Marij duo reportauit» Catuli exercicus XXXI. SedabéÖ- j t;c feditionis occilïs, quies populo fuir. Tunc Caro arque
ram mulieribusgrauiosem pene, quam .ab ipiis.pugrtani
Romani experuîùnr. U x etenim pkuftris in modum-ca-
ftrorü difpôficis.ipfædefuper pugnantes,diu obftitereRo-
manis. Sedcumab eisnonoeædis-genereterrerentur: ab-
fdlisn.ctsm cfinewerridbus inhoneitpfatis vulnere turpes
I relinqqebaricur: fer. urn q> in holles lurapCqrant,in fefuof-
que vertêre.Namq;t]uæ<.4 â cöricuffii mutüo iugalatae»ali$
apprehenfis inuicem fauoibus lliangylata: : aliæ. funibus
per equorum crura cönlerris, ipfisq; continuo eejuis exri-
mulatis,poftquam firas ijlden« funibtis, quihus equorum
crurà hëxu.erâc indidere ceruicesj protradaratqj examina-
tæfiiqc : aliæ lacpieo de fubr.edis plauftrorum temonibus
pepehderejnuenraeftériam.quæda, quæduos filiôs traiçdisper
colla eoiü laqueis ad laps pèdës vinxeric» &cum
leipfolu (pendip morîtura dimififlèt,fecüm traxeric occide-
dos. Interhæc mu Ira & miferabilia mor t is généra, Reguli
quoqjduo ftriólisinfe gladijs coneurriflë refetuncur.LH-
cius>& Boiorix reges in acie cêciderunc. .Clondieus & Ce-
forixcapti funt* itainjîisduobus prælijs CCCXL. milia
Gallorü çælà, &-GXL< niilia capta/une: abfque innumera
muldwdine mulierü.qfe fuosq;paraùlosfoemineofurare,
viauté virili-, neéauerüt. His bellis.hiç fuit finis; crium-
phusvtriqne decretus eft, Igicur poft talem Marij trium-
phuai Roraanamq* Vidoriam incredibile facinus,& nun-
quâ an tea a udi turn vel cögmtum Romæperpetratum eft,
q> verlum in horrprem, gaudium iiviota Vrbe funeftauic.
P. Malleolus quidâferaisannitentib. matrem fuam inter-
feciCi damuatusq; parricidij, infutusq; inculeum,in mare
proiedus eft. Implëuefiintëj; Romani & fecinus & poena ;
vnde & Solon Athenienfis decernereiio aufus fuerat,dum
fieri pofte non ciedidir: & Romani quifeortosaRomu-
lofeirenr, etiam hoefieripofte intelligétes,fuppUeium fin-
gulare Ênxerün t. Anno pol):.Vrb emco.ncUtam,D C-XL V.
poft Citnbricum & Teutonicum bellum* & quinm Marij
Coniulatum quo ftatusimperij Romani iureconferaatus
iudicatur, fexto confiilatueiufifèmC. Marij ita labefàda-
tuseft,vtpeneviq;adexrremum inteftioa eladeconcide-
rit. Enolhere ac percurreredifcordiatum ambages, &ijn-
extricabiles fediriony^ulas incómmodümfimülac lon-
gum videçur. Sane bféuiter me dixifle fufticiat : quiapri-
mus I^Apuleius Saturninus excicati tumultys autor extr-
terit.QMetelic Nuttiidkö, virolarie prirtiario acerrimus
iriipucus,qui eum Ctjnforem crëatum pfótradum domo,
arque in Capitoliumfugientcni.annata multitudiné obfe-
efte. Vnde Romanoram équitûindigriationedeiedus eft,
phnimâanteCapicolium cædé fada- A.Numium deinde
côpetitorem fiiutn Saturninus 8c Glaueiâ, fraude C.Marij
Co -occidere.Subiequenti anno Mariai». VI. Cos.& Glau-i*
ciaPt'a torx&,taiurninus ï rib. pi. confpirauerunt Métel-
lu.mNumidicum in exilium qüacunq; viagère. Diediéla,
fuppoiîtis eildem iudicibusper icclus iimoceus Meteilus
daituiarusdn .exiliôjcuiri totius v tbis doloie di(cefli^.^dem
SatuminusMemmium vitu acrem & integrum, fieri Cos;
timeiVoOrta iubito.(ëditione fugientem per P. Meti.iim lâ-
telliteminformi ftipite cjbmminutüininterfecitiFrementé
pro tantisReip maiisSenaui populoq? Ro- Marius CosS.
