. D. Paulus
furnmus
Apofto-
3 7 4
S P . M a x . C a p . O e c o n o m io ru m ^
C E N T V R I A S E G V N D A.
• Rius pofitus eft calix quam baptiima,
I quia virtas eft propter veritatem, at
non propter virtutem veritas. Vnde
[ qui veritatis gratia ac qua: pertinent
■ ad virtutem, non laeditur vanae gloriae
[ iaculis, qui autem fedatur veritatem
■ propter virtutem , opimonem habet
ciim vana gloria coniundam.
C A P. 2.
Veritatem quidem aiteffc, fcientiam diuinam virtutem
vero, èfte certamina quae pro veritate fiifcipiuntur
abijsquiexpetuntillartf. Quapropter qui labores virtuo
s fuftinetfcientiæ caufir,non ducitur vana gloria, fciens
laboribus natura veritatem corhpreheudi non pofte.
Quodenim prius eft natura, non circunfcribitur i pofte-
rioribùs. Porrö.qui fedatur fcientiam ob labores qui il-
lius caufa fiifcipiuntur, plané deditus eft vanæ gloriæ:
nempe qui purer fe corönam adepturo elle ante fudores,
ignqrans propter coronas certamifia fufcipi, nön autem
ob certamina coronas. Ceflatenim naturae methoduso-'
mnis, fi perfedum fit aut puteturillud, cuius gratia apta
n ata eft.
C a p ; 3.
Qui foiàm fcientiæ formamfedatur , qui eft nudus
fermo, & imaginem virtutis,qui funt mores nudi,Iudaeus
éftjôçintumeicitipfe figuris veritatis.
• • C a p. 4.
Qui, vniuerfum legis çultum exterioremnon fènfii tends
afpicit, fed facultatibus intelledus vnumquodque
lignum vifibile perpendit, latens in vnoquoque V erbum
Deum perfedum edifcens in lege Deum reperit probè,
palpans viribus, intelledus, tanquaminfiluafertili fta-
C A p . 8.
Fides eft facultas coniundiii4> fiue habitudo effedrix
fuperpaturalis immediatae perfedaeque vnionis ipfius
credentiserga Deum cui creditur.
C A p . ,•).
Quando igitur homo conftat ex anima & corpore,
duabusagitur legibus ; carnis. inquam, 8cfgiritus. Ac
lex quidem carnis ,infenfu :,lex autem fpiritus, in animo
fitam vim habet. Itaquelex carnis per fenfuthope-
rans, materiae confentire näta eft : lex autem fpiritus,
quae peragitiii animo fuam Operationen! , immediatam
cum Deo vriionem efficit: iuftade caufa quinoneftdi-
fcretus- in corde fuo j hoc eft, qui animo non djfcreuit fir
uediuifit immediatam quae per fidem erga Deum nata
eftvnionem, quafiyacuusaffedionibus, imoveropcr
vnionemNfidei;Deus iam effedus, dicetbuic monti,Tran-
fi, &tranfibit, euidenter hoc d ido declarans, pruden-
tiam & legem carnis eflere vera grauem nee facile mobilem,
Scquoad facultatemnaturalem, prorfus immobilem
& inconcufiam.
C a p . io . .
[ Tam altje facultas irrationalisper fenfiim radices in natura
Exit humana, vtplerique hominem nihil aliudeffe
arbitrentur, quam carnem prsditam fenfu feupotentia
fruendi prtefenti vita.
C a p . i i .,
; Omma(inq.uit)funtpoßtbilidcredenti, & non dtfereto: hoc
eft; non feparato ab vnione animis, quam habet perfidem
erga Deum, propter habitudinem anima; fecundum fenfum
erga corpus.Quaecunque alienantanimam a mundo
& came i ilia Deo proximum reddunt, riempe in redis
ftudiisconfummatum. Hocenim fübaudiendum eftin
in iXdo,omnia funtpoßtbiltacredenti.
C A P. I I .
Fides eft feientia quae demonftrari nequit. Quodfi
eft feientia demonftrationis expers , proculdubio fides
''deideg
nitio.
ritus.
