Quatuor autem rhilia ciuîum Romanorum inter eosre-
pertaatqVreuocata funt;quod vi&oribus Confulibus folà-
tiofuit- Nam & de exeixitu eorum ofto miliâceeiderunt;
Magnum pondus auri atq; argen.-i Roma relaturn eft Hannibal!
caput fratris fui Hafdrubalis ante caftra proiedum
eft. Quo yifo& fimtilclade Poenorumcognita, anno ter-
tiodedmo quam in Ita’iam venerar,réfugie inBratios.Poft
hæcanno continuo Inter Hannibalem & Romanos quies
à tumultu bellStum ipterceffilfe vifa eft : quia inquiétude»
morborum invalids erat, & grauiflima peftfe'ntia vterque
exercicus'agebauïr. Poft hcec Hanibal d.itfidere iam de bel~
lj coepic fuentu, Romanis aù cm ingens animus.acceflit;
Itaquç & ipfi c uoçaucrunt es Hilpania. P. Cotnelinm S J - j
pionem, quiiam vriiuerïàm Hifyaniam à Fyrenæo vfque J
Ôceanum in prouinciæ foimam §|degerat. Igitur Romam
cum ingenti gloria venir. Pet idem tempus Hierofolymis
Ppntifex Max O nias filius Simonis fuit. Q.CæciÜo,!». Valerio
Coitomnes emirates qua; in Brutiisab Hannibale te-'
nebantur,Romanis fe tradiderunt. Anno XIV.pofteaqua
in Italiam Hannibal yenerat, Scipio qui multvbene in Hi-
fpan:a egerat Cof. cum Liciriio Craflbcreacus, & mAfri-
çam miiiu.s eft : cufvivo d uinum quiddam inefle exprima-
batur^deojvtputaretur ctiam epm numinibus habere fer-
monem. Bt reuera nequepublica, neque prinatà négocia
prius vnquam attigit,quara incelialouis Capitolinidiutif-
lîme moraretutancéquam vidcreturaquoqua.Is in Africa
contra Hannouém Hamilcaris filium ducem Pcenoru pu-
enauit,eumq; interfeeiciexercitu eius partimcæde, pardm
captinitacedifperdidjt caftra eiuscépit. Namineo praelio
cum quatuor fnilibusSc'quingentis militib.vndecim milia
Poenorum occidit. Sempronius Cofcum Hannibale con-
greflus & vidas Romam réfugie. Sdpio || Africaaggreflus
hyberna Poenorumâtq; alia N umidarum., quæ vtraqv, haud
proculab Vtica eranr, nodft coneubiafecitincendi. Poeni
trepidiquum cafu ignem accidifle putarent, inermes ad
ex tin fjfe ndü concurru n t. Qua re facile ab armatis cippref-
fi funn In vtrifq; caftiis quadraginta miîiàhominü de Car-
thagmenfib. Sc Nurtfidis igni fcrrdq; conlumpta funt » capta
quinque milia : duces.ipfi miferabiliter ambuftifur^&
ægre fugecunt. Haidfubaldux Carthaginem profugtfs venir.
Iraq; Syphax& Hafdrubal moxpliinmum reparaueré
exercitum.acq; iterum cumScipione' congrefii fiinc,yidiq;
fugerunt. Syphacem fugieritem Læjius & Maiïnifla cepe-
runt.,'6rrocaetcramultitudoad Cirtam réfugie,quam Ma-
fimflaoppugnatam indeditionemaccepit. Syphacem ad
Scipionem ca.enis vindurri deducit.QuemScipiocumin-
oent'ib.fpoliis, plurimifq-; captruis perduceridum Romam
Læliocradidit.Qui cumTiburiin cuftodiadefecilTer,(uni-
ptu publi o Suffit Senatus honor fiic iepeîïrijQuafe audi-i
udmnis fere Ital a Hannibalem defeiuic ; ipfe a Carchagi-
neniib.redirein Africam iubetur,quamScipio vaftabat.Ica
anno frptimbdecimo Italia ab Hannibalo liberata eft, qua
flens dicitur reliquiffe,omnibus It.ilici generis tnilitib. qui
téquin. lientintertedis.LegatiCarthaginenftumpaeema
Sçipîone petierunt:ab eo ad Senacum Romam^miffiuintj-
sLopiadiagm a quinq; dieb. hisirtduciae data: fuftt,quoufq;
ireRomam & regtedipoffent, & triginta milia pondoar-
genti ab his accepta funt. Senatu < ex arbi trio Scipi© nis pacemiufficjCumCafthaginenftb.