accommodatoaditempus ingeiïio cônfeufiii bonpium ie-
fe immifeuit j cpramotamciue plebem leniôratjoij&feda-
uir. Saturninusinfàmibus aulibusconcionem do mi fuæ
habuit,ibiquealijsrex, ab aîijs imperatoreftappellatus;
Marius manipulatim plebeteönfcripm aliû Cos. cum præ-
fidijsincPlledifpofurEiipleportascômuniuit,inforopræ>
liumcommiffum,. Satutninu» à,Madanis foropulfiis.in
Capitoliumconfugit. Marius fiftulas quibus eo aqua de-
ducebatur,inddit. Bdlaftidéihde in atrio C.apitölij hoi?-
rendtim làtis aéfcuin eit. Multi circaSaulëium Sc Saturni-
num cæfik Saturnirms palâ clamitanS) Marium e fléau tore
! omnium molitionum liiarum conteftatus eftiCnm autem
ipfe Saturninus & Saufcius 8c Labié nus, cogen te Mario in
Ctimconfugiflènt per équités Romanos effraftis fimib.
oceifi finit. C.Glâucia extra élus de domo Claucfij trùçida-
tusell. Furius Tribunus pLbona omnium publicaudàde-
creuiE.CnT)olobellaSatumini frater per forum oiitorium
fugiens cü L.G eganio in terfedïus.eli. Itaqj auétorib^tan-
Pompeiusrogationem de reditu Metelli Numidici totius
Vrbisgaudio promulgarunt, quæ ne pérficeretur j Marij
Cos.& Furij Tribuni pl.fa'élionibus intercéflùm eft.Ruti-
lius vir integeuimus adeo fidei àtq; innocéntiæ conftaiitiä
vfiis,vt diefibi abaeculàtoribus diéta vlq; aa cognitionë,
neq;,capillum barbamve demilèrit.neq; fordida vefte hü-
milive nabituTuffragatores cpncilrarit, inimicos permul-
ferit.iudices tentaùefit,orationem quoque à prætore cô-;
ccflam,nihilo fiimmilfioreanimohabuerit : quü euidenti
oppugnaretiir calumnia,& opinione bonoru omnium iure
abfoluendüsp'utaretur.periuriöiiidicüfricöndettißatüs
eft. QuiSmyrnam cbmmigransÿlitçrarum ftudijs conten-
tusconlêniiir.
Anno ab Vrbe GônditaDGXLlX.Sex. Iulio C£elaré,&:
L.Martio Philippo Coss. cum propealia omnia bellaocet
ferent, inteftinis caufi s fociale bellumtotam cömouit Ita-
'liam. Qui eum annisnumerofisiam populo Romano ob-
edirent,tum liberratem fibiæquaaflèrere coeperunr.per-
hiciofum àdmodu hoc bellumfuit.Rutilius Cos.in eooc-
cifîiseft, & Cepio nobilis iuuenis,acPortiusCato aUus
CosdntereaLiuius Tribipl. Latinos oes fpe libertatis ille-r
6tos,quum placitum explere npnpoiret.in arma excirauit.