Rem. 7,
Mutthx],
Fidei defi-
aitio.
tutorum legalium , ficubi nancifci queat in carne degis j eij^habitusfupranaturam : per quammodo incognito &
abfeonditum, quifenfus prorfiisfugit, vnionem, hoc nondemonftrabilivnimur D eo, vnioneintelledumfueft
Verbum.
C a p. 5.
Qui naturam rerum oculis fubiedarum npn folo fen-
fu deîcribit , fedrationemquacinvnaquaque eftereatuperante.
C a p . 13.
Mens immediatam erga Deum ynionemadepta, totis
viribus in id iricumbit,.vtintelligat&intelligatur. Itara
, fapienter ahimo ferütatur, Deum inuenit,ex magni- . que cumilla vnione folutaquippiam inferiüs DeointelmAn
. I Ijgere coeperit, diferetaeft;vtqu«diuifitvnionemfupe-
rantem intelledum, qua, quandiu cohaeret D eo, vincic
quodam modo naturam, & participatione Deus effeda,
fute ipfius natürae legem veluti montem immobilem
ficentia quae produxit res extantes ipfarum caufam edo-
dus.
C a p . 6.
Cum igitur palpantis proprium f i t , difeetnere j qui
fymbola legis dodè percurrit, & confpicuam rerum naturam
feirè contcmpktur, diftinguens feripturam, crea-
turam, & feipfum : feripturam quidem , in iiteratn
& fpiritum : creaturam , in rationem& fuperficiem:
feipfum autem , in mentem Sc fenfum : & feripturæ
quidem fpiritum, creaturæ vero rationem, fui autem
ipfius mentem äccipiens, vni erit inuicem vinculo in-
diflblubili, nadus eft Deum : vt qui quemadmodum o-
portet,& quoad fieri pöteft, çqgnofcat Deum, qui cbm-
prehendifolet mente, ratione, aefpifitu.-atque libera-
tuseftab omnibus qpæfeducunt, & in fentenrias infini-
tas diftrahunt: dico autemàlitèra, fuperficié, & fenfu,
in quibus variaeft qùantitas & vnitaticonttaria. Si quis
vero literam legis , rerum vifibilium fiiperficiem ac proprium
fenfum implicans, inuicem permifeere velit, cae-
cus.eft, viam manu ten tans , Scignoransrerum caufam,
délicat.
C a p . 7.
Diuinus & fummus Apoftolus definiens quid fit fide
s, ait; Ildes eft ßierandarumfubflantta rerum, argumentum
non apparentium. Si quis etiam definiat illam elfe bo-
num internum, aut fcientiam veram, arcanorum bonorum
demon ftratiuam, non aberrauerit à veritate.
transfert.
C A P. 14.
Qui introducituradpietatem, &inoperibus iuftitiæ
inftrùitur, operationem duntaxat cum omni obedientia
ôefide perficitjvirtutum fuperficiem comedens vtcarnes,
nempe moraleminftitutionem : caufasautempraecepto-
rum, in quibusfitaeft perfedorum feientia, per fiaem
Deo conccdic, vt qui modo prouehi nequeat ad tantam
fcientiæ profunditatem.
C ap. 15. .•
Perfedus, qui non eorum modo qui introducuntur,
fed etiam proficientium ordinem decucurrit, non ignorât
rationes eorum quæ iuxta præceptaperagit : fed cum
eas in primis^pirito deuorauerit, omnem virtutum carnem
operibus exedit, extolléns motum eorum quæfèn-
{Uperficiuntur, ad fcientiam intelledus.
C a p, 16.
Dominus inqui t; Qturïte primum regnum Dei&iuftitiaW
eius : hoccft;anteomniacognitionem veritatis, deindc
conuenientium morum exercitiu m : apertè docuit, cre-
derttes de fola<cognitionediuinafolicicos efiè debere, 8c
quæillam exdrpat,per opéra,virtute,
CAP.
Matthä
4
C .A P.- 17.' 1 • ' ■[<'.
