.à fodetate Vel fidepopuli Ro-
niani dtfecrflènt, niii Callius Quæftor colledis ex fuga mi-
lirib^ pauds jinturrielcenré Sytiam egrègia animi virrucé aç
lhoderationeprëffiflèt:qui&Antiochücopiafij;ei»ingétés
plio vicit,& inteifecit Parthos quoq-, ab Herodein Syria'm
mfflôS.iâcpin'gteïIii s Antioéhia belloexpulic,ducçq;coriim
Hoiàgen interfecit. Igif* Romani ftams agitur femp altcrrta
mutâtio,& velht forma Oceani maris,quç omni die difpar,
nûcfuc'dduis pferfeptem dies tollitur incremchtis nücin-
fèqu’cncibftotidédieb.naturali damno & defedu interioré
fubducitur.Anno ab Vrbe condita DGC.inCertû vnde co-
erttüs ; plurimam vrbis parte ignis inuafir; Neq; Vn^ahteà
tanto irtcédiocorreptâ atq-, vaftatâ eiuitaté ferdt; Namqüa-
tuoraecim vicos cumvico ingario confiimptos fuillè me-
moriæjpditum eft.Hinc iam bellurn ciuile committitur,q>
magnifia dudtim diflèhfionibus ac molinonib. parabatu r.
Nam Cælàr rediens vidotex Gallia,decerrii fibi abfenti aj-
terîi confiilâtum popofcic.Contradidü ëftà Marçéllo cbn-
fule,à Bibulo,à Gatone,ahnitente Pôpeio. Deinde decretu
eftàSenatU jVtin Yrbem Cæfar non nifi difniflo exeteitu
veniret:& exMarcelli Cof autoiitate ad legionés.quÇ apud
Luceriam erant , Cn.Pompeius cum imperld rniilits ëft.
Cæfar Rauetlnàm (elètontulit.M;Antonius, & P; Çaffius
Tribuni pl.pro Gæfàre ihtercedeittes,ihterdicentc Lentu-
lo Cof.curia,foroque prohibiti âd Cælàrem profedi fimt,
Curione fimul Celioque tomitantibùs; ÇæfàrRubicone
Humine trahfrheato, mox vt Atiminum venir, quinquecô-
:hôrteS,quas tünCfolas habebat, cum quibus, vtaitLiuius,
Orbém rerrartim adortuseft: quid fado bpus eflètedocuit:
deplorans iniurias fiias,cauiàmbelli ciuilis pro reftituendis
inpacriam Tribimis ellèteftatus eft. Inde per Antoriium
lèpeem cohortes, quæâpud S ulmonem morabahtür, àLu-
cretio recepit.Tres legiones.qifæ cü Domitio apud Corfi-
nium morabantür,ad,luas partes tranlchixit. Gonfiiles cum
{''Cn.PompeidÇSenatufque omnis,atque vniuerfà nobilitas
exvrbefugit.atque inGriéciam tranfiit. Apud Dyràchium
Epiïumqtie,Macédoniam & Achaiam,Gn.Ponîpeioduce
Senatus conttaCælarembellfim parauit.
Cæfâr vaCuaffivrbem ingrefFus iMdatorëfe fecit, rtega-
tamq; fibi ex æratio pecuniam fradisforib5*inuafit, protu--
litqj ex eoauri pondo quatuor millia centü triginta & quin^
que:argenti pôdoprope nôgeiitatftilia.Inde aigrefins Afir
minum ad legrones, mox alpes ttanfuc dus, Ma Allia vènitt
ob quant oppugnandam.cumreceptus non eltèt, Trebo-
niumcum trib. legionibtlsreliquit. Quo bello milés düo-
deciniæ legi oui s aduerfiis eos nallali certamine pro Caelàre
dimicans,hoftilem nauetn dextera apprehendit. Quaartl-
putata,læuam iniecit, neque antfe dithifir,quâ fticrgeretiir.