Eoacceflit,vtmoefta vrbem prpdigiadira terrerent. Nam
jûbortu {©lis globus igneusàregioné Septentrioniscum
maxim o fragore coeliemicuic. Apud Âretinos,çum panes
in conuiuio frangerentur, cruorè medijs panibüs, quafi c
vulnerib.corporüm fluxit.Præterea per leptem continuos
dies grandolapidum,immixtis etiam teftarum fragmentis
terram latiffimeverbéfauit. InSamnitibusvaftiflimoter-
rx hiatu flamaprorupit, &viq; in coelum extendi vilà eft.
Complûtes præterea in itinere videre Romani,-globü coloris
aurei dé côslo ad terram deilolui, maioremq^faânim
rurfîxs à terra oriente fblein fublinle fefri, ac magnitudine
fiia iplum folem obtexiflè. Drufiistatis malis anxius domi
fuæ incerto quidem autore interfedluseft.IgiturPicentes,
Veftini,Marfi, Peligni, Marfucini,Samnitès, Lucani.cum
adhucoccultam defedionem rrteditarenfürj C. Seruium
Prætoré legatumadiè milFum apüdÀfculümoccidétUnt,
ftatimq;olaufaciuitate omnes Romanos éiüësindiâtâcæ-
de ^ugularunc. Continuo atrociflimam perniciem infen*
îdiiuma præeeflère prodigia. Namq; omnium generuhi
;’animalia,quæ man u s hominumblande perpethatq; inter
f hominçs viuere folita eranqrelidis ftabulis palcuisq; eu m
(balatUjhinnitiii mugituq; mifècabiliadfyluas,montelque
fugefiiiiÉ. Canes quoq; quorurh naturaeft extra homines
elle non poriéjlachrÿnciofis'vlulaabiié vagi lupOrum ritu
oberrarunt. Neemorapofthæctam grauia prodigia ciui-
lia bellafequuta funt. Eatempeftate apud ludæosprimus
AriftobulusRex & potifexpariter diadeihatis fiiriipfit in-
figne. Igicur Cn. PorapeiytsPræror cum Piceutibus iuflu
Senatus bellum gefli t & vidus eft. Poft quæ libi Samnites
Papium MutiliumducempræfecerantJdarfiaiitcm Agal-
memnonemArchipiratàm præoptauerant. Julius Cælàr
Sam ni dum pügna viétus cæfofiigit exerci tuRudliusC os.
Marium propinquùm fuum légat û fibi elegit>,quem aili-
duèfub monenteftamoram bello vtilem fore,paulilperin
caftris exerce« militéoportère tyronem, dolo id agere ra-
cuseontempfiiv felêqjininfidias Marfûrumeüm vniuèflb
agmine exerciéusfiri kicautus ifliècit, vbi ipfe Cos.occifiis
eft,dt fnultinobilesinterfedi,&<ï<ftqmiljamilitô Roma-
hôrûcælafùnriArma&edrporâinterfeiâorô,m-confpééld
Marij LégatiTelonuS fliiuius,pertulif#atqj iri teftimoniü
cladis euexitv Mârius raptis cÔtinuo copijs vidores infpe-
rafus oppreffit.odo milid & ipfë Marföruminterfecit. Cepio
alité aVeftinis 8c Marfîs aëdudus iri infidia$icû exer-
citu Éru cidatus eû.L. Vero Iulius G^iképoftqua apud Elef-
niam vidjis apfugératjcont^djs yndiq; cop^aflqbrlum
Sam ni tas & Eucanos dimicans,multa milia hoftiu in terfe-
cit.Cumq-,ab exetcifulmperator eilet appellatus.Româq;
nuncios de vidoriamififlèt, Senatus Saga, hoc eft,veftem
maroris,quäexorto fociali bellofiimplcrac, hàcipe arri-
dente depoluit,atq; antiquum togæ decorem recupcrauit.