fie.i.Sdpio hiscofiditioni-
bus deditjueamplius qua triginta naues haberent,&quin-
quaginta miliapondo argenti darent, captiuos & perfugas
redderent. Interea Hannibal ad Africanumlitius prbpm-
quans iufficcuidamc nau.tieis afteridere in arborcninauis
atq;(peculariinde,quararegionem denerent. Sepu!chruni
dirumm fe profpex.fte refpondit. Abominatu^. diékum
Hannibal deflexo curluadLeptimoppidum copias expo-
fuit. Qui côtihuo refefta multicudine •Carthaginem venit:
& pax nubata eft,mulcaqj hoftiliaab Afris fa6ta funt. Le-
gati tamen eorum ex Vrbe.venientes a Romanis capci, &
mbente SJpione dimiffi font. Hannibal quqq; frequenti-
bus præîïis à Sçipione viélïïs, petere de ipîè iam eoepit pa-
çem,& colloquium Seipionisi Vbi cum fe diuattoniri admirât;
one ffiu tua duo ciatiffimi duces torue fuffiexiftent,
&;olloquiu.nintervtrolqueelîet,Carchaginen(ib.'conditiones
dlfplicuerunt, eo quod hiftlem c-onditiombus quibusprins,
ad-dita iurit vquiftgentiî milibus porido argenti
centum milialibrarum propter-ftouam perfidiam : iuffie-
runtque Hannibalem pugnaré. Hannibal tresexplorato-.'
res ad caftraSclpionis mint, quös captos-Scipio circùmdu-
ci pér caftra iuffic, oftenditque eis totum exercitum,nihil
de hoftibus percontatus. Moxetiam prandium dari Suffit,
eifque fefe£lis,ac recireatis equis redire permifît,vt renun-
ciarent Hanntbali qureapud Romanos vidiflènt. Interea
præïium ab vtroque duce cqnlertum eft | quod diu magnîs
ducum artib.difpofitum,magniscopiarum molib.geftum,
quale vix vlla memoria fait, cum peritiffimiviri, vt dixi-
mus,copias fuas ad bellum educerent.Scipio viélor rediit,
oétogmta elephanti ibi velcapti, vel occiîi funt. Carthagi-
nenlium miiicum interfeéli funt,yiginti milia quingentii
Hanibal omnia & ante pr£eliumv& in prælio éxpertus, pri-
mum cum multis equitibusideindfe cum viginti,poftremo
vix cuni quatuor, inter tumultü elapfus Adrumentum co-
fugit.Poftea Carthaginem poft fex &trigintaannos,quam
paruus exierat,venir. Inuenta in caftris Hannibalis argenti
pond o viginti milia,auti oélogintaxætera füpelle&ilis co-
pioia. IaCtëofe li et Romavi&oriis, Hannibalem tarnen
Campaniç luxutiis immorantem prouinciadelicioia fupe-
rauit. Dum aquis innatat,dum pifeibus atq; oftreis paffim
inficitü'tjdum oletydum potat ;dum:dormit,aquarü refo-
lutio molliuitPunicam fôritatem:& quëm alia duraùerant,
Seplalîa'Campaniæoppidüynguentis odpratis labefe«fta-
uit & foluit. Igiturpoftid cërtamé Carthaginenfes nullam
elfe relïduam Üpem nifiin petendapaceperliiafi, vtpax da-
retur denuo {lipphcaUerunt.C.CoinelioLentulo, P.Ælio
Pceco ColT.Catthaginenfib.paxper Scipioné voluntatpSe-
natuspopuliq; côçeflàeft. Nam etiam plufquam quingen-
tæ naues in alcum produâæ in conlpeétu ciuitatis incenfæ
funt* Scipio iam tune cognothento Africanus cumingenti
gloria triumphans Vrbem ingrqfliis eft. Qgem Terentius
quipofteacomicus ex nobilibus Carthaginénfîum .ftiba-
étorumciuibuscaptus, pileatus, quôdiiilîgneindultseli-
beriàtisfuit,poft currum triumphaiitem ïèquutuseft. Anno
ab Vrbe condita quingentefimo quadragefirno quinto
bellum PunicUm fècundum finitum eft, poft annum no-
num decimum qüam coeperat.