Cæfâr deinde adrHifpafiias cônténdit, quasL. Afranius,&
M.Petreius,& M.VarrO,Pofnpeiani duces cumlegionib*
obtinebant.ibi multis præliis Petrèium Afraniumq; fupe-
ratoSjCÔpofita padione dimifit. In vlteriore Hifpahia duas
legionesi M.Varrone fiifCepit.Siîhiliter & duces eius, hoÇ
eft GurioCatoncm Sicilia expulit, Valerius Côttaih Sardinia,
Tuberonem ab Africa Varus'ciecihjCæfârfcdic s Mafâ
fi liant obficfiont doihitam,yitalànhirh i8c libèttafô concefi-
fâjcæterisrebus abrafitAr Veto Dolobellapartiüm Cæfârii
iri Illyfièô pet Ôdauiltin & Libonc Vidus, coptilq; éxtitus,
ad A ntonîitm fugit.îBàfillus dè'Saluftius, duëénrcs fingulas
regiones,quib.præërant,fimiliter & Antonius, Hortenfius
qüoq,ab infi itio mari cü clafle côcurrês, omnes patiter âd-
I ucifus
uerfusOdauiuht & Libonemprofedi & vidi fimt. Antonius
cum fç Odaüio cUm quindecimcohortibus dediflèt,
pntnes ,ad Pompeiü à Libone dedudi funt. Curio eXSicilia
in Africain cumexercitu tranigrefïiis eftrquem lubatex
continuo excêptum cüm omnibus eopiis rrlicidauit. O-
dauius Salonas oppfigfiate Conatus j oirmes copias quas
duxity amifît.Cæîiusà Cæfâredtfciuit, a'c fe Milonicxuli
iunxit.Cumque ambo feruorum rhahü .Çapuath oppugna-
rc molirentur, bccifi funt. Bibulus apud COrciram pud ore
vidus,quod euftodiæ eius, quam pelago 8c oppidô,præte-
debatjhoftis illuferatjinedia ftfe vigiliif q^ confecit.Âppius
Claudius Cenforinus qui itiflix Pompeii Græciamtuebâ-
tur,iant abolitaPy tltici oraculi fidem volait experiti.Quip-
peab eogdada vaçes defeendere in Ipecuiit, refjjondiffè
fertur de bell© eonfiilenti: Nihil-àd te hoc Romane bellu
pertinor.Euboea Coela obtinebis. Coda auront vocant, Eu-
boicumfinû. Ira Appius perplexa lotte incertus difcefiît.
Intereaapud Dyràchium multi Orientistregisad Cn.Pom-
peiumcûauxiliisvenerunt. Quo.çum CælarvenifIet,Cn:
Pompeium-obfi’dione fruftracinxit, ipfê terrant quindë-
cim milium pafTuum foflâ præftruens, eu illi pateren t nta-
rià.Pompeius caftellû quoddam pcopiuquum mari, quod
Marcellinus tuebatur,euertiKpræfidiaqvCæferis ;quæ ibidem
mocabantur, occidk. Cæfâr Torquatum legionemqv
vnam vt expugnaretaggreflüseft. Hoc pencillo fbeiorum
Pompeias cognico omnes copias eo traxit,& figna eo mo-
uente,fulmina aduerlâ occurrèrunt. Apes quoq; obfêdere
vexilla.Quo vifolùbitus moerorconfudit exercitum, fuge-
ritnt hoftiæ in tcmpli s,conucr/â fimulachra, alia fleuerunt,
alia (udarunt. Tantus vero in aetearmorumftrepitusfiiit,
vt Antioch jæquafiaduentujn hoftium in nturos concur-
rerent.In teiea Cæfâr omiflâ obfidione ad Pompeiü fè ton-
uertit. Torquatusautemeueftigio prorumpens,auerfum
infcquutuseft. Ita CæÊris milites ancipiti periculo terri ci,
ipiq Cælâre fruftraobfifteme fugerunt. Euafit tarnen Cæ-
- far,quia node interueniente Popeius fêqùi noluir. Dixitq;
Gæfar, nee Pomjteiumfçire vin cere, & ilia tantum die fe
potuiftè fiiperari. Cæfâque funt in eoprarlio quatuor milia
militum Cæ(aris,centuiiones viginti duo,équités Romani
complures. Cæfuseft& incoprælio Sceuà Cæ&ris miles
foràffîmus.Q^em cum milicesPompeiivtfetraderethor-
tarentur,' refppndifTe fertur, fe elle feflum. Accürritvnus,
velut acccp curus arma»Percutitur,plures fimul fternuhtür.