MariusdçindeVI.mUiaMarfbrum occidit, leptem milia
armis exuit.Idem-Mariué’Syram mulicrem in caftris habebatlàcriçolâ,
excuiùsautoritate aflèrebatfe omnia aggre-:
di. InrereaL.CotneliusSyllaPrætorcum vigintiquatuor
cohorribus Elèrriia miirus,ybiartilIimaobfidione Romani
cities milîtesq; premebantur, maximo bello & plurima
cæde hoftiu vrbem lociosqjleruauit. Cn.Pôpeius Picen-
tes grau i prælio fudit,qu a vidoriaS enatus laticlauia 8c cx -
t;erasdignitaris inlîgnia recépit.cum togas taritummodo vi-
doria-Cælàris primorelpirantefiimpliflèt. Portius Cato
PrætorHetrulcoSiPlotius legatus Vmbros, plurimo fim-
guine impenfojôé difticilimo îabore vicerunt. Sylla prælià-
tus fimulachrû Apollinis Del phis ablatu (ùppliciter orabat
in côfpedu militu,vt prbmilja præftaret, & videbatur fre-
tus inife bellum.Igitur Cn.l-ôpeio, L.Portio Catone Ços.
Pompeiusdiuobfedit Afculum ciuitaté, nee tamen expu-
gnauifret,nilîpopuluincâmpum prorumperirem grauif-
limaoppreflionevieiflet.Deccm & odo milia Marforu'm
in ea pugnacumFrâco.duee fuo ça fa finit, capta tria milia?
Quatuor autem milia Italicf viri ex ea cæde profugiiugu
montiscoàdoin vnum agmine forte eonfeenderancr v.bi
exanimati,opprelïiq; muibus.milèrabili morte riguerunt.
Namq;vtattoniu timbre hofliumfteterant,alijftipitibusj
veUàxjs reclines, ali j armis luis innitentes, pateritibu s cum
dijoçtilis, denribusq; uudatis viuentium inmodüm vile-
bantur.- Nec vllum erai: procul intuentibus mot tis indicium,
nifi diuturna immobi iitas,quam nullo modo huma-
hæ vitæ végetatio diu perpeti poteft. Eodem die Picentes.
congtelïi &vidi firnt, quorumduxludacilius eonuocatis
dilcib. luis.-poftinagnificas cpulas largaq; pocula cm.dos
adexcmpliïm fui prouocans, haufto veneno abfumpcus
eftjCundis fadü çius laudaritibus,léd nemine lublèquéte.
AnnoabVrbe condita DCLXI. cumad obfidendôs Pô-
peios Romanùs exercitus iflèt, 8c Polluminus Albinus vir
confularis tuile L; Syllæ legatos irirolerabili fuperbia onv.
niiinv in’lè mftitum odia lulcifaflèt, lapidibus ocçifus eft,
Sylla Coss. ciuil’em cruorem non nid hoftili lànguirieex-
piaripoflè teftatus eft. Çuius rçi conlcientia motus exer-
citusjitapugnâadorftîs eft, vt libivnulquisq; peie'undnm
videret,nifi viciflèt.Deeem & odo miliaSamnitum in illo
prælio eilà fililt. lu u entium qtioq; Itâlicunl dticem & ma*
gnum ipfiiis pbpulum periçcutus occidit. Portius Cato
Gbs; copias-Mauanas habens, cum aliqumta ftrenuè gef-
fillèt,glbriatus eft nô maiora C. Marium fecifle: 8c êb.hoc
cum adlacum Fueiuum côtra Marlbs bellügereret, à filio
C. Marij in turoultu belli quafi àbiricerto autore proftra-
tus eft. CiGabinius légat9-in expugnatione hoftiliucaftro-
rumïnterfedus eft. Marucini, VeftiniqueSulpitio legato
Pompeij perfèquente vallati funt, Popedius& Obfidius
Italici iniperàtores ab eodèni Sulpitio apud flumenThea-
nuui hbrribilipræiio opprefli & occifi-fimt-.P6p.eius Alcu-
lumingreirus,præfedbs3centnriones,cundosq;principes
èorü virgis cecidit, lecuriq; perçu flit. Seruos prædamq; o-
inriein fub hafta vendidit : rehquosliberos quide, lèd nu?