. Explicit liber Teriim
IN C IPI T L I B E R
Q V A R .T T S ,
Ranfàéto igitur Pùnicp bello fecùtùm eft Mace-
■ donicum .contra Regem Philippum.Qgir.gente-
, fimo & quinquagefimo primoànrio ab Vrbe cô-
dita T.QuintiusFiammihiusaduerfusPhilippum
Macedonüm regëm miffiis eft. Quipoftmnlta & graüiffi-
mapraeîia,quibuS Macedones vicit,pacëiîi Philippe dédit,-
his legib.ne Græciæ ciuitatib. quas Rotnani côtra eum de-
fenderant » bellum inferrer, vt captiuos & transfugas red-
deret.L.folas naues habeièt, reliquas Romanis däret : per
annos Xquaterna M.pondo atgenti præftaret,& obfîdem
filiüm liiuni Demetrium daret. Deinde cuin.Lacédæmo-
niispugnauit: viéloque Nabide duce eorum; & quibus
voluit conditiohibus in fidem accepit , & ingenti gloria
triumphauir.-Duxic ante currum nobiliftimos oblides.De-
mecrium Philippi(îliüm &Àrmenem Nabidis. Ro.capti-
üi qui fubHannibale per Græciam venditi fuérant,vniuer-
fi.recepti capitibus ralis-ob deteriâm lèrüitutern eiirrum
triumphâtis fecuti funt. Eodem tempore Infübres&Boi j,.
à quibuS Ticinum condita eft.atque Cenorrfanni, contsa-
tlis in vnum viribus Hamiicare Poenoium duce qui in Ita-
liaremanlèratjCremonam vrbem Plaeentiamq; yäftantes,
diffic.ilimo belloàL.Fiïluio Prætore ffiperati lùnt. Conful
Marcellus ni Hetruria à Boiis oppreflus magnam pattern
ëxereitus pèrdidit. /Gui poftea Furius alter Cof auxilio ac-
ceffic, arque ica vniuerîàm Boiorum gentem igpi ferroque
vaftarites prppemodum vlq; ad nihilum deleucrunt. Ppft-
ea Flamminius PjôcosjPhilippum regem,& cum eoTbr a-
caSjMacedonaSjIllyrios prçterea,multafque génies quæ in
auxir
aqxiliüm.eivénérant,bello fubegit. Viifti Macedones fe«i-
ftraamileriiht. 06to miiiahoftium eôdie caefa,quinq; ml-
lia capta Pô ybius lcribit. Valerius dicit qiiadrag’tira milia
trucidatarGlaudius verotrigintaduo milia iiiterfeéla coiii-
menioi'at«S,ed hæc varietas-lcriptorum vtîquefailaciaeli.