Cùm fint multa quæ ctedentçs.'ad cognitionem Dei
& virtutis ihquirurit, abaffedionibus liberatio, tole-
rantia tentationum, férmohes qui de virtutibus haben-
tur, motes inoperando, affedionis animæ erga carnem
exemtiö, habitudinis ipfius jjènfus erga fenfilia abàlieH
natio,integra mentis ao omnibus creaturis feparatio , &
vt fimpliciter dicam, infinitaalia funt quæ faciunt ^d ab-
dicationem vitij & ignorantiæ: adpromotionem autem
fcientiæ 8c vimitis, merito Dominus iriquit/* Qu&cutique
credentes petieritis, accipktis : fimpliciter aflerens pios ea fola
quæ faciunt ad cognitionem Dei & virtutem cum fei
entiâ & fid è , quærere& poftulare debere. Cutidaenim
hæcprofunt,& plane largitur ça Domiiius pecentibus..
C a p . * > iS.
ïgitur qui propter folam fidém , hoc eft,ob iiû'me-
' diatam erga Deum vnionem, omhia qüærit quæ ad vni-
I onem pertinent; pfqculdubió ëflèquétur: qui vero cintra
hariccaufam, etiamfialia petat,vel ea ipfà quæ ante
dida funt ;' non eft accèptürüs-.: quia hori crédit,
fed velut infidelis ex diüinis prqpürat gloriam propriam.
G A 1^., I5} .
Qui anitrio per peScaturii cofriipfô mundus eft, cor-
ruptionem eorum quæ hatura corrumpèrefolent* éôr-
rumpit. Quia voluntasincorrUptâ, pr6üidentiaquadam;
per gratiam Spiritus exiftentem in ea, illæfam conférua-
refoletnaturæ corruptionem, neepermittit eam qualita-
tibus conttarijs corrümpi.
- C A P. 2 0 . • ' ‘ '
Giim natiiræ & gratiæ non fit vhâ eadëmque ratio,
ptiçnou non eftambigendum, quo padoquidam landorumaf-
Mcmra- fetliones aliquando fuperabant, quandoque ^ero fuc-
I cumbebant potius affedionibus : cum feiamus, miracu-
j lum ad gratiam pertinere, affedionem autem ad natu-
; ram. J
S1, ; ■*_. C a p; 2-1.
I Quj pet imitationem tenet memoria fandorum eon-
uerfationëm, affedionum quidc mortalitatem depónit,
virtutum autem vitani fufeipit,
C A p. 22.
Deus, qui cuiufqüë.vitani ante fecula definiuit; quo
pado libüerit, ad proprium vitæ finêm vnumquenque
deduçiCjfiueiuftumfiue iniuftum.
C .A 'p i'-A j. '
p Teriébrofam illam tempeftatem, quæ beato Paulo
obtigit, cqnijcio grauitatem efîè violentarum tentatio-
num. Infulam autem, firmum & cpncuffum hâbitum
fpeidiuinæ. Pyramveto, ^abitumfcientiæ. Sacramenta
-autem, rerü vifibilium naturam, quam volutahat manu,
-nempe facultate animi per >çontemplatiOnem contre-
«Jbante, fouéns meditatî oiiibus inde nàfcentibus fcientiæ
hâbitum, qui curabatimpreflam animo triftitiam, ê tën-
tationibus tempeftàtis c'ontradâm. Vipèram autem,
per reconditam in naturà rerum fenfilium prauam ac
perniciofam facultatem : quæ mordebat quidam ma-
num, hoc eft fpcculationis viril intelledu palpâtricem?
at non læfit perfpicacem animüm, qui lumihe fcientiæ
velut igné mox intferemit vim illam exitiaiem adhæ-
rentem adiüo motui anftrii ex iiïfp'edidne rerum^nfi-
liùiri.
C A . P. ‘ 24. ,
Apoftolus erat odor vitæ in vitam, quia ffio ipfius
exemplo componebat fidèles, vt per operationem ad
bonüm virtutis odorem mouerentur: aut veluti præco
Verbo gratiæ obtempérantes à vitâ fenfibilitraducebat
ad vitam fpiritalerii. Odot autem mortisininortem, ijs
« P ym ô r te ignorantiæ impellebantur ad mortemin-
çredulit^tis:quibus inurebat fenfum monentis illos con-
demnationis. Vel rurfum; odor vitæ in vitam, his qui •
ub operatione deducuntur ad contemplationem :\>dor
vero mortis in mortem, illis qui ab interfedione mem- j
Bibliotb.Vet.Pat.Tom.7/
ororum terrenprum, per pecbatifocordiattiôrta, tran-
feimt ad cum <mem tantopere-probarant, cbgitarioaum
afteaibus deditamm & imaginationum ïntetiJ
, ■ ’ . C A p. aj:
g Très fùtit animæ facilitates, lafio, ira, & cupiditas R a
none quidem inqummùs; «piditate appedoeus, quôd
quïUtuln eft, bonunii lia vétqqitoeodecçrtainus.Qui
etgpquantura ad bafcefàcultatis, Deum diUgentes Mt-
teuetantm verbodiuino virtutis&fcicntiæ,iîla quidem
racuitate^Usetérites: alterâ èxpëtênteSj alia veto decertantes
tefearri inpotruptibilem accipiuntde cognitionem
leranijobëlum reddentés animüm.