dos &egerite$ abire præcepit : 8c cum de hacpræda opitu*
lationeqi aliquam in vfiim ftipendij public! Seoatus-'fqre
ïperarët,nihil tamen Ponipeius ex ea egenti ærario contu-
lit. Namq; eodetil tempore, cum peniths exhauftu.m eflèt
oerariuni;6£ad ftipèridium frumenti deeflètexpenldjloca
publicaquæ in circuitu Capitolijpontificibusi augüribus,
decemuiris,& flaminibus inpoflèiîtônem tradita et'âc,ço-
genreinppiavenditafimcr&fuflicienspecuniaé modus, q
adtempltiinopiæ fubfidio elTet,acceptus eft. Et quidë tune
in flnum iplius ciuitatis euctlarum,omnium vrbi ü.nudata-
rumq; terramabralævndiq}opes congefebantur,quum
ipÇi Rpma turpi adigente inopia præcipuâs fiias partes au-
dionabatur. QuamobremconlideréttUne tempora fua;
quu quafi inexplebilis venter cunda côlumens, 8c lemper
efuriens,cundis vrbibus.quas milèras faciebat, iplamilè-
riot,nihil relinquens,nihil habebat, 8c ftimulp domefticæ
faillis ad continuationembellicæ inquictudinis trudeba-
tur.Iildçm.temporibus Rex Sothimus cum magnis Tbra-
cumauxilijsGræciam ingrefliis, cundos fines Mâcedo-
iiiæ depopulatus eft,tandemq; à C..Sentio prætoré fiipe-
ratusredire in regnum fuiim coadus eft.
..Àniio al?. V rbe condita.D CLXILnondum finito fociali
bello, q> perquinq; annos geftum eft, Ramarprimum.ciriilebellum
cômotum eft. Eodem anno etiam Mithrida^-
ticum. Caulâm bello ciuili C.Marius fexto Confulatu dë-
ditfNam quû'Sylla Cos.contrâMithridatem gefturus bel?
Jü,qui Aliam.& Achaiam occripauerar, mitteretur : isq; cü
exerçicum in Campania paulifper teneretrvt belli locialis,
de quo diximus, quod intra Italiam geüü fuerat ,.j:eliquiæ
tollerentur: Marius affedauk lëptimum confiilatum,& vt
ipfe ad bellum Mithridaticümitteretur.Quô Syllacogni-
to impatiens révéra 8c perrinax. intemperataq; ira percit9,
cum quatuor legionibus, primû ante Vrbem Goriftd:it,ibi
Gratidium Marij legatum quafi prima vidimam belli ci-
uilis occidit. Mox Vrbem cum exercitu irrupit, falèes ad
inflammandamVrbeni popofcit,omnib. metuabditispei
lae'râ viam citato agmine in forum venit.Marius çum per-
mouere riobilitaté,inflammarepleb.em,équeftrem deniq;
ordinem peiafmarefruftra attehtaflet,poftremo ferais Ipe
libertatis q£'prçdæ_ad arma lbllicitatis,nequaquâpugnarë
aufiis.ramen in Capicoiiupa côceflit. Sed cum in eum Syf-
lanæ cohortes irruiflèlitj magna luorutn cædediffugit. Ibi,
tunç Sulpitius Marij collega fertio fiio prodente proftra-
tuseft. Seruum vero ipfum,q> hoftemindicauerar, manu-
rnitri, quod domirra vero prodiderat, làxo Tarpeio deijci
Gos.decreuerunri Marius fugiens,quum perfequentium
irilania circumfeptuseflèt,in Minturnenflum paludibTefe
ahdidir. Equibus infeliciter lu to oblitus ,ignominiofeq;
extradas,turpi autem lpedaculbMintuînasdedudus,re-