Fal-aci* au.eem caulâ prolééto adulatioeftj diiniviét-oris
laudes accumulare;vii'aiteraq;patnæextollere vel prælcn-
tib.yelpofteri* ftudent., Aliôquiniî'inqüiijcus non fuilîèt
mimçms,.nèc qualifcunq; fuillet expreirusiQtjod fi glotjow
lum eftduciôc patriae p.lurimos hoftium pei-einille.quanW
magislætum pacriæ & ducibus beatum poteft videri» fuo-
rum v^l nullos, velpauciffimosperdidjlfe? Ica lucidilfima
ProcofàLiificanis cum otiini exërcitu cælîxs interiit.Dein“
de-L.BcbiiiS in Hilpaniam prdfifcilcens, àLigurib.circum-
uentus ,cühi Vniuerlb exefeith occilùseft : vnde îldeone
nnncium qùidem fuperfiiilIeconftac,ytinternicioné iplâm
Rornæ MatHlienfes nUiiciare curauérint. Fuluius Çdfde
Græcia in Gallpgfæcra, quæ nuw.c eft Galatia, tranfueéluSj
ad Olympuitl montem peruenit, ad quem vniuetli Gallo-
græ.icum coiugib. & liberis cofugerant.ibiq; acerbiffimü
bellum geflît. Namq; de fuperiotib. locis, làgittis;grandib;
laxiSjcæterilq; telis Romani grauiter cdritriii j tatidem vfd;
ad congreflum hoftium prdruperunt. Quadraginta millia
. . . . . t ôallogræcdiumeôpLtliomteifeiâateferiintut. Matcius
repatet.quialimiliirapudentiamentiendijquaocéildrum j Colfadüerlus Ligures profe<ftüs, lUperatulq;, quatuöf M.
hoftium numéroadiicitat,lèriorumquoq;amidbrurii da- ! militum amilic, Sc nili viétus celeriter refugÉbr iiïcaftrà;
mna mimiuntur,vel etiam omninoreticentur.IgiturSem- eandem inteiriecionis cladem,quarn Bebiusdudumabiift
promusTuditanus inHifpania citeriore bello oppreflus, déhoftib.acceperat,pertuliiret.MiClaudioMarcelloCof.
cum omniexercitu Romano interfedfcus eft* . , Philippics rex , qui iégards populi Romani interfeceraf,
Tfan(a<B:o bello Macedonico fecutum eftSyriaeum L. ! ptôptcrDemetrij'Êlijfui q'uem légatum miferàt VcÜeciinA
.Valerio,flacco,ôfM.PotrioCatoneCoCAndochusrexSy- diflimaspréces veniam meruerat.seundem confciniipfelut
riæ bellum côtra populumRomanumftruens in Europam ; Romanisamiamï,fuiq;prdditorem,fratremqiidq;ipiiüi
tranmt ex Alia. Tuncetiam Hannibal propter excicandi ’ parricidium patrisminiftroparraine,nihildevtroquemi^
bellirumores,quideeoapudRomanosferebantur>exhi- | ferummalifufpiealuem veneno necauit.Sp.Pôftumio Al-
beri Romanis a Senatiiiufliis, clam ex Africa mecu proie- j bino,Q^àrdoPhiiippoColfM.FuluiusdëÆcoiisfriiim-
âus.ne Romanis traderetur ad Antiochum migrauit. Que | phâuit.Eiflem etiam diéb. Hannibal viôto à Romanis An-