C ’ a p. a e,
Nàtuvam donata fibi feientia vaenam’ Verbum Dei
ractumhomo, denno fcientiarepleuit,, eamque fitrnam
& immntabiletn effe^âm non hâtufà, fed qnalitate
deihcauit, perp^emo frgnans iliam éharaftere iui Spiri-
tus: qUemadmodutii aqîia cum yini qualîtàti permfli
cetur, vtfolididtieuadat. Habe etiim ob cäu&mrévéra
tactus eft homo, vt nos per gratiam Deds cdiiftituc-
Très fiint
i .nim* fa.
cültates.
‘ Arbitrij
loam 4.
■ ' C A* Pi i 47, •
Dcus cum naturam humanam conderet, cum volutt-
tate dedit illi vt eflet,cui etiam largitus eft facultatem eo- libertaf.
rum qu s decebant eftedricem, facultatem dico, motum
ad exequendas virtutes,innaturarh fubftantialiter tefper-
futn : quoad intelledum autem, provfu relucentemad
vpluntatem poffidentis.
G a p . 2 8 .
Naturaleiudicium habemus, legem nature ; qu*do-
cetnos ante omnem fapientiam debere noftrummo-
ueri defiderium, ad placandum Deum conditorem 0-
mnium.
C A P. %$,
Puteuslacob.eftfcriptura; aqua vero, eft feientia feri- *
pturae: profunditasautem, obfeuredidorumferiptune,
interpretatu difficilis pofitio. At fitula, eft qua per lice-
tas diuini verbi habetur dilciplina. Quam Dbminus
non habebat, cum fit per feVerbum, qui prxbet ereden-
tibus, Uon earn qua: difeendo & exercitatione coni para-
tu t, fcientiam : fedconfert dignis e fpiritali gratia pet-
petuo, fluentem, &quacnunquam definic fapientiam.
Nam fitula, hoceft, difeiplina, cumpartemaliquantu-
lam feientia: fueritadepta , reliquum omriepraetermit-
tit,vtp6te quod nulloferm one compreheridatur. Sfcien-
tia vero qua:datur per gratiam , vniueffam continet
'( accirca exercitationem quae hominjbus obuenire
pofiit,, fapientiam, pro neceffitatibus varie fcaturien-
tem.
C A P. 30. , ' ; ' .
Lignum vitte.&illudquod non eft eiufmodimagnam r - n(im
&indicibilemhabentHifferentiam, velcxeofblbqubd vie*&ii-
illud quidem lignum vitae appellatum eft ; hoc autem, gnumfeie-
non vitae, fed duntaxat feientia: honi & mali.: ' Nam li-
gnumvitae, eftomnino vine produdiuum .v lignumau- mnr- ..
tern quod non eft vitae, proculdubioeftefficiens mortis. Gentl^
Quodenim nonefteftediuum vitae, eo quod non eft vo-
caturn lignum vitae, manifefte gigpit mortem , quia nihil
aliud vitae per contrarietatem ex diuifione corre-
fpondet;
C a p . 31.
Lignum vitae, quod etiam eft vtfapientia, plurirhurii pj
diferepat align© feientia: Boni 8C rilali; quod non eft,
nee appellatum eft fapientia.Siquide fapientie proprium
eft mens atque ratio : proprium auteiriillius habitus qui
cotitrarie opponitur fapientis, eft irratioriaiitas& fen-
fus.
C a p . 3 2 /
Cum homoprocreatus fit, coriftansex dtiimainrelle-.
d iua& corporefenfitiuo, eftofecundum vnam norio-
. ; - I i nem