tru/usq; , in carcerem pereuflbrem ad fe miifiim folo vulol
ex-terruit.-Deinde lapfiis.èviriculis in Africani transfugit,
follicitatoque ex Vtica filio,.vbi in euftodiaofiferuabarür;
continuo Romam rçgreflus, Cornelio CirinæCos. locie-
tate fceleiüconiundtts efti IgiturSÿllaad AÎîamprofeduS
efti Mithtidates qui Ponti rex erat, atq; Armenram mino-
rem, & totum Ponticum mare in circuitu cum Bolphoro
tenebat,pritno Nieomedem amicum populi Romani By-
chynia voluit expellere, Senatuiquerriandauit &populo
Romàno,bellum fe ei propter iniurias, quas pâflus fuerat,
illaturum. A Senatu relponfum Mithridati eft:fi idfacereq
quod bellü àRomanis & ipfe patefetuf.Quate'iratus Gap-
padôciam ftatim occupauir-,ex ea Ariobarzartcrh regem, ,
& amicum. populi Roman i fugauit. Mox etiam Bithy- j
niam inuafit, &PapMagoniam, püllis ex ea regibus -ami-.
cis populi Romani Pylemene & Nicomede.Indeiri Ephe- |
fiimcontenditj&peromnemÂfiam literas mifît,vt vbi-
cunq; inuenti c lient dues Romani, vno die occi.derentur;
Quod 8c fadum eft. Nam odoginta thilia ciuiü Romano-
rü per om ne regnum moran tiü fub vna die interfëda funt;
Quis moerorplurimarum prouinciarû, quisgemitus occi-v
dendorüpariteratq;ocddenriiiin fuerat, quüfinguliqui-,
queaut prodereinriocentes bonites & amicos, aut ipfi
periclitari poena bolpitum cogerehtur? Interea etiam Me-
thoneciuitàsAcliaiæab Ariftone Athetrienfe-Mithridati
trdditaeft. Miferatenim iamad Achaiarii MithridatesAr-
chelanm ducem finira cum centum 8c trigintamilib.equi-
tumacpedituin.perquemetîâAthens 8c reliqua Græcià
oecupataeft. SyJlâ cui poft côfiilatum,Mithridaticiim bellum
obuenerat, Arch.elaum apudPiræym Athehienfium
portum feptemplicimurocbmmunimm diuobfedir, ip-
lâmAtheiiienlîuin vrbem vi ccpit:pofteaiufto prçüocuin
Archelao confhxit. Centum decem milia de exercitu Ar-
çhelaiinrcrfeda,vixaecéniilia fiipèrfuiflèrefëruntur. Ex
Syllæ exercitu,res mira,trededm can tu homines interfid-
untunCôper tâcladeMithridates lediffima feptuaginta mi
liâ militum Archelao in fiibfidium mifit ex Alia. Secundo
prælio quinquaginta milia ex his interfëda funt.ibiq; Diogenes
Archelai filins tracidatus eft. Tertio bello^omnes
copiæ,quas Archelaus habebat,extindæ filnt.Nam viginti
mila militum eius in paludem pullà, quum Syllæ fidem
implorarér,inlàtiabili vidorisirainterfeda funt: totidem-
que alia in flume coadaic ne'cata : reliqui jniferorum paf-
fim truddati funt. PorrO autem Mithridatcsin Alïa nobi-
liffi mammy rbiumprincipes oçcidere,boriaq;eorü publi-
care-animo intenderat; Gumq-, iam mille fexcentos ita
interfeciflèt, Ephefij exemplum verentes exciufo præli-
dioeiusportam obiecerunt. Similiter Smyrnæi,Sardij,
ColophorijjjTralianiqj fecerant. Pertusbatus Mithridate
s,mille