Jlplè autem viilneraacoepit capite, numéro, feemore, ocu-
lumqueantifir. Scutum ejus iâtis conftitit » centum viginti
idibus petitum fiiiflè. Deinde Cæfâr tacico agmineper E-
pirum in Theflâliain peirexit. Pontpeius cum maxintis co-
. piiseft fèqu utus:bellumq^comntifliuit eft. Iraq; inftruitur
vtrinqi acies Pompeiü s ôdoginta 8codo cohortes triplici
ordi ne locaufcfueteautem peditum plufquant quadragin-
ta mi La : équités in finiftro cornu fèxcçnti, in dextro quin-
gentic prætereareges multi : Senatoresï equùelq; Romani
plurimi,abfq; leuiurn armâturantm magna copia. Cæferfr-
ntiliter odoginta cohortes triplici ordiae difpofiiit. cui
Fuere miirusquam quadraginta milia peditü, équités mille.
Videre ibi & gemere erat,comrada‘s ïlomanoram vires
in cantpis Phatfalicis àd ocçifionem mutuo cô ftitiflè, quas
fï concordia rexfffä:, nulUpopuli-, nulli regesferrepotuif-
fefit. Prima congreffioneequfiatus Pompeii pulfus fîniftra
•lateranudauit.peinde.cum diu vtiinquedubia force cçde-
rentur, atq; exalia patte PompéiusdicerettParce ciuibus,
nec tamenïàcereKex alia vero Cæfâr hoc faceiet, q uod vr-
gerecdiccns:Miles faciem feri : tandem vniuecfus Pompeii
'fiigit exercicus» caftraque eius direpta finit. Gæfâfùnt iii eo
praslio Pompeianorum milieu quindecim milia, cenrurio-
nes triginta tres.Hic exitus pugnæ ad Palæophaffâlumfùit.
Pompeiusfugiens in oftio Penei amnisneràriam nauim
| nadus in Afiam tranfiit Indeper Cyprumftigatus Alexan-
driam pcdit.vt à rege Ægypti,cui tutor à Senam datus fue-
; ràt propter iuuenilêeiusætate,aceiperet auxilia: qui foitd-j
namagis quam amicitiam fccutus,occidit PompeiUm,atq;
caput eius 8c anqlü Cçfâri mifit. Quo confpedo C^fâretia
lachrynus fudille dicitur,tanti viri intuens capur,& generi
quonda fui,& inundatum odoribus cre mari imperauitiPö-
peii vxorfiliiqjciusfugerunr, cæteraq; Pompciaua elafsis
direpta eft, omnibus qui in ea erat, crudeliffime rrucidatis.
ibiq; 8 c Pompeius Bithynicus occifus eft.Lentulus vero vir
cônfiilaris apud Pelufium interfedus eft. C çftr.compofi ris
apud Thellaliam rebus Alcxandriàm vemr. Cuhiquefè ih
regiam fecepiflèc.eludebatur à tutoribus,quo minus pecuniam
acciperet,téplafuaaftu fpohantiBus,vt 8c regios the-
fâuros vacuoS elfe often de rent, 8c in inuidiam Cæfâtis po-
pul'um Concirarent. Præterea Achillas düxregius imbutus
fèmel Pompeii fânguine, Cæfâris quoq; necem meditaba-
tur.Naiuftus exercitum dimittere,cuiptçerat,viginti milia
armàtohitninonmbdofpreuit imperium, veruinetiäaciS
direxit.Ih ipfo prælib regiaclailîs ad rerram fiibdu6b iubt-
tur incehdi. Ea flamrha cu'm parte m quoq; vrbis mualiflèr,
quadraginta milialibrorum p'roximis forte çdibus condita
exuffitîlingulareprofedohïpnimentum ftudiicuræq; ma-
iotum, qui tôt tantaque illuftrium ingeniotum opéra coi -
geftèranr. Vnde quamlibBt h odieq; in templis eiiftant,qu ç
& nos vidimus armarialibrorifintquibus direpris exinanita
ea à noftris hominibus noffris tépoiibus memotent, quod
quidé verü eft : tarnen honeftius creditur,alios libros fuillè
quæfitos qùi priftinàs ftudiorü curas çmularentur,qua aliâ
vlla tune fui fie bibliotheca, quæ extra quadringenta milia
librorum fiiiflè, ac per hoc euafiflè credanu. Poltea Cæfâr
infiikm vbi Pharus eftcepit.Eo Achillas cü Gabianinis-mi«
litibus venir,ingens pugna cÔmiflâ.eft. Magna ibi Cæiària-
norum milieu multitudo cecidit.'omnes etiâ interfedores"
Pôpeii interfedi funt. Cæfâr quôqjvi infiftétiu hoftiû prel-
fus lcaphaafcendit, qua mox pôdere lubfèquentiü grauata
acmerfâ,perducétospaffiisad na'ué vna manueleuata, qua
Chartas cenebat, natandoperuenit. Mqxnauali certamine
pulfat*,magna feiiçitatc dafsc regiâ aut deprellït, aut cepir.