cüm apudEphéfum cunélantem inueniflet,tnox in bellûm , tiocho,ad Prufiàm BithyriiæRégem fugit,neRomanis tra-
impulit. Tuneetialex,quæabOppiqTribrinoplebispro- j deretur.Reperit»Sautemab"édëftperQTiàmidiu;&:cùm
lacafueràt.nequamulierplufquamfèmiunciamaucihabe- j ttadendus effitRomams venenum bibit,&apud,Lybiflàni
teF,neueverfîcoioriveftimento.nccvehicüloperVrbem, ; infiiiibusNicomedienfiumfepultÜs.eft; Philôpcémeues
necforasvtereturplufquâmi1 lepaflib. riifîfàcrorpmcaylà j dux AchiuorumàMeflàniscaptus 8c ocèifüseft. Eödeni
exegilîèt:poftXX.annosabrogataeft; Sublatohocedûfto anno Scipio Africanus ab ingrata fibï VrBe diii exuians5
m quaniam licentiam matronæ.Venerint, quid attinetdi
âpudLiternum oppidum niorbbperiic, iuflîtq; lèpulchro
cere,quuiïi ficut & yiriiuxütiâfétufîPiCornelioSoipionë,
fuo inferibi : Ingrata patrià, rie bflà quideriimea HaBes. In
M. Açilio Glabriolie Cdff Àntiochus quamuis Thetmo-
Sicilia tuncVulcani infiila,qiiæ ante riô fueràt,repentepia-
pylasoccupallet, quarümunimine tùtior propterdubios
ri édita;, Cum miraculo omnium vlqué-adhune péririariet;
belli euenrusôerec.tamCn comilfo bello à Cof Glabrione
His quoq; dieb.aéitiiri eft,quod deHeliodoroiri librô Ma-
in Acbaia' iuperatüs .Caftra èius iioéiurn^ p u gna lunt capta,
chabæorùm narrathiftoria. C^Fülriius Flaccus Prætorin
ipledux yiXçdpauéisfiigitèprælid,'Ephëfiimq; peruenit;
citeriore Hilpania maximo prælio XXllI.Mihbmiriuhi fu-
lé habd ifle fertü r armatotû LX. M.èqûib.XL. millia cæià,
dit, IV- M. captiuaûic.- TiberiusSemproriiüs Gràcchusiri
piufqüâ V.millia fugiflè refèruntur. Alter CofScipio cum
Hilpania vlteriore cenwmqùinqjôppidàvà'Cuàtà&qriàfc
Boi>rum gencécôflixit.in quo prçlio viginti rilillia interfè-
làtabellis ad dêdirionetri coegiriEadeiii tetripeftaréL. Poftumius
cit.Philippoquia côtra Antiochü Roitianis fuiflët auxilio,
in citeriore HilpâniaXLi M.hôftiüm Bëllofridits
filius Demetrius redditus eft. Deinq; P.Scipione Africanë
itériim,T .Senipronio Longo .Golf apud Mediôlanii X. M.
Gallorum Cælà funL SequenMâutem prælid Xl.millia Gal-
loruui cælà ;Romanoriim verd quiriqtië millia occiià' füht;
MirtutiusàLigurib. inextrernumpericuli-adduélus, &in-
fidiis*hoftium circumuentus4vix Numidâïüm eqüitum in-
diiftrialiberatus eft; Pbfthæc DigiciusPrætor Celtiberos
cum proximisgehf ib.vicit;Rëgémq; èdrüm cepit. In vçra-
que-HifpàniaperFiamminiumFuluiintiquePrçtoresbella
iniiltuni horridatruëhtaque Vtrifq; populis gefta lïliit* Îj .
CdrnelioSpipione, 8è C.Eæiio ColfScipid Africanus fià-
tn iub L. Gbr*Scipibnf Cof legatus côtra Antiochum prd-
feôttiseftiqiii cum Hinibale colloquium fâdiiliare hàbuit;
Sedihfcâidpadsnégocib ab Antiocho diftèfliç. Seqdenti
anno Scipio Afiicanus Hannibalem , qui cinn Aritibcho
érat,ttaualiprielib vicie. Iplèpoftea Antiochus circiSipÜ-
lum Magnefiam Afiæ ciuitatéiL.CptnëlidScipibné Gof
irigehti prælio pfoftiàtus eft; Auxilio fuit iri ea pbgna Ro-
manisÈumeries Attali.regisfrateriquiEùmëhiam'irifhf^-
giâ côdidin QüinquàgintaM. pedifiin1,&-triaM.equitum
ineocertairiine expârceregisbccilàfùnt;, TumreXpacem
petiitjfiliumque Africani/qttem vtrunl explorahtëm, ahiii
prrèlio-cepillct.incertumelt,vitroremifit; Paxautéiifdétri
•cohditionib.dataeftàSenîUiï,quanquamVi(à:diqliib.ahteà
olferebatur,vtexEüfopa&Afia-fccedëret,atq-, ihtrâTau-
rü (è côtineretX.M.talentortim, &XX.bbfidespræbëi:ëti
Hanm bàlem éôcitatorem belli cradëréc* Èilfilcni Régi do£
nataifiintà Senatu orhnes Afiæciuitatés'; qtiâs Afftifichüs
beilo perdiderat; & Rhodiis qüiaüxilium Rdrfiahis cÔtrà
Antiochum regemttilerant, militas cohcelkninn^Seipib
Romam rediit, & iugen ti gloria triiimphailic; Nôihen &
ipfe,ad imitationeni fratris, Afiatipiacçepitjquiâ Afîam vL
ceratj-ficutfratefipliUsproptetAfTicam Africanus appella-
tur. finrerea.in Hilpaniæ prouincia vlteriore L* Æmilius
G râcehus Prætdr ibidërii iteruni dücericâ oppida expugaa-
uit & cepit;
r Igitur Philippe» rege Macedonia» mörtuö,qüi aduerlùrii
Romaribs bellum geflèrat, &poftea Romanis côtra Anti-
behum àiixiîiulti præbuit,filius eius Perleus in Macedonia
rèbellàüit irigen tib.copiis adiiriaris*. Gens eriim Bafternaru
ferdeiffima Lepido & Muno ColOpe prædarum lollicica-
ta>& trarileundi Iftri fluminis facuitàtë, fine vllâ pugria deT
Ietà eft.Na riiric fbftéDahubiu's qui &Ifter,craflàglacié lu-
perftratus pedeftrëm facile trapfitû pariçbatur.ttàqjquurri
improùide toto & maximo fiiriril agminë inæftimabilis
rnultimddhomiritim &iumentoriiiri tranfîr'ertt,éribtmita-
te ponderis & côciilEorie gradiëntium cdricrepàn^elü 8c
glacial is aüftadiffiliuit.&vriideflunfâgmërii quoddïüfu-
ftinuerat,rhediisgiirgitib. viôta tandem 8c coriiiriiitadefti-
tuit, atq; eadem rurlüs fragrhéntis impedientib. faperdu-
(ftàlùb mërfit:pàuci ëx onini populo per vtràmq j f ipam cô-
tifîsvilcërib.vixëüàlèfurit.P.LicinioGraiïôjCiCaflioLô-
ginöCöfliMäcedönicum bellum gèfttihiëft.mérito inter
ltiaximà bëllârefereridurii: Nain m auxilio Romanorum
tota prius Italia:deindePtolemçus rexÆgyptii&Ariarâces
Càppad ôciæ; Èunienes Afiæ rex, Màfiriiflà Nümidiæ fue-
flint. Prufias autem Bithÿniæ réx,qtiattquarri Perlèi (bro-
fëirihabërëtjVtrilq; tanichlèæqiiumpræbuit. Itàq; adue-
niënti Licinio Cràlîo Gof Përleiisçutîi Cotye regëThra-
ciæ,& rege lllyrid G^tio nbmirië,quos inâüxilio habebac,
dccurritjCÔmiflbq; prçlio rfrilèrabilitef viâifugereRoma-
hi.Seqüéhti'pugna pari clade partis vtriufq; in hybërna dif-
teflùm. Deinde Perfèus profligato multis prafeliis exefeitu
Roinano infllyricum tranlgreflus, Hulcaniüm oppidum
defenlùrrt à præfidiis Romanis pùgnartdo cepit* Vbima-
gnam Ro.præfidu m multitudinem cap tarn partim occidit,
partim fub corona vendidit,partitn lècum in Macedoniàm
duxir. Mox ihiflus eft concraeum L.Æmilius Paulus Cof.
Bilfliotb. Vet.Patr.Tm.S.