Alexand rinis petétibus reddidit regé,moimitq; vt amicitia
Romanam quam arma expetiri ftuderet. Qui camen illico
vt liber fuit,bellum Cçfâriintulitsfèd continuo cü toto ex-
erciru fuo & ipfè déletus eft-. Nam 8c X X. milia horninum
in eo bello cçfâ referutîtur,duodecim milia cum fèptuagin-
ta longis nauibus d édita, quingenti ex vidoribus cecidillè
dicuntur. Rexipfè adolefcens icapha exceptus vtfugerer,
mulris infilientibus merfiis necatulque eft. Corpus eius ad
littus deuohitum,indfcio loricæ aureæ cognirum fuit. Qua
Cæfâr præmiflâ Alexandrian), Alexandrinos omnes ad de-
ditionemdefperationemq; compulic, regnumq; AEgypti
Cleopatræ dédit Ptolomæilbrori, cum qua fttipri coniue-
tudiné habuerac. Quæ poftear^iocomitatü vibe ingreflà
eft.Indè Sytiâm perûagatus, Pharnacé Mithrrdatis Magni
fiiium,qut Pompeioauxilioapud TheflâÜam fùerat.rcbel-
lanté in Ponto,& multas populi Romani prouincias occupante
vicie acie,ac poftea in morte coegit. Inde Romam re-
grefliis, tertio lè Didatorem 8c Confulem fecit,cum M.Æ-
milio Lepidp>qui 8c magifter equitum Didatoris caufa ante
annum fuerar.Inde in Africainprofëduseft,vbiinfinita
nobilitas Romauoiü cum luba Mauritanie rege apudTap-
fiimbelhi irepaïauerant.Ducesauté Romani erant, P.Cqç-
neliusScipiôy ex genere antiquiflimo Scipionis Africani;.
hic etiam focer Magni Rompe» fiie‘rat:M. Petteius, Varro,
M.Portius Càto, L. Cornelius Fauftus Syllæ Didatoris fi-
lius. C6rrahoscom(niâ(b bello ppft nuficas dimieadones,
maxima homin u multithdo cçfàjvidor fuit Cæfâncaftra v-
trorumq; direpta fimt, fèxaginta ëlephanti capti. Cacoa*
pûd Vticamfète occiditrluba pereuflori iugulumpræbuir,
precio datol Petreius eodé gladio fè perfbtfit : Scipio in na-
ui» quaadHifpanias fiigere contendens vento coadtis in
Africam redierat,femetipfum iugulauit : in tardera naui T,
Torquatus occifus eft.Fauftü Syflç quondam Didacoris fi-
Kü, Pompeii generum,nepotes, filiamq; Pompeiâ, & Afra*-
Petreium filium Cælàr præcepit occidi. Poftatinü
inde Cæfâr Roma cü quatuor triumphi s ingrcflùs. Quarto
Didator 8c Gos\crèat*,,difpoïîto reparatoq; Reip.ftatu co-
jtinuo in Htfpanff contra Pompeios Pompeii filios profe*
duSjfèptimo decimo quam egreflus ab Vrbe fuerat die $a-
gunthü pemenir.ftatimq; aduerfiis Pompeios duos&La-
bienü atq: Acciü Vàrü muItàbejlavaria fortegeffic.Vltimü
bellum apud MundaihHumeh geftum eft, vbicailtis viribus
dimicatum ell, tantaq; cædés ada,vt Cçfâr quoque Ve-
tcianis etiâ fins cedere nou erubcfcentibus,cü cogi çædiq •
_ ^ 4 acjçm